رگهای واریسی به بیماری رگهای متورم و بزرگ‌شده‌ای می‌گویند که معمولا در سرتاسر پا پیش می‌آید. این رگ‌ها ممکن است آبی یا بنفش تیره باشند و اغلب ظاهری برجسته، درشت یا در هم پیچیده دارند.
دیگر نشانه‌های این مشکل در سلامت از این قرار است:
- پای سنگین و دردناک و ناراحت
- پا و مچ متورم
- سوزش و ضربان در سرتاسر پا
- گرفتگی عضلانی در سرتاسر پا، خصوصا شب‌ها
- پوست خشک، کلفت و حساس در بخش رگهای مشکل‌دار
معمولا این نشانه‌ها در آب و هوای گرم یا وقتی مدت طولانی ایستاده باشید بدتر می‌شود. احتمالا وقتی قدم می‌زنید یا دراز می‌کشید و اندام‌های دارای رگهای واریسی را بالاتر از سطح قلب می‌گذارید این نشانه‌ها کاهش می‌یابد.
در ادامه‌ی این مطلب از بلاگ همراهتم به روش درمان این مشکل در سلامت می‌پردازیم.
درمان رگهای واریسی
به یاد داشته باشید که رگهای واریسی همواره نیاز به درمان ندارند. اگر رگهای واریسی شما را آزار نمی‌دهند ممکن است نیازی به درمان آنها نداشته باشید.
معمولا درمان رگهای واریسی صرفا برای موارد زیر ضرورت دارد:
- کاهش نشانه‌ها ـ اگر رگهای واریسی باعث درد یا ناراحتی در شما می‌شود
- درمان عوارض ـ از جمله درمان زخم‌های پا، تورم یا رنگ‌پریدگی پوست
برخی از افراد نیز به دلایل زیبایی به درمان این مشکل در سلامت می‌پردازند. به هر حال، اگر درمان نیاز باشد، احتمالا پزشک ابتدا روش‌های خودمراقبتی در خانه را توصیه خواهد کرد.
این روش‌های خودمراقبتی ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- استفاده از جوراب‌های واریس (در این صورت ابتدا باید برای تشخیص مناسب بودن این روش گردش خون شما معاینه شود)
- ورزش منظم
- پرهیز از ایستادن طولانی
- بالا نگه داشتن بخش واریسی در هنگام استراحت
جوراب واریس
جوراب واریس برای همه مناسب نیست. پیش از آن که از این جوراب‌ها استفاده کنید ابتدا باید برای بررسی گردش خون آزمون داپلر (Doppler test) را انجام دهید. جوراب واریس برای بهبود وضعیت گردش خون و آوردن فشار مستمر بر پا طراحی ویژه‌ای دارد. این جوراب‌ها معمولا در قسمت مچ پا تنگ‌ترست و به تدریج با بالا رفتن شل‌تر می‌شوند. چنین خاصیتی بر جریان خون اثر می‌گذارد و آن را به سوی قلب می‌راند.
این جوراب‌ها ممکن است درد، ناراحتی یا تورمی که از رگهای واریسی نشات گرفته است را از میان ببرند. البته مشخص نیست که این جوراب‌ها مانع از بدتر شدن رگهای واریسی یا پدیدار شدن رگهای واریسی جدید خواهند شد. بسیاری از متخصصان توصیه می‌کنند که از این جوراب‌ها صرفا در طول درمان واریس یا زمانی که درمان دیگری برایتان مناسب نبود استفاده کنید. این متخصصان در طول دوره‌ی حاملگی استفاده از جوراب‌های واریس را توصیه می‌کنند.
جوراب‌های واریس در دسته‌های متفاوت و فشارهای متفاوت در دسترس است و برای بسیاری از افراد دسته‌ی 1 (کم‌فشار) یا حداکثر دسته‌ی 2 (فشار متوسط) بسنده می‌کند. این جوراب‌ها همچنین در رنگ‌های متفاوت، طول متفاوت (تا زانو یا ران) و سبک‌های گوناگون برای پایین پا (کامل یا بدون انگشت) وجود دارد.
اگر نارسایی شدید سیاهرگی داشته باشید (انسداد یا مشکلات دریچه‌ی رگهای عمیق پا) ممکن است لازم باشد که برای همه‌ی طول عمر از این جوراب‌ها استفاده کنید. در این شرایط، حتی اگر برای درمان واریس جراحی کرده باشید، باید جوراب‌های واریس را همواره به پا کنید.
نکاتی درباره‌ی استفاده از جوراب‌های واریس
معمولا از صبحگاه و پس از بیدار شدن از خواب تا هنگام خواب باید این جوراب‌ها را به پا داشته باشید. شاید این جوراب‌ها، خصوصا در آب و هوای گرم، کمی ناراحت‌کننده باشد، ولی برای بهره‌وری مناسب باید آنها را همواره بپوشید. جوراب‌ها را کاملا بالا بکشید تا فشار مناسب به همه‌ی بخش‌های پا وارد شود. نگذارید جوراب‌ها پایین بیاید یا دور پا در نقطه‌ای سفت بچسبد.
اگر جوراب‌ها شما را آزار می‌داند یا به نظر اندازه‌ی مناسبی نداشتند با پزشک عمومی مشورت کنید. شاید لازم باشد که جوراب‌های سفارشی مخصوص پای خودتان را تهیه کنید. در این صورت باید نقاط مختلفی از پای شما اندازه‌گیری شود.
اگر معمولا پاهایتان متورم هستند باید اندازه‌گیری صبح زود صورت بگیرد، وقتی که احتمالا به دلیل استراحت طولانی این تورم به حداقل رسیده است. اگر جوراب‌ها سبب خشکی پوست می‌شوند، حتما پیش از خواب از کرم‌های مرطوب‌کننده استفاده کنید. باید همواره وضعیت پاها را برانداز کنید تا نشانی از آسیب، رنگ‌پریدگی یا تاول در پا نباشد.
مراقبت از جوراب‌های واریس
معمولا جوراب‌های واریس را باید هر سه تا شش ماه تعویض کرد. اگر جوراب واریس آسیب دید باید با پزشک عمومی مشورت کنید، چرا که ممکن است آسیب مانع از اثرگذاری مناسب جوراب شود. همواره جوراب ذخیره داشته باشید تا در هنگام شستشو بدون جوراب نمانید. این جوراب‌ها را باید با دست و آب گرم بشورید و آنها را در دمای معمولی اتاق خشک کنید.
درمان‌های دیگر واریس
اگر رگهای واریسی شما نیاز به درمان‌های پیشرفته‌تر داشته باشد یا سبب مشکلات و عوارض جانبی می‌شود، گونه‌ی درمان پیشرفته‌تر به سلامت عمومی شما و اندازه، موقعیت یا شدت رگهای آسیب‌دیده بستگی خواهد داشت. متخصص عروق (پزشکی که در زمینه‌ی رگ‌ها تخصص دارد) قابلیت و مهارت مشاوره در ارتباط با روش مناسب درمان برای شما را دارد.
آبلاسیون اندوترمال (Endothermal ablation)
روش آبلاسیون اندوترمال (یا فرسایش درون‌گرمایشی) معمولا از اولین روش‌های پیشنهادی است. در این روش از انرژی معمولا به‌صورت امواج رادیویی با فرکانس بالا (آبلاسیون فرکانس رادیویی) یا لیزر (درمان لیزری درون عروقی) برای بستن رگهای آسیب‌دیده استفاده می‌شود. در این روش از طریق ایجاد برشی ریز در بالا یا پایین زانو به رگ دسترسی پیدا می‌شود. لوله‌ای باریک به نام کاتتر (catheter) با استفاده از اسکن فراصوت (ultrasound) به درون رگ هدایت می‌شود.
دستگاه ریز کاوشگری به درون رگ تزریق می‌شود تا انرژی فرکانس رادیویی را ارسال کند. این امر رگ را تا جایی گرم می‌کند که دیواره‌هایش فرومی‌پاشد و آن را می‌بندد و مسدودش می‌کند. با بسته شدن رگ آسیب دیده خون به طور طبیعی به رگهای سالم هدایت خواهد شد. آبلاسیون فرکانس رادیویی ممکن است با بیهوشی موضعی یا کامل عمل شود. این رویه ممکن است سبب عوارض کوتاه‌مدتی مانند گزگز یا خواب‌رفتگی پا شود. شاید لازم باشد برای یک هفته پس از این عمل لازم باشد جوراب واریس بپوشید.
درمان لیزری درون عروقی
در درمان لیزری درون عروقی نیز مانند آبلاسیون فرکانس رادیویی از تزریق کاتتر در رگ و استفاده از اسکن فراصوت برای هدایت کاتتر به موقعیت درست استفاده می‌شود. لیزری باریک از کاتتر عبور داده می‌شود و بر بالای رگ واریسی قرار می‌گیرد. لیزر انرژی کم‌قدرتی را می‌فرستد و رگ را گرم می‌کند و آن را می‌بندد. سپس با استفاده از امواج فراصوت مجددا لیزر هدایت می‌شود تا سرتاسر رگ آسیب‌دیده مسدود گردد.
این عمل نیز تحت بیهوشی موضعی یا کامل صورت می‌گیرد. ممکن است بعد از این عمل کمی سفتی در پاهای خود احساس کنید و قسمت‌های تحت درمان کبود یا دردناک باشد. همچنین ممکن است عصب آسیب ببیند، اما نگران نباشید این آسیب‌ها معمولا موقتی است.
درمان اسکلروتراپی فوم هدایت‌شده با فراصوت
اگر درمان آبلاسیون اندوترمال برایتان مناسب نبود، معمولا دکتر به شما پیشنهاد درمانی به نام اسکلروتراپی را خواهد داد. این درمان با تزریق گونه‌ای فوم به درون رگ شما صورت خواهد گرفت. این فوم رگ را زخمی می‌کند و سبب انسداد رگ واریسی می‌شود. اگر پیشتر سابقه‌ی ترومبوز رگ داشته باشید ممکن است این درمان برای شما مناسب نباشد. تزریق در این روش نیز با هدایت فراصوت صورت می‌گیرد و در این شیوه می‌توان در هر جلسه بیش از یک رگ را درمان کرد.
معمولا این روش با بیهوشی موضعی صورت می‌گیرد و داروهای مسکن برای بی‌حسی موضع تحت درمان به کار می‌رود. اغلب با گذشت یکی دو هفته از درمان رگهای واریسی محو می‌شوند و کار رگهای مصدوم را رگهای سالم بر عهده می‌گیرند. شاید لازم باشد برای محو کردن رگهای واریسی بیش از یک بار این عمل را انجام دهید و با این حال امکان برگشت رگهای واریسی وجود دارد.
با این که تاثیر این روش اثبات شده است، هنوز درباره‌ی تاثیر بلندمدت آن اطلاعات کاملی در دسترس نیست. این روش همچنین ممکن است باعث عوارض زیر شود:
- لخته شدن خون در رگهای پا
- سردرد
- تغییر رنگ پوست، مثلا لکه‌های قهوی بر نقاط تحت درمان
- غش کردن
- مشکلات موقت در دید
معمولا درست پس از درمان توانایی راه رفتن و برگشتن سر کار را خواهید داشت. پس از درمان باید تا یک هفته از جوراب واریس و باند بر نقاط تحت درمان استفاده کنید.
در موارد بسیار معدودی مشکلاتی نظیر سکته یا حمله‌ی ایسکمی گذرا در این روش گزارش شده است.
جراحی
اگر درمان‌های فوق برای شما مناسب نبود، معمولا پیشنهاد می‌شود که عمل جراحی با عنوان لیگاسیون (ligation) و استریپینگ (stripping) برای حذف رگهای واریسی را انجام دهید.
معمولا این عمل‌ها برای درمان واریس تحت بیهوشی کامل صورت می‌گیرد. معمولا در همان روز جراحی مرخص می‌شوید و به خانه می‌روید، اما گاهی خصوصا اگر عمل بر دو پای شما صورت بگیرد توصیه می‌شود که یک شب بستری باشید.
فلابکتومی با پرتو روشن
فلابکتومی با پرتو روشن (transilluminated powered phlebectomy) درمانی نسبتا نوپا است و هنوز برخی ابهامات درباره‌ی امنیت و تاثیرگذاری آن وجود دارد. معمولا این روش به منزله‌ی روش درمانی معمول توصیه نمی‌شود. اما در صورتی که پزشک تشخیص دهد که این روش کم‌خطرترین روش برای شماست ممکن است آن را توصیه کند.
در طی این عمل معمولا یکی دو برش کوچک در پای شما ایجاد می‌شود. سپس پزشک نوری با عنوان پرتوافشان روشن اندوسکوپیک (endoscopic transilluminator) زیر پوست شما قرار می‌دهد تا محل رگی را که باید حذف کند تشخیص دهد. سپس رگ‌ها پیش از آن که توسط مکنده از پا خارج شوند بریده خواهند شد. این روش نیز تحت بیهوشی کامل یا موضعی صورت می‌گیرد. پس از عمل ممکن است کبودی و کمی خونریزی صورت گیرد.
انسداد با چسب سیانواکریلات
یکی دیگر از روش‌های نوپا انسداد با چسب سیانواکریلات (cyanoacrylate glue occlusion) است. این روش با تزریق گونه‌ای مخصوص از چسب در رگهای واریسی صورت می‌گیرد. چسب رگ آسیب‌دیده را مسدود می‌کنند و مانع از جریان خون و افزایش نشانه‌های بیماری در آن می‌شود. شواهد نشان می‌دهد که این روش امن و موثر است. اما هنوز پزشکان متعددی در این روش تعلیم ندیده‌اند.
کلام آخر
واریس بیماری رایج و معمولا بی‌خطری است. البته این امر چندان قابل اتکا نیست. مشکلات متعددی در پی این بیماری پدید می‌آید که در نهایت به سلامت کلی بدن آسیب خواهد رساند. در پی مطالعات گسترده مشخص شده است که بهترین روش مقابله با این بیماری پیشگیری از پیدایش آن است. در صورتی که برای این عمل دیر شده باشد، اقدامات خودمراقبتی و ورزش پیوسته بهترین راه مبارزه با این مشکل است.
در صورتی که نیاز به درمان تخصصی برای این بیماری باشد، بهترین راه مراجعه به پزشک عمومی و مشورت درباره‌ی شیوه‌ی مناسب درمان خواهد بود.