روحیه‌ی لطیف کودک با پرخاشگری در تقابل است اما شاید تا به حال کودکان زیادی را دیده باشید که مدام عصبانی هستند، داد و فریاد راه می‌اندازند، اشیاء دم دست‌شان را پرتاب می‌کنند و فحش می‌دهند. اگر پرخاشگری منبعی درونی داشته باشد و ادامه‌دار شود، ممکن است باعث بروز افسردگی در جوانی یا بزرگسالی شود. آیا پرخاشگری یک اتفاق طبیعی در روند رشد فرزندان است؟ با فرزند پرخاشگر خود چه کنم؟
در ادامه‌ی این مطلب از بلاگ همراهتم درباره‌ی نشانه‌ها و دلایل پرخاشگری و نحوه‌ی صحیح برخورد با فرزندان صحبت میکنیم.
تعریف فرزند پرخاشگر
روانشناسان پرخاشگری را رفتاری می‌دانند که موجب آسیب رساندن به دیگران می‌شود. پرخاشگری ممکن است فیزیکی باشد (زدوخورد، لگد زدن، گاز گرفتن)، زبانی (دادوفریاد، رنجاندن) یا وارد شدن به حریم و زیر پا گذاشتن حقوق دیگران (اعمال زور) باشد. خشم یک حالت هیجانی شدید است که موجب برانگیختگی جسمی می‌شود. این حالت بیشتر در هنگام روبه‌رو شدن با محرک‌های نامناسب محیطی ایجاد می‌شود و احساسی است که کودکان آن را بارها تجربه می‌کنند. پرخاشگری همان بروز هیجان به شکل رفتار است و بیشتر در زمانی خود را نشان می‌دهد که بیان کلامی هیجان ناشی از خشم به هر دلیلی امکانپذیر نباشد.
علل پرخاشگری کودکان
علت مشخصی برای رفتار پرخاشگرانه در کودکان وجود ندارد و درواقع مجموعه‌ای از عوامل با آن در ارتباطند. با رشد کودک دامنه‌ی دلایل پرخاشگری افزایش می‌یابد و حتی پیچیده می‌شود. در ادامه به چند مورد رایج از این علل اشاره شده است:
- نداشتن مهارت کلامی کافی برای ابراز نیاز: برای مثال فرزند شما می‌بیند برادرش یکی از وسایل او را برداشته و چون نمی‌تواند بگوید: «اون وسیله مال منه» از کتک زدن استفاده می‌کند تا نارضایتی خود را به او نشان دهد.
- عدم توانایی در تنظیم هیجان: این مسئله از علل شایع رفتار فرزند پرخاشگر در ارتباط با مدرسه است. کودکی که نمی‌تواند بگوید: «من واقعا از چیزی عصبانیم» ممکن است با لگد زدن و داد و فریاد خشم خود را به والدینش نشان دهد.
- نتیجه دیدن از پرخاش: اگر کودکی فکر کند که وقتی خواهر یا برادرش را می‌زند او کوتاه می‌آید و تنهایش میگذارد، متوجه می‌شود که می‌تواند از این به بعد کتک زدن را برای دور کردن خواهر یا برادرش در مواقع نیاز به کار ببرد.
- قلدری برای رسیدن به خواسته‌ها: گاهی اوقات کودکان برای رسیدن به خواسته‌های خود روی والدین‌شان پرخاشگری اعمال می‌کنند. به‌طور مثال اگر کودک بر سر والدینش به‌خاطر نخریدن یک اسباب‌بازی فریاد بزند و این کار او باعث شود که مادر و پدرش اسباب‌بازی را برای او بخرند، متوجه می‌شود اعمال خشم روی والدین روش موثری برای رسیدن به هدفش است.
بیماری‌های زمینه‌ای مرتبط با پرخاشگری کودک
گاهی پرخاشگری می‌تواند نشانی از یک بیماری زمینه‌ای در کودکان باشد که به شکل پرخاشگری خود را نشان داده است:
اختلالات روانی
کودکانی که به اختلال دو قطبی دچار هستند، در مراحل شیدایی اغلب پرخاشگر می‌شوند. آنها معمولا کنترل خود را از دست می‌دهند و رفتارهای هیجانی بروز می‌دهند.
همچنین افسردگی کودکان اگرچه با پرخاشگری کمتری همراه است، آنان را تحریک‌پذیر می‌کند و گاهی اوقات این تحریک‌پذیری و بدخلقی باعث مورد سرزنش قرار گرفتن آنها می‌شود.
روان‌پریشی
بیماری‌های روان‌پریشی غالبا با پرخاشگری در ارتباط هستند. برای مثال کودکان مبتلا به اسکیزوفرنی اغلب به محرک‌های درونی آزار دهنده پاسخ می‌دهند.
ناامیدی
کودکانی که مشکلات ارتباطی و شناختی دارند ممکن است پرخاشگری از خود نشان دهند.
اختلال رفتاری مخرب
در کودکان مبتلا به ADHD، تصمیم‌گیری ضعیف ممکن است منجر به رفتاری شود که به‌عنوان پرخاشگری تعبیر می‌شود. این کودکان عواقب اعمال خود را در نظر نمی‌گیرند، یعنی ممکن است ندانند بی‌رحمانه یا بدخواهانه به نظر رسیده است.
تروما
در بعضی مواقع پرخاشگری در کودکان یا نوجوانان توسط عوامل استرس‌زا تحریک می‌شود و در ادامه‌ی یک بیماری عاطفی زمینه‌ای نیست، اما زمانی که پرخاشگری به‌طور مکرر اتفاق بیفتد می‌تواند نشان از یک مشکل عاطفی در حال ظهور داشته باشد.
پرخاشگری چه زمانی ناسالم است؟
موارد مربوط به پرخاشگری و شرایط آن باهم متفاوت است. به‌طور مثال کودک خردسالی که در هر هفته چندبار جیغ و داد یا شیطنت آزاردهنده می‌کند غیرطبیعی نیست، اما اگر شیوه‌ی انجام این رفتارها غیرطبیعی و مدت‌زمان آن طولانی شد یا با افزایش سن چیزی تغییر نکرد و حتی مکرر و هربار شدیدتر انجام شد، لازم است بیشتر به آن اهمیت دهید. پرخاشگری بیشتر کودکان پس از رفتن به مهدکودک و بعد مدرسه کاهش می‌یابد. در برخی کودکان پرخاشگری با افزایش سن بیشتر می‌شود، رفتارهای نامتناسب با سن‌شان از خود بروز می‌دهند و به مرور با اعضای خانواده و دوستان خود مشکل اساسی پیدا می‌کنند. در این شرایط این افراد نیازمند دریافت کمک حرفه‌ای هستند. مسائل مربوط به خشم و رفتار فرزند پرخاشگر رایج‌ترین علت ارجاع کودکان به کلینیک‌های روانشناسی است.
چه زمانی به متخصص مراجعه کنیم؟
گاهی اوقات پرخاش ناشی از اختلالات رفتاری جدی یا شرایط سلامت روان است. اگر رفتار فرزندتان مدام بدتر می‌شود یا به هیچ شیوه‌ای قابل کنترل نیست، وقت آن است که با روانشناس مشورت و اقدام به انجام راهکارهای جدید کنید.
جمع بندی
همه‌ی افراد در زمان‌هایی از روی عصبانیت پرخاشگری می‌کنند. این رفتار در کودکان و نوجوانان هم رخ می‌دهد و گاهی می‌تواند هشداری باشد که نشان می‌دهد یک مشکل زمینه‌ای وجود دارد. برای این‌که در مسیر تربیت فرزند خود موفق باشید، باید آرامش خود را حفظ کنید و با مدیریت شرایط، الگویی مناسب آنان شوید.
روانشناسان تا حد زیادی میتوانند در این طی کردن این مسیر پیشنهادهای آگاهانه و منطقی داشته باشند.
