احتمالا موثرترین راه برای در امان ماندن از آسیب تابش مستقیم نور خورشید، دوری از آفتاب است. اما این راه‌حل نه شدنی است و نه عاقلانه. شدنی نیست چرا که حتی در سایه هم در معرض تابش پرتوی فرابنفش‌ایم و عاقلانه هم نیست چون نه‌تنها آفتاب به ساخت ویتامین دی در بدن کمک می‌کند، بلکه روی خلق‌وخو و احساسات‌مان هم تاثیر می‌گذارد. پس بهترین و موثرترین راه برای محافظت از پوست دربرابر آفتاب چیست؟ پاسخ یک کلمه است: ضدآفتاب.
اما این پاسخ یک کلمه‌ای، دردسرهای مخصوص به خودش را دارد. از سردرگمی برای انتخاب ضدآفتاب مناسب پوست تا رعایت زمان تمدید آن و فهمیدن تفاوت بین SPF ضدآفتاب‌های مختلف، همه و همه از موضوعات مهمی‌ست که مدام درباره‌ی ضدآفتابها پرسیده می‌شوند. در ادامه‌ی این مطلب از بلاگ همراهتم؛ محققین و متخصصین پوست به تمام این ابهام‌ها پاسخ می‌دهند. پس با ما همراه باشید تا بیشتر با ویژگی‌های یک ضدآفتاب خوب آشنا شوید.
ضدآفتابها چقدر قوی هستند؟
واقعیت این است که هیچ ضدآفتابی نمی‌تواند صد درصد از پوست شما در برابر آفتاب محافظت کند. اما اگر مرتب از ضدآفتاب استفاده می‌کنید، دیگر جایی برای نگرانی نیست. فاکتور تعیین‌کننده‌ی محافظت دربرابر آفتاب همان SPF (Sun Protector Factor) است که به‌شکل عددی بین پانزده تا صد روی ضدآفتابها درج می‌شود. عدد SPF به شما می‌گوید با استفاده از ضدآفتاب نسبت به حالت عادی، چقدر پوست شما دربرابر قرمز شدن و سوختگی در برابر تابش نور خورشید در امان خواهد بود.
اگر بیماری یا عارضه‌ی پوستی خاصی ندارید و پوست‌تان به آفتاب حساس نیست، کرم ضدآفتاب با SPF 30 برای استفاده‌ی روزانه‌ی شما مناسب است، به‌شرطی که هر دو ساعت یک‌بار و هر بار به میزان شش بند انگشت آن را تمدید کنید. فرمولاسیون ضدآفتاب‌هایی با محافظت بالاتر معمولا به‌نحوی‌ست که چربی و چسبندگی بیشتری دارند و به‌همین خاطر چندان موردعلاقه‌ی افراد نیستند. استفاده از این ضدآفتابها مناسب روزهایی خواهد بود که قصد آفتاب گرفتن یا قدم زدن کنار ساحل را دارید.
علامت های روی ضدآفتاب چه معنایی دارند؟
برای فهمیدن این نشانه‌ها، قبل از همه‌چیز باید با دو طیف از اشعه‌ی فرابنفش آشنا شویم: UVB و UVA. هر دوی آنها برای پوست ضرر دارند اما هر کدام‌شان آسیب‌های متفاوتی به پوست می‌زنند. UVB طول موج متوسطی دارد و تنها به لایه‌ی سطحی پوست یعنی اپیدرم آسیب می‌زند. وقتی پوست شما دراثر زیر آفتاب ماندن قرمز می‌شود، در واقع این نتیجه‌ی برخورد اشعه‌ی UVB با پوست است. قرمزی و خارش پوست، سوختگی و در موارد شدیدتر سرطان‌های خفیف پوستی از آسیب‌های برخورد این اشعه با سطح پوست است.
اما در مورد UVA داستان کمی متفاوت است. این اشعه طول موج بلندتری دارد و با گذر از سطح پوست به لایه‌های زیرین آن آسیب می‌زند. این آسیب تا جایی پیش می‌رود که حتی دی‌ان‌ای پوست را هم تحت‌تاثیر خود قرار می‌دهد. پیری پوست، ایجاد لک و سرطان‌های خطرناک پوستی دراثر تابش UVA ایجاد می‌شوند. این پرتوی نوری حتی در روزهای نیمه‌ابری و ابری هم وجود دارد. به همین دلیل است که در روزهای ابری و بارانی هم بهتر است که ضدآفتاب بزنید. حالا که با این طیف‌ها آشنا شدیم، سراغ علامت‌های روی ضدآفتاب می‌رویم. دقت کنید که بسته به نوع ضدآفتاب و کشور سازنده‌ی آن، علامت‌های مختلفی را خواهید دید.
- SPF: این عدد نشان‌دهنده‌ی میزان محافظت ضدآفتاب از پوست شما دربرابر اشعه‌ی UVB است. فرض کنید بدون زدن ضدآفتاب، پوست شما بعد از ده دقیقه زیر آفتاب بودن دچار قرمزی می‌شود. اگر روی ضدآفتاب SPF 30 درج شده باشد، یعنی با زدن ضدآفتاب، سی‌برابر دیرتر از حالت عادی پوست‌تان قرمز می‌شود. یعنی حدود سیصد دقیقه یا پنج ساعت بعد. اما این محافظت یک عدد نسبی‌ست که در شرایط آزمایشگاهی سنجیده شده است. شرایط پوست شما، زاویه و شدت تابش خورشید و شرایط اقلیمی محیط زندگی‌تان این زمان را کاهش می‌دهند. به همین دلیل است که متخصصین پوست توصیه می‌کنند هر دو ساعت یک‌بار ضدآفتاب را تمدید کنید.
- PA: این نماد که بیشتر روی ضدآفتاب‌های ساخت کشورهای آسیایی و اروپایی دیده می‌شود، میزان محافظت ضدآفتاب از پوست در برابر اشعه‌ی UVA را می‌سنجد. این سیستم امتیازدهی از یک علامت مثبت (+PA) تا چهار علامت مثبت (++++PA) روی ضدآفتاب درج می‌شود. بهتر است ضدآفتابی را انتخاب کنید که امتیاز سه یا چهار دارد.
- Broad Spectrum: این عبارت به‌معنای «طیف گسترده» است و درج این عبارت روی بسته‌بندی به‌این معناست که ضدآفتاب از پوست شما هم دربرابر اشعه‌ی UVB و هم اشعه‌ی UVA محافظت می‌کند. ممکن است به جای این عبارت، عبارت Multi-Spectrum روی ضدآفتاب نوشته شده باشد که معنای مشابهی دارد.
- رتبه‌بندی ستاره‌ای: این رتبه‌بندی نیز مربوط به سنجش محافظت ضدآفتاب دربرابر اشعه‌ی UVA است و می‌تواند از یک تا پنج ستاره باشد. هرچه تعداد ستاره‌ها بیشتر باشد، محافظت ضدآفتاب نیز بیشتر خواهد بود.
تفاوت بین ضدآفتاب فیزیکی و شیمیایی چیست؟
ضدآفتاب فیزیکی که به آن ضدآفتاب فیزیکال یا ماینرال هم می‌گویند، ضدآفتابی‌ست که در آن از ترکیبات زینک‌اکساید و دی‌اکسید تیتانیوم استفاده شده است. اما در ضدآفتاب‌های شیمیایی از ترکیبات شیمیایی مختلفی مثل اکتی‌سالات، اکسی‌بنزون و اکسی‌بنزون به کار رفته‌است.
- ضدآفتاب فیزیکی: قبلا تصور می‌شد که ضدآفتاب‌های فیزیکی با تشکیل یک لایه‌ی نازک روی پوست، پرتوی فرابنفش خورشید را بازتاب می‌دهند. هرچند تحقیقات اخیر نشان می‌دهد که ضدآفتاب‌های فیزیکی با جذب نودوپنج درصدیِ اشعه‌ی فرابنفش ، از پوست ما محافظت می‌کنند. ضدآفتاب‌های فیزیکی از آن‌جایی که جذب نمی‌شوند، ممکن است یک رد سفید روی پوست به‌جا بگذارند. اما این ضدآفتابها برای پوست‌های حساس مناسب‌ترند و برخلاف ضدآفتاب‌های شیمیایی لازم نیست بیست دقیقه قبل از خروج از منزل روی پوست بزنید.
- ضدآفتاب شیمیایی: مکانیسم ضدآفتاب شیمیایی کاملا متفاوت است. این ضدآفتاب جذب پوست می‌شود و بعد اشعه‌ی فرابنفش را در خود به دام می‌اندازد و به گرما تبدیلش می‌کند. این گرما از سطح پوست شما خارج خواهد شد.
انتخاب بین ضدآفتاب شیمیایی و فیزیکال به وضعیت پوست و سلیقه‌ی شما بستگی دارد. اگر پوست روشن، خشک یا حساسی دارید احتمالا ضدآفتاب فیزیکی را ترجیح خواهید داد. ضدآفتاب شیمیایی هم برای کسانی که پوست چرب دارند یا زیاد آرایش می‌کنند، انتخاب مناسب‌تری است. همچنین اگر قصد خرید ضدآفتاب فیزیکال را دارید، به‌خاطر داشته باشید که محصول باید حداقل حاوی ده درصد زینک‌اکساید باشد. همچنین برای ایجاد پوشش‌دهی کامل، نباید در زدن ضدآفتاب فیزیکی وسواس و خساست به‌خرج دهید.
چند بار در روز باید ضدآفتاب را تمدید کرد؟
استفاده از ضدآفتاب به‌قدری مهم است که آن را مثل مسواک‌زدن باید در روتین روزانه‌تان جا دهید. چه تابستان باشد و چه زمستان، چه در سایه ایستاده باشید و چه در آفتاب، باید ضدآفتاب بزنید. ضدآفتاب از پیری و افتادگی پوست، ابتلا به سرطان‌های پوستی و قرمزی و آفتاب‌سوختگی جلوگیری می‌کند. حتی اگر سبزه هستید یا پوست‌تان تیره است، نباید ضدآفتاب زدن را پشت گوش بیندازید. همان‌طور که گفتیم اشعه‌ی UVA به لایه‌های زیرین پوست است که آسیب‌های جبران‌ناپذیری می‌زند. به طور کلی تمدید دو ساعت یک‌بار ضد آفتاب، به طور روزانه، توصیه می‌شود.
در خانه هم باید ضدآفتاب زد؟
بله. شما تحت هر شرایطی نباید ضدآفتاب زدن را فراموش کنید. پرتوی فرابنفش، اشعه‌ای نیست که فقط در تابش مستقیم آفتاب وجود داشته باشد. این اشعه از شیشه و پنجره هم عبور می‌کند. بنابراین حتی اگر در اتاق‌تان و پشت میزکارتان نشسته‌اید، باز هم باید ضدآفتاب بزنید. فقط بعد از غروب خورشید است که دیگر نیازی به تمدید ضدآفتاب نیست. قرار دادن ضدآفتاب در روتین روزانه، یک اقدام پیشگیرانه است که نتایج مثبت آن را با گذشت زمان خواهید دید.
ضدآفتاب صورت و بدن با هم فرق دارند؟
ضدآفتاب صورت و بدن در ترکیبات خود هیچ فرقی با هم ندارند. تفاوت این دو، تنها در حجم آن‌هاست. شما می‌توانید یک ضدآفتاب با حجم بالا تهیه کنید و از آن هم برای صورت و هم برای بدن‌تان استفاده کنید. اما بیشتر افراد ترجیح می‌دهند ضدآفتاب صورت‌شان، عدد SPF و PA بالاتری داشته باشد، چرا که پوست صورت حساس‌تر از بقیه‌ی نقاط بدن است و در طول روز بیشتر در معرض آفتاب قرار می‌گیرد.
اگر از اسپری‌های ضدآفتاب استفاده می‌کنید، نباید آنها را مستقیم روی صورت‌تان اسپری کنید چرا که احتمال دارد ترکیبات ضدآفتاب را استنشاق کنید و وارد مجاری تنفسی‌تان شوند. ابتدا روی دست‌هایتان اسپری کنید و بعد روی صورت بزنید.
بچه ها باید ضدآفتاب متفاوتی بزنند؟
ضدآفتاب مناسب برای کودکان از نظر ترکیبات تفاوت چندانی با ضدآفتاب‌های دیگر ندارد. از آن‌جایی که بچه‌ها پوست حساس‌تری نسبت به بزرگترها دارند، بهتر است از ضدآفتاب‌های فیزیکی استفاده کنید تا احتمال حساسیت پوستی کاهش یابد. از طرف دیگر چون بچه‌ها معمولا آرام و قرار ندارند و زدن ضدآفتاب نیز کمی زمان‌بر است، اسپری‌های ضدآفتاب انتخاب بهتری برای مسافرت‌ها و یا مواقعی‌ست که تن کودک در مقابل تابش مستقیم نور خورشید قرار دارد.
آیا در ضدآفتاب ترکیبات خطرناک هم وجود دارد؟
در فرمولاسیون ضدآفتابها به‌هیچ عنوان از مواد خطرناک یا آسیب‌رسان به پوست استفاده نشده است. درماتولوژیست‌ها و متخصصین پوست به افرادی که پوست حساس دارند توصیه می‌کنند از ضدآفتاب‌های فیزیکال استفاده کنند. همچنین در برخی از ضدآفتابها از ترکیبات عطری استفاده می‌شود. اگر به بو و رایحه حساس هستید، حتما هنگام خرید به این مورد هم دقت کنید.
کدام ضدآفتاب مناسب پوست های چرب و خشک است؟
قبل از آن‌که سراغ ضدآفتاب مناسب پوست‌تان بروید، به‌یاد داشته باشید که ضدآفتاب‌تان باید حداقل SPF 30 را داشته باشد. همچنین روی بسته‌بندی را با دقت بخوانید تا مطمئن شوید از شما دربرابر اشعه‌ی UVA هم محافظت کند. درج عباراتی مثل Broad Spectrum یا Multi-Spectrum یا PA+++ یا UVA نشان‌دهنده‌ی این موضوع است. وقتی از وجود این استانداردهای حداقلی مطمئن شدید، نوبت به درنظر گرفتن شرایط پوستی‌تان می‌رسد.
اگر پوست خشک و حساس دارید، ضدآفتاب‌های فیزیکال و کرمی انتخاب بهتری هستند. همچنین سراغ ضدآفتاب‌هایی بروید که در ترکیبات‌شان از مواد مرطوب‌کننده استفاده شده است. برای پوست‌های چرب، ضدآفتاب‌های سبک و فلوئید (مایع) مناسب‌ترند. چرا که به آسانی جذب پوست می‌شوند و باعث بسته‌شدن منافذ و ایجاد جوش نمی‌شوند. هنگام خرید کرم ضدآفتاب، سراغ نام‌های شناخته‌شده‌تر بروید و ابتدا روی قسمت کوچکی از پوست دست یا بازو امتحان کنید. بعد از مدتی آزمون و خطا، قطعا ضدآفتاب سازگار با پوست‌تان را پیدا خواهید کرد.
در پایان باید بدانید فقط استفاده از ضدآفتاب برای محافظت از پوست دربرابر آفتاب کافی نیست. حتی اگر از قوی‌ترین ضدآفتابها استفاده می‌کنید باز هم باید از آفتاب‌گرفتن‌های طولانی و انجام فعالیت‌های بدنی مداوم زیر تابش مستقیم نور خورشید خودداری کنید. همیشه از کلاه، دستکش و عینک آفتابی مناسب و استاندارد استفاده کنید و نوشیدن آب کافی را فراموش نکنید. رعایت تمام این موارد است که اثر محافظتی ضدآفتاب را تکمیل می‌کند.