از روانشناسی سلامت چه می‌دانید؟

روانشناسی سلامت، نقش کمکی ایجاد انگیزه برای گرفتن تصمیممای آگاهانه در افراد است. به طور مثال اهمیت سیگار نکشیدن، خوردن غذاهای سالم و ورزش روزمره برای پیشگیری از بیماری‌ها. این نوع روانشناسی به بررسی عواملی که افراد را به زندگی سالم تحریک می‌کند می‌پردازد و به این پرسش مهم که چرا برخی افراد مایل به زندگی سالم هستند و برخی نه پاسخ می‌دهد. روانشناسی سلامت بررسی می‎کند که چگونه عوامل بیولوژیکی، اجتماعی و روانشناسی بر‎ سلامتی شما تأثیر می‌گذارند.

در ادامه‎ی این مطلب از بلاگ همراهتم، به دنبال یافتن راهی برای بهبود کیفیت زندگی و پیشگیری و مقابله با مشکلات سلامت خواهیم بود.

روانشناسی سلامت چیست؟

این روانشناسی به چگونگی ارتباط ذهن و بدن در زمان سلامتی و بیماری می‎پردازد. این‎که چگونه می‌تواند در زمانی که فرد میزان زیادی از احساسات ناخوشایند و اضطراب یا انواع درد مثل سردرد، معده درد و … را تجربه می‎کند موثر واقع شود. انجمن روانشناسی آمریکا (APA) روانشناسی سلامت را یک رویکرد زیستی ـ روانی ـ اجتماعی به سلامت (bio psycho social approach to health) تعریف می‌کند. می‌توان این رشته را برگرفته از حوزه‌های روانشناسی، جامعه‌‌شناسی، زیست‌‌شناسی و بهداشت دانست.

در روانشناسی از نوع سلامت، به علت اصلی مشکل توجه می‌شود. این‎که در پس‌زمینه‌ی سردرد یا مشکلات معده‌ی بیمار چه چیزی نهفته است؟ آیا اضطراب باعث این درد شده یا فرد به دلیل مشکلات معده و سردردهای مداوم است که اضطراب دارد؟ شاید بیمار نگران این باشد که سردرد و مشکلات معده علائم یک بیماری مهم‌تر باشند. کمک به بیمار در فهمیدن دلیل استرس روانی و جلوگیری از اضطراب بیشتر، از دیگر وظایف روانشناسان سلامت است.

حوزه‌های فعالیت

• تنظیم استرس
• کنترل وزن
• ترک اعتیاد
• توجه به رفتارهای پرخطر جنسی
• توجه به تغذیه‌ی روزانه
• مواجهه با بیماری‎های لاعلاج
• مدیریت سوگ
• جلوگیری از بیماری
• بازیابی بیماران بهبودیافته

روانشناس سلامت چه می‎کند؟

مهم‎ترین کار روانشناس سلامت، ارائه‌ی آموزش‌های روانشناختی برای تغییر سبک زندگی بیمار است.

روانشناسان سلامت با ارائه‌ی روش و سبک زندگی، به بیمار کمک می‎کنند تا الگوی اشتباه قبلی در هر زمینه از زندگی خود را تغییر بدهد و به سلامت روان و جسم دست پیدا کند. روانشناسان حوزه‌ی سلامت، سلامت را ترکیبی از فرایندهای زیست‌شناختی، روانی و اجتماعی می‌دانند.

قاعدتاً فرد بیمار باید وارد سیستم مراقبت‌های بهداشتی ‌شود. روانشناسی سلامت موضوعات متنوع مرتبط با استفاده‌ی بیماران از خدمات بهداشتی را مورد بررسی قرار می‎دهد؛ مانند تشخیص علائم و برنامه‌ی درمانی.

روانشناس سلامت، سه شاخه فعالیت اصلی دارد:

• روانشناسی بالینی

روانشناسان سلامت در محیط‌های بالینی قرار می‎گیرند و ارزیابی رفتاری درباره‌ی گروهی از افراد انجام می‎دهند. مصاحبه‌ی بالینی و تست‎های شخصیت انجام می‎دهند. از دیگر وظایف روانشناس حوزه‌ی سلامت بالینی، آموزش دادن به افراد برای کاهش استرس، ترک عادات مخرب و ترک فعالیت‎های ناسالم اشاره کرد.

• فعالیت‎های تحقیقاتی

روانشناسان سلامت، تحقیقات متنوع در موضوع سلامت انجام می‌دهند. پژوهش‌هایی درباره‌ی پیشگیری موثر از بیماری، بهبود سطح سلامتی، مواجهه با دردها و مشکلات و کمک به افراد برای درک شرایط و قبول کردن آن بپردازند.

• توجه به سیاست‎های عمومی

از آنجایی‌که در سیستم مراقبت‌های بهداشتی نابرابری اتفاق می‎افتد، روانشناسان سلامت وارد این حوزه می‌شوند و به موسسات دولتی برای اصلاح این وضع مشاوره می‌دهند.

رشته‌ی دانشگاهی روانشناسی سلامت

در کشور ایران فقط دانشگاه علوم پزشکی و دانشگاه اصفهان این گرایش ارشد را ارائه می‌دهند. برای تحصیل در رشته‌ی روانشناسی سلامت در مقطع کارشناسی ارشد، باید مدرک کارشناسی در رشته‌ی روانشناسی را اخذ کنید.

بعضی سرفصل‎های این رشته:

• مبانی روانشناسی زیستی
• نقش روانشناسی در بیماری‎های جسمی
• سازگاری با بیماری‌های جنسی
• بیماری‎های روان‎تنی ـ روان‎پزشکی رابط ـ مشاور
• کارآموزی بالینی و مهارت‎های حرفه‌ای

همچنین در مقطع دکترا، دانشگاه‎های تهران، خوارزمی و شهید بهشتی برای این رشته دانشجو می‌پذیرند. دانشجویان فارغ التحصیل از رشته‌های ارشد زیر می‎توانند برای قبولی این رشته در کنکور شرکت کنند:

• توانبخشی
• مشاوره
• سنجش و اندازه‌گیری
• علوم تربیتی
• روانشناسی
• بهداشت و درمان

فعالیت‎های این رشته باید در جهت مسائل اجتماعی روز باشد و در کنار هر فعالیت، به موضوع پیشگیری هم توجه شود. در کشور ایران، مهم‌ترین مسئله در حوزه‌ی روانشناسی سلامت را اعتیاد دانسته‌اند.

این رشته در ایران نوپا و نوین است. همین موضوع منجر به مشکلات متعددی می‌شود. یکی از فضاهای کاری که روانشناس سلامت می‌تواند در آن کار کند، کلینیک یا بیمارستان است، که گاهی فضای کاری مناسب و پذیرش ندارند. برخی از افراد مخالف ورود روانشناسی به حوزه‌ی پزشکی هستند. از دیگر مشکلات این گرایش، تعداد کم ورودی و در ادامه تعداد کم فارغ‌التحصیلان این رشته است.

کلام آخر

سالیان سال برای درمان بیماری‌ها، این پزشکان بودند که حرف آخر را می‌زدند و بیماران به طور کامل همان تجویز پزشک را انجام می‌دادند. هیچ جستجو و تحقیق بیشتری برای درمان بیماری‌شان نمی‌کردند و حوزه‌ی روانشناسی را مرتبط با روند درمانی نمی‌دانستند. امروزه بیماران نسبت به بیماری خود با وسواس بیشتری تحقیق می‎کنند و گاهاً با بعضی نظرات پزشکان مخالف‌اند و با آن‌ها به بحث و گفتگو می‌پردازند، روانشناسی سلامت در وهله‌ی اول به بیماران یاری می‌دهد تا از استرس و ترس ابتلا به بیماری خلاص شوند و بعد برای پیشگیری و حتی بهبود، به آنان توصیه‌ی موثری می‌کند.