اگر در فکر رفتن پیش تراپیست و آغاز کار بر سلامت روان و درمان هستید، احتمالا همین اکنون نیز متوجه انواع گونه‌های رویکردهای روان درمانی شده‌اید. هر چند برخی از رویکردهای روان درمانی برای گونه‌های ویژه‌ای از شرایط و مشکلات سلامت روان موثرترند، روش‌های دیگر نیز به حل گستره‌ی وسیعی از مشکلات کمک خواهند کرد.
در جلسات درمانی شما با متخصص کارآزموده‌ی سلامت روان، کار خواهید کرد. کارهایی که در هر جلسه صورت می‌دهید بستگی به رویه‌ی مورد نظر روان درمانگر و مشکلاتی دارد که در شما تشخیص داده می‌شود. می‌توانید انتظار آن را داشته باشید که درباره‌ی اثرگذاری شرایط، عواطف و رفتارهای پرکشمکش بر زندگی صحبت کنید. احتمالا در این صورت درباره‌ی برخی وقایع ناملایم و افکار پریشان‌کننده گفتگو خواهید کرد. ممکن است این کار در همان لحظه دشوار باشد، ولی نتیجه‌ی نهایی آن معمولا زندگی شادتر و پربارتر خواهد بود.
در ادامه‌ی این مطلب از بلاگ همراهتم به برخی از شیوه‌های رایج روان درمانی اشاره می‌کنیم و می‌توانید از میان آنها شیوه‌ی دلخواه و مناسب خود را انتخاب کنید.
روان درمانی تحلیلی
روان درمانی تحلیلی از روان کاوی ریشه گرفته و رویکردی زمان‌بر در رویه‌ی درمان و سلامت روان است. در روان درمانی تحلیلی انتظار آن را داشته باشید که برای آشکار ساختن الگوهای فکری یا رفتاری که ممکن است سبب پریشانی روان شده باشد درباره‌ی هر موضوعی صحبت به میان بیاید. همچنین معمولا در این شیوه از گذشته و کودکی، رویاهای تکراری و خیال‌پردازی‌هایی صحبت می‌شود.
شیوه‌ی اثرگذاری
شما در روان درمانی تحلیلی برای کشف رابطه‌ی میان ذهن ناخودآگاه و اعمال‌تان با تراپیست همکاری می‌کنید. این کار شامل بررسی عواطف، روابط و الگوهای فکری است. روان درمانی تحلیلی ممکن است رویکردی زمان‌بر و طولانی برای درمان مشکلات روان باشد و با رفتار درمانی شناختی (CBT) و دیگر گونه‌های درمانی همراه شود. روان درمانی تحلیلی سنتی گونه‌ی متمرکز است که ممکن است سال‌ها طول بکشد. در پژوهشی چنین بیان شد که افراد در پی این روش حتی پس از تکمیل درمان پیشرفت می‌کنند و به بهبود بیشتر دست می‌یابند.
این رویکرد برای چه مواردی مناسب است؟
روان درمانی تحلیلی احتمالا برای موارد زیر مناسب است:
- افسردگی
- اضطراب
- اختلالات تغذیه
- اختلال روان‌تنی
- اختلال مصرف مواد
- بسیاری از مشکلات دیگر
رفتار درمانی
در رفتار درمانی، تمرکز بر رویکرد رفتارمحور به درمان و سلامت روان است. طبق نظریه‌ی رفتاری برخی از رفتارها از آموخته‌های گذشته نشات می‌گیرد. ممکن است برخی از این رفتارها تاثیر منفی بر زندگی بگذارد و سبب پریشانی شود. رفتار درمانی به شما در تغییر واکنش‌های رفتاری کمک می‌کند.
شیوه‌ی اثرگذاری
در رفتار درمانی زمان زیادی را صرف صحبت بر دلایل ناخودآگاه رفتار یا کار کردن بر مشکلات عاطفی نمی‌کنید. در عوض، در این شیوه بر روش‌هایی متمرکز می‌شوید که واکنش‌های رفتاری و الگوهای مسبب پریشانی را تغییر می‌دهد.
زیرگونه‌های متعددی برای رفتار درمانی وجود دارند که عبارتند از:
- حساسیت‌زدایی منظم: در حساسیت‌زدایی منظم تمرین‌های آرامش‌بخش با مواجهه‌ی تدریجی با عامل ترس ترکیب می‌شود. این شیوه به شما کمک خواهد کرد تا به‌تدریج به جایگزینی حس ترس و اضطراب با واکنش‌های آرام عادت کنید.
- بیزاری‌درمانی: در بیزاری درمانی یاد می‌گیرید که رفتاری را که می‌خواهید تغییر دهید با امری ناراحت‌کننده یا آزاردهنده مرتبط کنید و بدین ترتیب ممکن است سبب توقف رفتار ناخوشایند در شما شود.
- غرقه‌سازی: غرقه‌سازی شبیه حساسیت‌زدایی منظم است با این تفاوت که در این رویکرد از همان ابتدا مستقیما با ترس‌ها مواجه می‌شوید و این کار را تدریجی نمی‌کنید. مثلا اگر از سگ هراس دارید، نخستین گام حضور در کنار سگ‌های صمیمی و مهربان است. اما در رویکرد حساسیت‌زدایی منظم احتمالا اولین گام تماشای تصویر سگ باشد.
این رویکرد برای چه مواردی مناسب است؟
رفتار درمانی احتمالا برای موارد زیر مناسب است:
- اضطراب
- هراس‌ها
- اختلال مصرف مواد
- اختلال کم‌توجهی
- اختلال وسواسی ـ جبری
- اختلال نافرمانی مقابله‌جویانه
- مشکلات رفتاری که ناشی از مشکلات در ارتباطات یا کشمکش‌های عاطفی است
رفتار درمانی شناختی
رفتار درمانی شناختی رویکردی کوتاه‌مدت برای درمان مشکلات سلامت روان است. این رویکرد شبیه رفتار درمانی است، اما از آن گذشته به الگوهای افکار ناسالم یا افکار مشکل‌زا نیز می‌پردازد.
تفکر پشت رفتار درمانی شناختی آن است که احساسات و باورهای مشخصی که ممکن است درباره‌ی خود یا موقعیتی خاص در زندگی‌تان داشته باشید و به پریشانی منتهی می‌شود را هدف قرار می‌دهد. این گونه پریشانی ممکن است به مشکلات سلامت روان منتهی شود یا همراه با این مشکلات در تکمیل مشکلات دیگر سلامت روان پدیدار شود.
شیوه‌ی اثرگذاری
در جلسات رفتار درمانی شناختی، بر شناخت الگوها و آموختن شیوه‌ی اثرگذاری آنها بر زندگی‌تان کار خواهید کرد. شما با هدایت تراپیست راه‌هایی را کشف می‌کنید که الگوهای فکری یا رفتارهای منفی را با تفکرات و رفتارهای مفیدتر و مناسب‌تر عوض کنید. در رفتار درمانی شناختی همچون رفتار درمانی زمان زیادی را به اشاره به وقایع گذشته نمی‌گذرانید. در عوض بر اشاره به نشانه‌های موجود مشکلات می‌پردازید و در آنها تغییر ایجاد خواهید کرد. اغلب رویکرد رفتار درمانی شناختی شامل تمرین‌ها و سرمشق‌هایی برای بعد از جلسات درمانی است.
مثلا ممکن است لازم باشد که افکار منفی یا مشکلاتی را که در زمان بین جلسات آزارتان می‌دهد یادداشت کنید. این تمرین به تقویت آن چه در طی جلسات آموختید کمک خواهد کرد و سبب می‌شود که مهارت‌های جدیدی را که آموختید در زندگی روزمره به کارگیرید.
این شیوه چند زیرگونه دارد:
- رفتار درمانی دیالکتیکی (DBT): رفتار درمانی دیالکتیکی از مهارت‌های رفتار درمانی شناختی کمک می‌گیرد، اما اولویت آن بر پذیرش و تنظیم عاطفی است. احتمالا بر رشد مهارت‌های سازگاری با پریشانی و شرایط پرکشمکش کار خواهید کرد. همچنین ممکن است شیوه‌ی پذیرش و کنارآمدن با عواطف مشکل‌زا را فرا بگیرید.
- رفتار درمانی عقلانی هیجانی: در این رویکرد شیوه‌ی کلنجار با باورهای غیرعقلانی که به پریشانی عاطفی و دیگر مشکلات منجر می‌شود را یاد می‌گیرید. تفکر پشت رفتار درمانی عقلانی هیجانی آن است که افکار غیرعقلانی را با افکار عقلانی عوض کند تا در سلامت روان بهبود حاصل شود.
این رویکرد برای چه مواردی مناسب است؟
این روش احتمالا در موارد زیر کاربرد دارد:
- اختلالات حالت روحی، از جمله افسردگی و اختلال دوقطبی
- اضطراب و هراس‌ها
- اختلالات تغذیه
- اختلال مصرف مواد
- اختلال وسواسی ـ جبری
- بی‌خوابی
- برخی از نشانه‌های اسکیزوفرنی
همچنین احتمالا از رفتار درمانی شناختی می‌توان همراه با دارو درمانی در برخی مشکلات دیگر نیز بهره برد.
روان درمانی انسان‌گرایانه
روان درمانی انسان‌گرایانه رویکردی است که به شیوه‌ی اثرگذاری جهان‌بینی شما بر انتخاب‌هایتان می‌پردازد، خصوصا انتخاب‌هایی که سبب پریشانی‌تان می‌شود. این روش بر پایه‌ی باور بر این امر است که شما بهترین شخص برای درک تجربه‌ها و نیازمندی‌هایتان هستید.
درمان‌گران انسان‌گرا به شما کمک می‌کنند تا درک بهتری از تجربه‌هایی داشته باشید که از سر می‌گذرانید و بدون تفسیر احساسات‌تان شما را راهنمایی و از شما حمایت می‌کنند.
شیوه‌ی اثرگذاری
تراپیست به شما کمک می‌کند تا بر هدف رسیدن به زندگی پرثمر قدم بردارید و در این راه بیشتر از توانمندسازی شما برای رسیدن به خود واقعی‌تان استفاده می‌کند. در این رویکرد شما برای مکاشفه در راه‌های رشد و افزایش پذیرش خود همراه با صحبت درباره‌ی کشمکش‌هایتان وقت می‌گذرانید.
یکی از اصول مهم دیگر روان درمانی انسان‌گرایانه آن است که نظر مثبت بی‌قید و شرط داشته باشید. به بیان ساده‌تر تراپیست شما را همان گونه که هستید می‌پذیرد، حتی اگر در برخی موارد با شما اختلاف نظر داشته باشد. روان درمانی انسان‌گرایانه خصوصا برای سازگاری با قضاوت‌های منفی از سوی دیگر (واقعی یا خیالی) موثر است.
به طور کلی شما جلسه را هدایت خواهید کرد. تراپیست در هنگام نیاز پادرمیانی خواهد کرد و در غیر این صورت به طور فعال و پویا به حرف‌های شما گوش فرا خواهد داد و گاه به گاه پرسش‌هایی می‌کند تا تضمین کند که حرف‌های شما را فهمیده است.
رویکرد روان درمانی انسان‌گرایانه شامل موارد زیر است:
- روان درمانی اگزیستانسیال: در این رویکرد فلسفی به درمان بر مفاهیمی چون مسئولیت‌پذیری برای انتخاب‌ها و آزادی در انتخاب کار خواهید کرد. احتمالا درباره‌ی بخش‌های مهم در زندگی‌تان و راه رسیدن به معنای والاتر در زندگی صحبت خواهید کرد.
- روان درمانی فردمحور: این رویکرد درمانی ریشه در این باور دارد که وقتی دیگران شما را قضاوت می‌کنند یا انتخاب‌ها یا اعمال شما را رد می‌کنند ممکن است شما دچار پریشانی عاطفی شوید. این پریشانی ممکن است پذیرش خود و رشد را دشوار کند. در این رویکرد وقتی بر رشد شخصی و تغییرات مثبت کار می‌کنید تراپیست شما را می‌پذیرد و دلسوزی و راهنمایی به شما ارائه می‌دهد.
- گشتالت درمانی (Gestalt therapy): در این رویکرد به مشکلات حل‌نشده از جمله روابط و درگیری‌های خانوادگی می‌پردازید و اثر آنها را بر سلامت عاطفی خود بررسی می‌کنید. در حال حاضر گشتالت درمانی شامل بازی و نقش‌آفرینی در سناریوهایی است که در آن از حرکت و تخیل کمک گرفته می‌شود.
این رویکرد برای چه مواردی مناسب است؟
روان درمانی انسان‌گرایانه در موارد زیر موثر است:
- مشکلات مربوط به عزت نفس
- مشکلات سازگاری با نگرانی‌های سلامتی مزمن
- آثار آسیب‌های روحی
- افسردگی
- مشکلات در روابط
- اختلال مصرف مواد
- حس بی‌ارزش بودن یا گمگشتگی در زندگی
چطور رویکرد مناسب را انتخاب کنیم؟
با وجود این همه گزینه شاید متعهد ماندن به گونه‌ی مشخصی از درمان دشوار به نظر برسد. می‌توانید از مشاور و متخصص سلامتی که مشکلی را در شما تشخیص داده است برای انتخاب خود کمک بگیرید. نهایتا انتخاب با شماست. به یاد داشته باشید که بسیاری از تراپیست‌ها از ترکیبی از فنون گوناگون در رویکردهای متفاوت برای درمان استفاده می‌کنند.
همچنین استفاده از یک رویکرد نیز کاملا اثربخش خواهد بود. می‌توانید یک گزینه را امتحان کنید و اگر مناسب نبود، رویکرد دیگری را اتخاذ کنید. فرقی نمی‌کند که چه رویکردی را انتخاب کرده باشید، باید به خاطر داشته باشید که روند درمان روان احتمالا مسیری دشوار خواهد بود. ممکن است در هنگام بحث و گفتگو درباره‌ی موضوعی خاص یا نشانه‌هایی از اختلال در سلامت روان خود یا افکار شخصی با فردی غریبه عصبی یا ناراحت شوید. این اتفاق به مرور زمان بهتر خواهد شد.
اگر برهه‌ای سخت یا بد را در زندگی می‌گذرانید یا مشکلی در سلامت روان سبب پریشانی شدید در زندگی‌تان شده است، بدانید که تراپیست شما تربیت شده است تا بدون قضاوت شما با این دست مشکلات مقابله کند.
کلام آخر
در هنگام تماس با تراپیست چند نکته را در ذهن داشته باشید:
- می‌خواهید درباره‌ی چه مشکلی صحبت کنید؟ این اشاره ممکن است به موضوعی خاص و مشخص یا مبهم باشد.
- چه خصوصیت‌های مشخصی را در تراپیست مهم می‌دانید؟ مثلا آیا با کسی از جنس خود راحت‌ترید؟
- می‌دانید چه مبلغی را واقعا می‌خواهید در هر جلسه هزینه کنید؟
- زمان مناسب در تقویم شما برای رفتن به جلسات چگونه است؟ می‌خواهید هفتگی یا ماهیانه یا حتی روزانه به تراپیست مراجعه کنید؟
به یاد داشته باشید که تغییر تراپیست ایرادی ندارد. تا زمانی که فرد موردنظر خود را پیدا نکرده‌اید دست از جستجو بر ندارید. وقتی زمان مناسب برای مراجعه به تراپیست را تشخیص دادید، این کار را از اولویت‌های زندگی خود قرار دهید. در زندگی پرتنش امروزی مشورت با فردی که متخصص سلامت روان است می‌تواند برگی برنده برای رسیدن به زندگی پربار محسوب شود.