وقتی فشار یا دردی در ناحیه‌ی سر پیش می‌آید به سختی می‌توان تشخیص داد که حمله‌ی میگرنی یا سردرد رخ داده است. تشخیص تفاوت میان سردرد و میگرن اهمیت دارد. با تشخیص نوع درد در ناحیه‌ی سر می‌توان درمانی تخصصی‌تر را انتخاب و سریع‌تر مشکل را رفع کرد. همچنین می‌توان از همان ابتدا مانع از برخی از سردردها شد.
در ادامه‌ی این مطلب از بلاگ همراهتم راه تشخیص تفاوت میان سردرد و میگرن را تشریح خواهیم کرد.
سردرد چیست؟
سردردها دردهایی ناخوشایند، معمولا در دو سمت سر هستند و آستانه‌ی درد در آنها متفاوت است. برخی از ناحیه‌های سر که دچار درد می‌شوند عبارتند از:
- پیشانی
- گیجگاه
- پشت گردن
سردرد معمولی غالبا بین 5 دقیقه تا 4 ساعت ادامه می‌یابد. برخی از انواع میگرن‌ها گاهی چندین روز یا حتی بیشتر ادامه خواهند یافت.
طبق گزارش سازمان جهانی بهداشت از میان سردردها رایج‌ترین نوع آن سردردهای تنشی است. معمولا عوامل این نوع سردرد شامل موارد زیر می‌شوند:
- استرس
- اضطراب
- کشیدگی عضلانی
- خستگی چشم
انواع دیگر سردردها عبارتند از:
- سردردهای خوشه‌ای: این نوع دردهای بسیار شدید معمولا در یک سوی سر رخ می‌دهد. بیمار در این حالت چرخه‌های حمله‌های سردرد و در میان آنها رفع درد را تجربه می‌کند. معمولا این دردها در ناحیه‌ی بالای چشم یا گیجگاه حس می‌شوند. این دردها معمولا میان 20 تا 49 سالگی و بیشتر در مردان تجربه می‌شوند.
- سردردهای سینوسی: این نوع سردرد معمولا با میگرن اشتباه گرفته می‌شود. سردردهای سینوسی معمولا با نشانه‌های عفونت سینوسی مانند تب، گرفتگی بینی، سرفه، مخاط و فشار در ناحیه‌ی صورت همراه است.
- عوامل ثانویه‌ی سردردها: صدمه‌ها و مشکلات سلامتی نیز ممکن است سبب سردرد شود. معمولا پزشکان پیش از تشخیص اولیه‌ی سردرد عوامل خطرناک را بررسی می‌کنند. سردرد ناشی از ناهنجاری چیاری که بسیار نادر است بر اثر فشار جمجمه بر بخش‌هایی از مغز ایجاد و اغلب سبب درد در ناحیه‌ی پشت سر می‌شود. فشار افزوده‌ی درون‌جمجمه‌ای نیز مشکل سلامتی بسیار خطرناکی است که باعث سردرد می‌شود.
- سردرد رعدآسا: سردردهای رعدآسا دردهای شدیدی است که طی کمتر از یک دقیقه پدیدار می‌شود. ممکن است این درد نشانه‌ی خونریزی زیر عنکبوتیه و نیازمند رسیدگی پزشکی باشد. همچنین ممکن است این نوع سردرد بر اثر آنوریسم (Aneurysm)، سکته یا دیگر آسیب‌ها پدید آید.
میگرن چیست؟
حمله‌های میگرنی بسیار شدید و درناک هستند و معمولا نشانه‌هایی علاوه بر سردرد را به همراه دارند. نشانه‌های حمله‌های میگرنی بدون آئورا (یا تشعشع نورانی که نوعی نشانه‌ی بیماری و اختلالی ادراکی و بینایی است) شامل موارد زیر می‌شود:
- درد گردن و شانه
- حالت تهوع
- درد در پشت یکی از چشم‌ها یا گوش‌ها
- درد در ناحیه‌ی گیجگاه
- حساسیت به نور یا صدا یا هر دو
- استفراغ
- دردهای عضلانی
دردهای میگرنی در برخی چنان شدید است که ممکن است سبب مراجعه‌ی اورژانسی بیمار به مراکز درمانی شود. حادثه‌های میگرنی معمولا در یک سوی سر رخ می‌دهند. البته ممکن است برخی از آنها دو سوی سر را نیز درگیر کنند. تفاوت دیگر در کیفیت درد است. گاهی میگرن سبب درد شدیدی می‌شود که اقدامات روزانه را نیز دشوار می‌سازد. معمولا حمله‌های میگرنی در دو دسته جای می‌گیرند: میگرن با آئورا و میگرن بدون آئورا. واژه‌ی «آئورا» به حسی اشاره دارد که فرد پیش از حمله‌ی میگرنی تجربه می‌کند. مشاهده‌ی تشعشع نورانی (یا آئورا) معمولا ده تا سی دقیقه پیش از آغاز حمله‌ی میگرنی حس می‌شود. چنین حسی ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- حس ناهوشیاری کامل یا مشکل در تفکر
- مشاهده‌ی بارقه‌های نور یا خطوط غیرعادی
- حس مورمور یا بی‌حسی در ناحیه‌ی صورت یا دست‌ها
- حس غیرعادی شامه، چشایی یا لامسه
برخی از افراد دچار میگرن ممکن است دو یا چند روز پیش از حمله‌ی میگرنی چنین تجربه‌هایی را حس کنند. ممکن است این نشانه‌های ظریف، که «پرودروم» یا علامت‌های اولیه‌ی بیماری نیز خوانده می‌شوند، دربردارنده‌ی موارد زیر باشند:
- یبوست
- افسردگی
- خمیازه ممتد
- زودرنجی
- گرسنگی
محرکهای میگرن
افراد مبتلا به میگرن عوامل متنوعی را با این مشکل مرتبط می‌دانند. این محرک‌ها شامل موارد زیرند:
- اضطراب عاطفی
- کم‌خوابی
- غفلت از وعده‌ی غذایی
- داروهای ضدبارداری
- مصرف الکل
- تغییرات هورمونی
- تغییر ارتفاع
- تغییر فشار هوا
- مصرف بیش از حد کافئین
تغییرات هورمونی ممکن است سبب سردرد میگرنی دوره‌ی قاعدگی در چند روز پیش از شروع دوره و یکی دو روز ابتدایی شود.
نواحی درد میگرن
معمولا، البته نه همیشه، درد میگرنی در یه طرف سر حس می‌شود. وابسته به نوع حمله‌ی میگرنی ممکن است در در نواحی زیر احساس شود.
- گیجگاه
- پیشانی
- پشت یک یا دو چشم
- در گردن
آیا خواب به رفع حمله‌ی میگرنی کمک می‌کند؟
مطالعات نشان داده است که افرادی که اختلال در خواب دارند به احتمال بیشتر دچار میگرن می‌شوند. باور بر این است که کم‌خوابی یا بی‌خوابی محرک حمله‌ی میگرنی یا عامل تشدید کننده آن است. مطالعات تکمیلی در زمینه‌ی تاثیر خواب بر میگرن همچنان در جریان است، ولی تا این جا نظر بر این است که احتمالا با خواب کافی می‌توان تا حد فراوانی از میگرن پیشگیری کرد.
طبق فرضیه‌ای سیستم گلیمفاتیک (glymphatic system) احتمالا در حین خواب بهتر عمل می‌کند. این سیستم در مغز مشابه سیستم لنفاوی در باقی نقاط بدن عمل می‌کند و سبب پاکسازی خون می‌شود. سیستم گلیمفاتیک به خروج سمومی که در هنگام هوشیاری در مغز تشکیل شده است کمک می‌کند. هر چند شواهد کمی از این فرضیه پشتیبانی می‌کند، احتمال این امر وجود دارد که خواب کافی به پاکسازی مغز و پیشگیری از میگرن کمک کند.
برای رفع سردرد چطور بخوابیم؟
شرایط نامناسب خواب سبب سردرد می‌شود یا آن را بدتر می‌کند. در پژوهشی مشخص شد که در افراد تحت درمان‌های مربوط به رفتار خواب گزارش تعدد و شدت سردرد کاهش محسوس داشته است. همچنین در طول درمان کیفیت و ساعات خواب نیز در این افراد بهبود یافت.از آن جا که احتمالا میان بی‌خوابی و سردرد رابطه وجود دارد، در صورت داشتن سردرد باید بر بهبود عادت خواب خود کار کنید.
برای بهبود کیفیت خواب می‌توانید دست به اقدامات زیر بزنید:
- کاهش ساعت‌های تماشای نمایشگرها پیش از خواب
- ایجاد برنامه‌ی منظم آرامش‌بخش پیش از خواب
- ایجاد محیط مناسب و ساکت برای خواب
- ورزش منظم
- پرهیز از چرت زدن در طول روز
- پرهیز از مصرف کافئین یا الکل پیش از خواب
درمان انواع سردرد
داروهای بدون نسخه شامل موارد زیر است:
- استامینوفن
- آسپرین
- ایبوپروفن
فنون آرامش‌بخش
با توجه به آن که بعضی از سردردها بر اثر استرس پدید می‌آیند، ممکن است اقداماتی برای کاهش استرس به رفع درد یا کاهش خطر ابتلا به سردرد کمک کند. این فنون شامل موارد زیر است:
- گرمادرمانی، از جمله کمپرس گرم یا دوش آب گرم
- ماساژ
- مدیتیشن
- حرکات کششی در ناحیه‌ی گردن
- تمرین‌های آرام‌بخش
درمان میگرن
پیشگیری، اغلب بهترین درمان برای حمله‌های میگرنی است. نمونه‌هایی از شیوه‌های پیشگیری از این قرار است:
- ایجاد تغییر در رژیم غذایی، از جمله حذف مواد غذایی که از عوامل ایجاد سردرد محسوب می‌شوند، مثلا کافئین و الکل
- مصرف روزانه‌ی داروهای تجویزی مانند داروهای ضدافسردگی، داروهای کاهش فشار خون، داروهای ضدصرع یا داروهای ضدگیرنده‌ی CGRP
- اقدام برای کاهش استرس، از جمله فنون آرامش‌بخش
داروها
احتمالا افرادی که کمتر دچار حمله‌ی میگرنی می‌شوند می‌توانند از داروهایی استفاده کنند که به سرعت اثرات میگرن را کاهش می‌دهد. نمونه‌هایی از این داروها به قرار زیر است:
- داروهای ضدتهوع از جمله پرومتازین (promethazine)، کلرپرومازین (chlorpromazine) یا پروکلرپرازین (prochlorperazine)
- مسکن‌هایی عادی مانند استامینوفن
- داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی مانند آسپرین، ناپروکسن سدیم یا ایبوپروفن
- تریپتان‌ها (triptans) مانند آلموتریپتان (almotriptan)، ریزاتریپتان (rozatriptan) یا سوماتریپتان (sumatriptan)
اگر فرد بیش از ده روز در ماه به میزان مورد نیاز دارو برای میگرن مصرف کند، ممکن است دچار سردرد ناشی از مصرف بیش از حد دارو شود. این کار به‌تدریج سردردها را بدتر می‌کند.
شناسایی و درمان زودهنگام
سردردها ممکن است معمولی یا بسیار شدید باشند. احتمالا شناسایی و درمان زودهنگام سردردها سبب اقدام فرد در رفتار پیشگیرانه و جلوگیری از انواع دیگر سردردها می‌شود. شناسایی میگرن از انواع سردرد ممکن است کمی دشوار باشد. برای این کار باید به علائم میگرن و خصوصا آئورا پیش از شروع سردرد دقت فراوان کرد و نشانه‌ها را به پزشک اعلام کرد.
کلام آخر
سردرد یا میگرن هر دو سبب کاهش کیفیت زندگی می‌شوند. بسیاری از رفتارها و عادت‌هایی که سبب پیشگیری از آغاز سردرد می‌شوند در این دو مشکل سلامتی مشترک هستند. خواب کافی و با کیفیت، استراحت کافی، پرهیز از عوامل استرس‌زا، نوشیدن آب کافی و کاهش ساعت تماشای نمایشگرها به پیشگیری از سردردها و میگرن کمک فراوانی خواهند کرد.
در صورتی که نشانه‌های میگرن را در خود دیدید می‌توانید به متخصص مغز و اعصاب مراجعه کنید. متخصص سردرد نیز در درمان میگرن به شما کمک خواهد کرد. در هر صورت اگر سردرد یا میگرن زندگی شما را با اشکال مواجه کرده، بهترین کار مراجعه به پزشک است.