تجربه‌ی احساسات آزاردهنده و تلخ برای همه‌ی انسان‌ها طبیعی است. با این حال ممکن است فردی خود را به صورت مداوم و مکرر در معرض احساسات ناخوشایند تکرارشونده ببیند. در این حالت ممکن است شخص درگیر طرحواره‌ها یا تله‌های ذهنی شده باشد. طرحواره رهاشدگی اغلب ریشه در دوران کودکی دارد و روابط افراد را تحت‌تاثیر قرار می‌دهد. این طرحواره ناشی از مشکلاتی است که ممکن است افراد را به شدت آزار دهد. این طرحواره اغلب با تجربه‌ی احساساتی نظیر ترس از تنهایی، عدم پذیرفته‌شدن توسط دیگران و غیره بروز پیدا کرده است.
در ادامه‌ی این مطلب از بلاگ همراهتم به طرحواره رهاشدن، تشخیص و مواجهه با آن خواهیم پرداخت.
طرحواره چیست؟
اگر بخواهیم به شکل مختصر در مورد طرحواره یا تله‌های ذهنی توضیحی ارائه دهیم، می‌توانیم چنین بگوییم:
طرحواره‌ها طرحی از تفکرات و رفتارها هستند که این امکان را به افراد می‌دهد تا نسبت به موقعیت‌های خاص واکنش‌های رفتاری و ذهنی مشابه داشته باشند. این الگوها از خاطرات و تجارب، مخصوصا در دوران کودکی ناشی شده‌اند و روابط را تحت تاثیر مستقیم قرار می‌دهند. اغلب طرحواره‌ها به مقدار زیادی باعث تجربه‌ی شرایط ناخوشایند می‌شوند.
طرحواره رهاشدگی
همانطور که از نام این طرحواره مشخص است، رهاشدگی یک تله‌ی ذهنی به حساب می‌آید که فرد را درگیر احساسات اغراق‌آمیزی از انواع نام‌برده در ادامه می‌کند:
- ترس از تنها ماندن
- طرد شدن
- از دست دادن عزیزان
- مورد خیانت قرار گرفتن
این افراد غالبا در برقراری روابط عاطفی و جدی با دیگران ناتوان عمل می‌کنند، زیرا به شکل پیوسته دچار نوعی بی‌اعتمادی نسبت به افرادی هستند که با آن‌ها در ارتباط هستند. افراد مبتلا به طرحواره رهاشدن از تنها ماندن در آینده‌ی نزدیک بسیار وحشت دارند و در عین حال به گونه‌ای پذیرفته‌اند که این اتفاق بالاخره روزی خواهد افتاد.
ممکن است این افراد باور داشته باشند که برای اشخاص مهم زندگیشان در اولویت اول نیستند و به محض حضور فردی شایسته‌تر ترک خواهند شد. حتی ممکن است این شرایط به قدری شدید باشد که فرد همواره و بیدلیل نگران فوت ناگهانی خانواده یا دوستان خود باشد و به این علت دائم تحت فشار‌های روحی قرارگیرد.
افراد دچار به طرحواره‌ی رهاشدگی ممکن است رفتارهای عجیبی در روابط خود بروز دهند؛ برای مثال ممکن است تنها به علت بی‌پاسخ ماندن تماسی که گرفته‌اند، از فرد مقابل به شدت خشمگین باشند. این طرحواره ممکن است در اثر تجربه‌های تلخ دوران کودکی نظیر جدایی از والدین، گم شدن، حضور شخص دیگری به‌جای مادر در مدت طولانی و موارد مشابه این‌چنینی ایجاد شود.
علائم طرحواره رهاشدگی
هر طرحواره معمولا با برخی رفتارها و علائم قابل تشخیص است. در ادامه بعضی از مهم‌ترین مواردی که نشان می‌دهد شاید فردی درگیر این طرحواره باشد را باهم بررسی می‌کنیم:
پیوسته نگران این هستید که افراد متقابل رابطهشان را با شما قطع کنند، شما را به نفع کسی که از شما بهتر است ترک و یا حتی فوت کنند.
ممکن است با علائمی معمولی و نه‌چندان بااهمیت بسیار نگران شوید، برای مثال اگر پیام شما طی چند دقیقه بعد از ارسال دیده نشود و بی‌پاسخ بماند احتمال تمام شدن رابطه را چندبار در ذهن خود مرور می‌کنید.
تمام رفتار دیگران را نسبت به خود آنالیز و بیش از حد بررسی می‌کنید؛ به عنوان مثال ممکن است کم‌حرف شدن فرد مقابل را به معنی از بین رفتن احساسات او نسبت به خودتان درنظر بگیرید. در صورتی که ممکن است طرف مقابل فقط کمی خسته است و نیاز دارد استراحت کند.
نسبت به زمان‌بندی رفتاری افراد مقابل به شدت حساس هستید، برای مثال ممکن است فاصله‌ی زمانی رسیدن به منزل بعد از تمام شدن کار افراد را محاسبه کنید و در صورت عدم هماهنگی دقیق آن‌ها با این زمان درگیر افکار تلخ و طرد شدن شوید.
دائما حس مالکیت خود را نسبت به افراد مهم زندگی نشان می‌دهید.
در روابط عاطفی کنترلگر برخورد می‌کنید.
به خانواده و یا دوستان وابستگی غیرطبیعی دارید.
مواجه شدن با تغییرات احساس ترس شدیدی در وجودتان می‌اندازد به صورتی که مدام به دنبال کشف واقعیت در روابط و احساسات طرف مقابل هستید.
تاثیر طرحواره رهاشدگی روی روابط
این طرحواره عامل تخریب قدرتمندی برای روابط عاطفی و اجتماعی به حساب می‌آید. افراد درگیر این طرحواره مدام رفتارهایی از خود نشان می‌دهند که نه تنها خود بلکه طرف مقابل‌شان را هم آزار می‌دهد. این افراد اغلب سعی می‌کنند با افزایش طول زمان و عمق رابطه‌ی خود، نادیده گرفتن معیارهایشان و تن دادن به تمامی خواسته‌های طرف مقابل، رابطه را حفظ کنند. این قبیل رفتارها در طولانی مدت اثر عکس خواهد داشت.
فردی که درگیر طرحواره‌ی رهاشدن است، بارها عصبانی می‌شود و طرف مقابل را محکوم می‌کند که می‌خواهد او را ترک و رابطه را تمام کند.
این ترس ممکن است برای فرد تبدیل به مانعی برای شروع یک رابطه‌ی جدی شود. افراد مبتلا به این طرحواره صرفا برای فرار از ترس تنهایی با افراد غیرقابل اعتماد و اشتباه رابطه برقرار می‌کنند و در آینده ضربات روحی جبران‌ناپذیر در اثر این روابط متحمل می‌شوند.
درمان طرحواره رهاشدگی
برای کنترل، بهبود و درنهایت درمان طرحواره رهاشدگی انجام موارد زیر توصیه شده است:
هر دیدگاه اغراق‌آمیزی مبنی بر اینکه دیگران در نهایت شما را ترک خواهند کرد، می‌میرند و یا رفتار غیرقابل پیش‌بینی دارند را تعدیل کنید.
مراقب باشید که چطور به جدایی موقت از دیگران واکنش نشان می‌دهید و سعی کنید آرامش خود را حفظ کنید.
این انتظار غیرمنطقی که دیگران باید همیشه و کاملا در دسترس شما باشند را کنار بگذارید.
بپذیرید دیگران هم حق تعیین محدودیت و فضای خصوصی برای خودشان دارند.
رفتارهای حسادت‌آمیز، چسبیدن به دیگران، خشمگین شدن و یا کنترل کردن فرد مقابل، باعث دور کردن شریک عاطفی از خودتان خواهد شد پس به این رفتارها پایان دهید.
از روابط ناپایدار دور باشید و یاد بگیرید تنهایی را تحمل کنید.
سعی کنید احساسات خود را نسبت به تجربیات تلخ گذشته شرح دهید و موضوعات را در ذهن خود حل کنید.
کلام آخر
طرحواره رهاشدن یکی از تله‌های ذهنی به شمار می‌رود که فرد را درگیر ترس از تنهایی، ترس از دست دادن و غیره می‌کند. این طرحواره اغلب ریشه در کودکی و نوجوانی دارد و می‌تواند روابط عاطفی را تحت تاثیر قرار دهد و آینده‌ی روابط را با مشکل مواجه کند. در صورت وجود نشانه‌های این طرحواره، می‌توانید آن را با مشاوران مطرح و در مورد روند درمان مشورت دریافت کنید.