سنگ کلیه ماده‌ای کوچک و سخت است که از زائده‌ی محصولات ادرار حاصل می‌شود. هنگامی که این زوائد به درستی از طریق ادرار دفع نشوند، به تدریج به سنگ‌های کوچک کلیه تبدیل خواهند شد.
مطالعاتی نشان داده است که مصرف کافئین ممکن است به جلوگیری از پیدایش سنگ‌های کلیه کمک کند، هر چند باید در نظر داشت که هنوز پژوهشگران در حال بررسی دقیق‌تر رابطه‌ی میان نوشیدن قهوه و خطر ابتلا به سنگ کلیه هستند. با این حال در بررسی‌هایی که اخیرا صورت گرفته است برخی از محققان بیان کرده‌اند که احتمالا نوشیدن قهوه مانع از تشکیل سنگ‌های کلیه شود.
در ادامه‌ی این مطلب از بلاگ همراهتم اطلاعاتی که اکنون در زمینه‌ی ارتباط میان نوشیدن قهوه و سنگ کلیه وجود دارد به همراه عوامل خطرزا و راهکارهای پیشگیری از ابتلا به سنگ کلیه ارائه خواهد شد.
حقایقی در ارتباط با سنگ کلیه
در ادامه به برخی حقایق که در ارتباط با سنگ کلیه در اختیار دانشمندان است اشاره می‌کنیم:
- سنگ‌های کلیه افراد را در سنین گوناگون، از جمله کودکان و نوجوانان، درگیر می‌کند
- سنگ‌های کلیه در مردان تقریبا دو برابر زنان شایع است. خطر ابتلا به سنگ کلیه در زنان و مردان در حدود سن سی سالگی افزایش قابل ملاحظه‌ای خواهد یافت
- متخصصان چنین عنوان می‌کنند که نوشیدن میزان بیشتری آب و مراقبت در زمینه‌ی سدیم و کلسیم مصرفی برای کاهش خطر ایجاد سنگ کلیه تاثیر فراوانی دارد
- بیشتر سنگ‌های کلیه بدون نیاز به دخالت متخصصان و اقدامات پزشکی دفع می‌شوند. با این حال گاهی پیش می‌آید که افراد برای دفع سنگ‌های کلیه بزرگتر نیازمند مراجعه به پزشک و انجام اقدامات درمانی می‌شوند
درباره‌ی رابطه‌ی میان نوشیدن قهوه و سنگ کلیه چه می‌دانیم؟
از آن جایی که قهوه حاوی خواص ادرارآور است (و باعث ادرار بیشتر در فرد می‌شود) اغلب افراد چنین فکر می‌کنند که نوشیدن قهوه سبب کم آبی و در نتیجه افزایش خطر ابتلا به سنگ کلیه می‌شود. با این حال داده‌ها نشان می‌دهند که عملا خلاف این قضیه رخ می‌دهد.
در واقع پژوهشی که اخیرا بر سنگ کلیه صورت گرفت نشان از آن داشت که استفاده از کافئین احتمالا از تشکیل سنگ کلیه جلوگیری می‌کند.
با توجه به تحقیقی که در سال 2021 در موسسه‌ی ملی کلیه در ایالات متحده صورت گرفت مشخص شد که کافئین موجود در چای، قهوه یا سودا عاملی محافظت کننده است و خطر ابتلا به سنگ‌های کلیه را کاهش می‌دهد. حتی افزایش میزان مصرف قهوه از یک فنجان تا یک و نیم فنجان در روز احتمال بالقوه‌ی ایجاد سنگ کلیه را تا حدود 40% کاهش خواهد داد.
در بررسی دیگری که در سال 2021 منتشر شد نشان از آن داشت که افرادی که قهوه یا چای می‌نوشند در قیاس با افرادی که نویشیدنی‌های کافئینی نمی‌نوشند به احتمال کمتری دچار سنگ‌های کلیوی می‌شوند.
در این پژوهش نشان داده شد که آب سبب افزایش و تکرر جریان ادرار می‌شود و در نتیجه‌ی این امر محافظت در برابر تشکیل سنگ‌های کلیه بیشتر خواهد شد. در بازبینی نظام‌مند و تحلیلی کلی داده‌ها که در سال 2022 منتشر شد بیان شد که مصرف بیشتر کافئین احتمالا با کاهش خطر ابتلا به سنگ کلیه در ارتباط است.
عوامل ایجاد سنگ کلیه چیست و چه کسانی در خطر ابتلا به این مشکل هستند؟
سنگ‌های کلیه محصولات فرعی ناتوانی بدن در دفع کارآمد تولیدات زائد در ادرار است. هنگامی که مواد معدنی مشخصی در ادرار فرد باقی می‌مانند و به درستی و به طور کامل دفع نمی‌شوند، ممکن است تشکیل کریستال بدهند. این کریستال‌های کوچک به تدریج و به طور پیوسته دیگر انواع مواد دفعی را جذب و جمع می‌کنند و نهایتا سنگ‌های کلیه را تشکیل می‌دهند.
چهار گونه‌ی متفاوت از سنگ‌های کلیه وجود دارند، این گونه‌ها از مواد زیر تشکیل می‌شوند:
- کلسیم اگزالات (calcium oxalate): این گونه شایع‌ترین نوع سنگ کلیه است. رژیم غذایی کم اگزالات احتمالا به کاهش خطر تشکیل این گونه سنگ‌های کلیه کمک می‌کند.
- اوریک اسید (uric acid): این نوع دومین گونه‌ی شایع از سنگ‌های کلیه است. این گونه اغلب در افرادی که دچار گوآتر، دیابت یا سندرم متابولیسم هستند رخ می‌دهد.
- استروویت (struvite): این نوع از سنگ‌های کلیه بیشتر در افرادی پدیدار می‌شود که مبتلا به عفونت دستگاه اداری (urinary tract infection UTIs)، عفونت کلیه یا هر دو هستند.
- سیستین (cystine): این نوع سنگ کلیه از سیستین تشکیل می‌شود. سیستین آمینو اسیدی است که از کلیه به درون ادرار نشت کرده است. این گونه سنگ کلیه در افرادی رخ می‌دهد که به اختلال ژنتیکی سیستینوری (cystinuria) مبتلا هستند
سنگ‌های کلیه در همه‌ی سنین مردم را گرفتار می‌کنند. چند عامل خطرزا شناخته شده در ارتباط با سنگ‌های کلیوی به قرار زیر است:
- سن
- رژیم غذایی سرشار از پروتئین حیوانی، نمک یا شکر
- چاقی مفرط
- مشکلات سلامت از قبیل فشار خون بالا، دیابت‌ها و بیماری مزمن کلیه
- سبک زندگی کم تحرک
- سابقه‌ی بیماری سنگ کلیه در میان اعضای خانواده
- عوامل محیطی ( از جمله استازولامید (acetazolamide) یا وارفارین (warfarin))
- قرار گرفتن در معرض مواد شیمیایی آسیب‌رسانی چون کادمیوم (cadmium) یا ملامین (melamine)
نشانه‌های سنگ کلیه چیست و چه وقت باید برای مقابله با این مشکل به پزشک مراجعه کرد؟
ممکن است فرد متوجه چندین نشانه‌ی دردناک یا ناراحت‌کننده در هنگام تشکیل سنگ کلیه شود. چنین نشانه‌هایی از این قرارند:
- درد در ناحیه‌ی تحتانی کمر
- درد در ناحیه شکمی
- حضور خون در ادرار
- حالت تهوع و استفراغ
اگر دچار یکی از نشانه‌های بالا شدید با پزشک تماس بگیرید. اگر یکی از نشانه‌های زیر را داشتید به سرعت به مراکز پزشکی مراجعه کنید و پیگیری‌های لازم را صورت دهید:
- تب یا لرز
- حالت تهوع، استفراغ
- درد شدید به گونه‌ای که در هیچ وضعیتی حس راحتی نداشته باشید
- خونریزی در ادرار
- دشواری در دفع ادرار
بهترین راه پیشگیری از مشکل سنگ کلیه چیست؟
ظاهرا رژیم غذایی بیشترین تاثیر را در خطر ایجاد و تشکیل سنگ کلیه دارد. پژوهش‌ها نشان می‌دهد که چیزی که می‌خورید و میزان نوشیدنی مصرفی رابطه‌ای مستقیم با خطر تشکیل سنگ‌های کلیه دارد.
در پژوهشی که در سال 2020 صورت گرفت مشخص شد که افزایش مصرف مایعات، میوه‌جات و فیبر با کاهش خطر بستری شدن بر اثر سنگ کلیه در ارتباط است. این امر نشان می‌دهد که اصلاح رژیم تغذیه‌ای و میزان نوشیدنی به پیشگیری از ایجاد یا حاد شدن سنگ کلیه کمک می‌کند.
نوشیدن مایعات بیشتر
در پژوهشی در سال 2021 بیان شد که نوشیدن بیشتر چای، قهوه یا سودا خطر ابتلا به سنگ کلیه را کاهش می‌دهد. به میزان هر 200 میلی لیتر نوشیدنی بیشتر در هر شرکت‌کننده خطر تشکیل و رشد سنگ کلیه تا 13% کاهش یافت.
متخصصان توصیه می‌کنند که برای مقابله با تشکیل و رشد سنگ کلیه به میزان فراوانی آب بنوشید. آب و دیگر مایعات ـ از جمله چای و قهوه ـ از طریق تحریک دفع ادرار و ضایعات از بدن به کارکرد بهینه‌ی کلیه‌ها کمک می‌کند. دفع مکرر و فراوان مواد زائد از طریق ادرار برای پیشگیری از سنگ کلیه بسیار مفید است.
کاهش میزان سدیم و گوشت در رژیم غذایی
ملاحظه و مراقبت از میزان گوشت و سدیم مصرفی نیز برای پیشگیری از ایجاد سنگ کلیه بسیار ضرورت دارد. در مطالعه‌ای که در سال 2020 صورت گرفت مشخص شد که میان سدیم (نمک) مصرفی و افزایش خطر تشکیل سنگ کلیه ارتباط مستقیم وجود دارد. همچنین این مطالعه مشخص کرد که افزایش 50 گرم مصرف گوشت به 1,17% افزایش خطر تشکیل و رشد سنگ کلیه می‌انجامد.
مصرف میوه و فیبر بیشتر
مطالعه‌ی دیگری در سال 2014 نشان داد که افزایش مصرف فیبر، سبزیجات و میوه‌جات در رژیم غذایی تا حد فراوانی به پیشگیری در برابر خطر ابتلا به سنگ کلیه در زنان پس از دوران یائسگی کمک می‌کند. به هر حال، اثر حفاظتی این رژیم برای کسانی که عوامل خطرزای شناخته شده برای سنگ کلیه یا سابقه‌ی ابتلا به سنگ کلیه را دارند مفید نبوده است.
کلام آخر
هر روز بیش از روز پیش مشکل سنگ‌های کلیه جهانی و گسترده‌تر می‌شود. نوشیدن مایعات بیشتر خطر ابتلا به سنگ‌های کلیه را تا حد فراوانی کاهش می‌دهد. تغذیه‌ی مناسب، میوه و فیبر بیشتر و کاهش در مصرف نمک، شکر و پروتئین حیوانی نیز به شما در مقابله با سنگ کلیه کمک می‌کند.
در ارتباط با قهوه باید گفت که نوشیدن گاه به گاه فنجانی قهوه برای کسانی که در پی کاهش خطر ابتلا به سنگ کلیه هستند پیشنهادی مناسب است. هرچند باید تحقیقات بیشتری در ارتباط با میزان تاثیر و شیوه‌ی اثر قهوه بر کاهش خطر سنگ کلیه صورت بگیرد، اما مطالعات کنونی نشان می‌دهد که قهوه می‌تواند مانع از توسعه و رشد سنگ کلیه شود.