آسیب‌پذیرترین روز‌های زندگی هر انسانی دوره‌ی کودکی او‌ست، دوره‌ای که قدرت دفاع از خود را ندارد. همین ضعف باعث می‌شود که کودک توان و یا حتی آگاهی مراقبت از خود را نداشته باشد و مورد آسیب دیگران قرار بگیرد. هرگونه آسیب به کودک، کودکآزاری (Child Abuse) به حساب می‌آید، فرقی نمی‌کند این آسیب فیزیکی باشد یا روحی. همین که یک بزرگسال کودک را آزار بدهد، کودکآزاری به حساب می‌آید.
سازمان جهانی بهداشت درباره‌ی این موضوع می‌گوید: «هر بدرفتاری فیزیکی یا عاطفی و سوء‌استفاده‌ی جنسی از فرد زیر 18 سال کودک‌آزاری‌ست. حتی بی‌توجهی یا سوء‌استفاده‌های تجاری از کودکان که به سلامت و رشد آنها صدمه بزند، نیز در این دسته‌بندی قرار میگیرد.»
انواع کودکآزاری
انواع مختلفی از کودکآزاری وجود دارد. بعضی از این آزار‌ها توسط افراد غریبه صورت می‌گیرند و بعضی دیگر توسط خانواده:
- جنسی:
هرگونه رفتار جنسی یک بزرگسال که با فرد زیر 18 سال انجام شود، آزار جنسی به حساب می‌آید. تنها تماس فیزیکی سوء‌استفاده به حساب نمی‌آید. همین که کودک در موقعیت‌های جنسی قرار بگیرد مورد سوء‌استفاده قرار گرفته است. بیشتر این کودکان از اتفاقی که برای‌شان افتاده خجالت‌زده می‌شوند و احساس گناه می‌کنند. آنها خودشان را مقصر می‌دانند. به همین خاطر سکوت می‌کنند و به خانواده‌ی خود چیزی نمی‌گویند. اغلب این کودکان از این می‌ترسند که کسی حرف آنها را باور نکند.
متاسفانه اغلب آزارگران جنسی افراد غریبه نیستند. این افراد تلاش می‌کنند با ترساندن و یا تشویق کودکان به رازداری این موضوع را پنهان کنند. به همین دلیل این فاجعه می‌تواند چندین و چند بار برای کودک اتفاق بیفتد. در این نوع آسیب برای آزارگر فرقی نمی‌کند که جنسیت کودک چه باشد. پسر‌ها هم درست به اندازه‌ی دختر‌ها در معرض آسیب‌های جنسی قرار می‌گیرند.
- بی‌توجهی و کوتاهی کردن در حق کودک:
والدین و اطرافیان کودک می‌توانند با توجه نکردن و بی‌مسئولیتی او را آزار بدهند. زمانی که خانواده کار‌هایی که برای مراقبت از فرزند خود لازم است انجام ندهد؛ کودک را آزار داده است. غذا، پوشاک، امنیت، مراقبت‌های پزشکی و حق تحصیل حداقل چیز‌هایی‌ست که هر کودک به آن نیاز دارد. اگر پدر و مادر به هر دلیلی آنها را از کودک دریغ کنند، مرتکب کودکآزاری شده‌اند. پدران و مادرانی که با سوء‌مصرف مواد مخدر و الکل کودک را در معرض خطر قرار می‌‌دهند هم به کودک آسیب می‌زنند.
- جسمانی:
آزار جسمی به آسیب‌های جسمانی وارد شده به کودک گفته می‌شود. گاهی این صدمات از روی عمد است و گاهی غیر عمد. حتی ممکن است کودک از طرف نزدیکانش مورد آسیب قرار بگیرد. هر تنبیه بدنی و از روی عصبانیت، کودک‌آزاری‌ست.
- عاطفی و روانی:
این نوع از آزار زمانی اتفاق می‌افتد که خانواده‌ی کودک او را تهدید، تحقیر یا طرد کنند. هر رفتاری که احساس بد و بی‌ارزشی به کودک بدهد آسیب‌زننده است. قرار نیست حتما آثار کبودی روی تن کودک دیده شود که باور کنیم کودک آزار دیده است. متاسفانه این نوع از آزار بسیار پنهان اتفاق می‌افتد و گزارش دقیقی از آن در دست نیست.
بیشتر آسیب‌های روانی کودکان از سمت خانواده صورت میگیرد. قابل پیش‌بینی نبودن والدین می‌تواند امنیت روانی کودک را تهدید کند. خشم ناگهانی و غیر قابل کنترل والدین از دیگر آسیب‌های روانی‌ست که به سلامت روان کودک آسیب جدی وارد می‌کند.
- سوء‌استفاده‌ی تجاری:
حتما تا به حال اسم «کودک کار» به گوش‌تان خورده است. از مهم‌ترین کودک‌آزاری‌ها همین استفاده‌ی ابزاری از آنها در صنعت و تجارت است. زمانی که از کودک برای پول درآوردن استفاده شود کودک آسیب می‌بیند. کودکان کار تنها در خیابان‌ها و چهارراه‌ها دیده نمی‌شوند. در بسیاری از تبلیغات برای جلب مشتری از کودکانی استفاده می‌شود که حتی درک درستی از چیزی که تبلیغ می‌کنند، ندارند.
چه کسی کودکآزاری می‌کند؟
کودک‌‌آزار فرد خاصی نیست. او ویژگی خاصی ندارد تا بتوانید او را بشناسید. بیشتر آنها کسانی هستند که کودک به آنها اعتماد دارد. حتی ممکن است کسانی که این کار را می‌کنند در کودکی مورد آسیب قرار گرفته‌اند. درواقع کودکآزاری یک چرخه‌ی بی‌وقفه‌ی اجتماعی‌ست. این احتمال وجود دارد که این کودک در آینده به کودکان دیگر آسیب بزند. به همین خاطر درمان و کمک به چنین کودکانی پاره کردن زنجیره‌ی این آزار‌هاست.
کار‌هایی که می‌توانید برای جلوگیری از کودکآزاری انجام دهید
وقتی ناراحت هستید هرگز فرزندتان را تنبیه نکنید. به خودتان زمان بدهید تا آرام شوید. از امتیاز دادن برای تشویق رفتار خوب در فرزندتان استفاده کنید. رفتار خود را بررسی کنید. بدرفتاری فقط فیزیکی نیست. هم گفتار و هم عمل می‌تواند زخم‌های عمیق و ماندگاری روی جسم و روح کودک بنشاند. تعارضات را می‌توان بدون ضربه زدن به کودک یا فریاد زدن، حل کرد.
به کودکان حقوق‌شان را آموزش دهید. وقتی به کودکان آموزش داده می‌شود که مهم هستند و باید در امنیت باشند، کمتر احتمال دارد که مورد سوء‌استفاده قرار بگیرند یا در صورت آزار خودشان را مقصر بدانند.
افسردگی، ترس از یک فرد بزرگسال خاص، مشکل در اعتماد به دیگران یا دوست‌یابی، تغییر ناگهانی در الگوی غذا خوردن یا خواب، رفتار نامناسب جنسی، بهداشت نامناسب، دشمنی با شخصی خاص اغلب نشان‌دهنده‌ی این است که کودک مورد آزار جنسی یا عاطفی قرار گرفته است.
اگر شاهد آسیب دیدن کودکی هستید با شماره 123 تماس بگیرید و موضوع را با اورژانس اجتماعی در میان بگذارید.
هنگامی که کودک در مورد آزار و اذیت صحبت می‌کند، با دقت گوش دهید. به کودک اطمینان دهید که کار درستی انجام داده است و تاکید کنید که او مسئول آنچه اتفاق افتاده نیست.
نشانه‌های کودکآزاری چیست؟
برای کودکان و نوجوانان بسیار سخت است که درباره‌ی آسیبی که دیده‌اند صحبت کنند. خصوصا وقتی پای آزار جنسی در میان باشد.
بنابراین خیلی مهم است که نشانه‌ها و علامت‌های کودکآزاری را بدانید تا بتوانید به موقع وارد عمل شوید.
چند نشانه‌ی بارز کودک آسیب‌دیده
کودکانی که مورد آزار قرار می‌گیرند ممکن است:
- کبودی‌های زیادی روی بدنشان داشته باشند. خصوصا قسمت‌هایی از بدن که در زمان بازی کردن ضربه نمی‌خورد. حتی برای توضیح اینکه چرا کبود شده‌اند داستان‌های متفاوتی تعریف می‌کنند.
- از رو‌در‌رو شدن با شخصی که قبلا هیچ مشکلی با او نداشته‌اند، خودداری می‌کنند. حتی خودشان را به مریضی می‌زنند تا او را نبینند.
- گوشه‌گیری یکی از علامت‌هایی‌ست که باید به آن توجه کنید.
- اگر کودکی به یک‌باره دچار لکنت زبان شده باشد، آن را جدی بگیرید.
- شب‌ادراری، مکیدن انگشت و خوردن ناخن می‌تواند از علامت‌های کودکآزاری باشد.
- کودکانی که مورد آزار جنسی قرار می‌گیرند، از لمس شدن توسط بزرگسالان فرار می‌کنند.
- ممکن است از رفتار‌های جنسی آگاهی بیش از حدی داشته باشند یا حتی رفتار اغوا‌گرایانه‌ای داشته باشند.
چه چیز‌های دیگری باید بدانیم؟
اگر شک دارید که کودک‌تان مورد آزار قرار گرفته است، باید این را بدانید که لزوما همه‌ی این موارد خبر از آزار و اذیت کودک شما نمی‌دهد. اما باید به همه‌ی نشانه‌ها توجه جدی داشته باشید تا در صورت لزوم بتوانید اقدامی سریع بکنید. با کودک صحبت کنید. هرچه آسیب زودتر مشخص شود، مراقبت‌های پزشکی، درمانی و مشاوره زودتر می‌تواند به بهبود کودک کمک کند.
اگر کودکی درباره کودکآزاری و سوء‌استفاده با شما صحبت می‌کند حتما او را جدی بگیرید.