فیل‌های سفید نژاد کمیابی از فیل‌ها بودند که در زمان‌های گذشته به عنوان هدیه‌ی خاص و دیپلماتیک بین کشورها و پادشاه‌ها رد و بدل می‌شده‌اند. اما مفهوم اصطلاح فیل سفید در استراتژی و کسب و کار به چه معنا است؟
در ادامه‌ی این مطلب از بلاگ همراهتم در پی یافتن معنای دقیق این اصطلاح بسیار کهن که استراتژیست‌ها آن را وارد ادبیات استراتژی کرده‌اند هستیم.
تاریخچه فیل سفید
در زمان‌های گذشته نژاد کمیابی از فیل به رنگ سفید وجود داشت که در میان جمعیت فیل‌ها، حیوان بسیار نادر به شمار میرفت. پادشاهان یا افراد بسیار مهم به رسم احترام و ارزش‌گذاری، این نژاد از فیل را به یکدیگر هدیه میدادند. پادشاه با این‌که اطلاعی از کابرد این فیل نداشت، تا پایان عمر از آن نگهداری می‌کرد و سپس به پادشاه بعدی می‌سپرد و این روند به همان شکل ادامه پیدا می‌کرد.
هزینه‌ی نگهداری از فیل‌های سفید بسیار بالا بود؛ در حدی که گاهی، بخش مهمی از مخارج دربار به آن‌ها اختصاص داده می‌شد. نگهداری از این فیل‌ها، به این آسانی هم نبود؛ زیرا گاهی کشورها، با قحطی یا محدودیت منابع مواجه می‌شدند و دیگر چندان منطقی برای هزینه کردن در دوران فقر و بدبختی برای فیل سفید وجود نداشت. با این همه به دلیل هزینه‌های گزاف پیشین، پادشاهان ترجیح میدادند باز هم برای نگهداری از این حیوانات هزینه کنند تا مراقبت‌های و مخارج قبلی از بین نرود.
همچنین بر اساس یک داستان قدیمی، یک پادشاه در کشور تایلند از یکی از وزیران خود ناراضی بود اما فیلی سفید و کمیاب به وزیر خود هدیه داد. وزیر در ابتدا از هدیه‌ی گرانقیمت پادشاه بسیار خوشحال و متعجب شد، اما پس از اندک زمانی فهمید که پادشاه چه بلایی بر سرش آورده است! حالا وزیر نه می‌توانست فیل را از بین ببرد و نه می‌توانست از پس هزینه‌های سنگین نگهداری آن را بربیاید.
معنای اصطلاح فیل سفید
اگر بخواهیم معنای این اصطلاح را به زبان ساده بیان کنیم باید اینطور بگوییم:
اصلاح فیل سفید عبارت است از دارایی‌هایی که امروز برای ما کاربرد و فایده‌ی زیادی ندارند و هزینه‌ی نگهداری از آن‌ها هم بالا است، اما به نگهداری و هزینه کردن برای آن‌ها اصرار داریم.
این اصلاح در ادبیات استراتژی و کسب و کار نیز اینطور تعریف می‌شود:
منابعی وجود دارند که با وجود مفید نبودن و عدم توانایی در پیشرفت و تولید، به دلیل هزینه‌های غیرقابل بازگشت انجام شده، از لحاظ احساسی نمی‌توانیم به سادگی از مجموعه‌ی منابع و دارایی‌هایمان حذف کنیم. به همین علت می‌پذیریم که همین‌طور به هزینه و انرژی گذاشتن برای آن‌ها ادامه دهیم.
آیا در زندگی یا کسب و کارتان فیل سفید دارید؟
شاید فیل‌های سفید زیادی در زندگی و کسب و کار خود داشته باشیم که مانند وبال گردن آن‌ها را حفظ میکنیم. این فیل ممکن است آثار مادی داشته باشد؛ مثلاً برای راه اندازی یک استارتاپ ناموفق، مقدار زیادی هزینه کرده‌ایم و به امید این که روزی به بازده‌ی میرسد، آن را سرپا نگه میداریم. این فیل همچنین ممکن است جنبه‌ی غیرمادی داشته باشد، مثل زمانی که دانشجوی رشته‌ای هستیم که از آن متنفریم اما فکر میکنیم یکی دو سال از عمرمان را برای این رشته صرف کرده‌ایم و منطقی نیست که رهایش کنیم.
در این لحظات ما به این نکته توجه نداریم که ادامه‌ی نگه داشتن فیل‌های سفید، نه تنها هزینه‌های قبلی را جبران نمیکنند، بلکه هزینه‌های جدید بیشتری را روز به روز به ما تحمیل خواهد کرد. این ماجرای آن شخص درباری است که ابتدای مطلب به آن اشاره کردیم. شخصی که ناچار است از منابع دیگرش بکاهد و صرف فیل سفیدی کند که هیچ بهره‌ای از آن نمی‌برد.
مزایای راندن فیل‌های سفید از زندگی و کسب و کار
در ابتدا مهم است بدانیم فیل‌های سفید در زندگی، ارتباطات و کسب و کار ما کدام هستند. پس از شناسایی فیل‌های سفید، باید طی یک روند مستمر آن‌ها را از حذف کنیم. نکته مهمی که باید به آن توجه کنیم این است که پس از زاندن فیل‌های سفید، هرگز نباید حسرت خورد. ما به زودی خواهیم فهمید که چه بار بزرگی از روی فکر، روح، زندگی یا کار و حرفه‌مان برداشته شده و چه انرژی بزرگی آزاد شده است تا بتوانیم به امور مهم‌تری رسیدگی کنیم.
هزینه‌های غیر قابل بازگشت در مسائل اقتصادی، به فیلی سفید تشبیه می‌شود. فرض کنید یک معدن طلا دارید که هر روز به شما 40 هزار دلار طلا می‌دهد، حالا اگر هزینه‌ی استخراج این مقدار طلا از معدن 45 هزار دلار باشد چه؟ شما در اینجا هزینه کردهاید؛ اما بازگشت و سود نداشته‌اید. پس این موضوع هرچقدر هم ارزشمند است، باید فکری به حال آن کرد یا کنارش گذاشت.
فیل سفید در ادبیات
این اصطلاح به استراتژی محدود نیست و در موضوعات دیگر نیز تاریخچه و معنای مخصوص به خود را دارد. مثلاً اهل ادبیات، فیل‌های سفید را به شکل دیگری می‌شناسند و برایشان داستان‌ها و پیام‌های دیگری را تداعی می‌کند. فیل سفید برای اهل ادبیات، یادآور داستانی است که مارک توآین ۱۴۰ سال قبل نوشته است. با عنوانِ «دزدیدن فیل سفید».
مارک توآین داستان The Stolen White Elephant را در سال ۱۸۸۲ منتشر کرده است؛ داستانی کوتاه که به ۳۰ صفحه هم نمی‌رسد. داستان در ژانر طنز است اما نویسنده، هیچ‌جا مدعی نمی‌شود که طنز نوشته است. او ماجرا را در قالب خاطره‌ای از یک سفر تعریف می‌کند و می‌گوید که داستان، سرگذشت واقعی پیرمردی هفتادساله است. پیرمرد فقیری که در ایستگاه راه‌آهن او را ملاقات و داستان زندگی‌اش را برایش تعریف کرده است. فیل سفید مارک تواین، داستان نگهبان ساده‌ای است که برای یافتن پاسخ مسئله‌ای ساده که مردم کوچه و خیابان هم می‌توانستند آن را حل کنند، به کسی اعتماد کرد که پیچیده‌کردن صورت مسئله، منبع درآمدش بود.
کلام آخر
فیل‌های سفید می‌توانند افکار و باورهایی باشند که در زمان طولانی آن‌ها را به دست آورده‌ایم و عمری با آن‌ها زندگی کرده‌ایم. همچنین این اصلاح می‌تواند شامل روابط ناسالمی که سال‌های طولانی را وقف آن‌ها کرده‌ایم، رشته‌ی تحصیلی یا شغلی که به آن علاقه‌ای نداریم یا پروژهای اقتصادی باشد که بدون هیچ خروجی، مدام منابع مالی را از بین می‌برد. شاید وقت آن باشد که فیل‌های سفید زندگی‌تان را رها کنید. از همین حالا!