سروتونین یک انتقال‌دهنده‌ی عصبی است که سیگنال‌ها را بین سلول‌های عصبی در سراسر بدن حمل می‌کند. این انتقال‌دهنده نقش مهمی در عملکردهای مختلف مغز و بدن از جمله تثبیت خلق و خو، یادگیری، شناخت، حافظه و خواب دارد. معمولا افراد از نقش هورمون سروتونین در سیستم عصبی مرکزی (CNS) آگاه هستند. سروتونین در مغز به تنظیم خلق و خو و حافظه کمک می‌کند، اما در سایر نواحی بدن وظایف اساسی دیگری هم دارد.
در ادامه‌ی این مطلب از بلاگ همراهتم به هورمون شادی و لذت یعنی سروتونین می‌پردازیم.
هورمون سروتونین چیست؟
سروتونین گونه‌ای از مواد شیمیایی است که به‌عنوان انتقال‌دهنده‌ی عصبی کار می‌کند و درواقع پیام‌هایی را از یک بخش مغز به بخش دیگر منتقل می‌کند. نام شیمیایی سروتونین «۵-هیدروکسی‌تریپتامین» است و گاهی با نام «۵-HT» شناخته می‌شود. این ماده در نقش انتقال‌دهنده‌ی عصبی، فعالیت‌های عصبی را کنترل می‌کند و در بسیاری از فرآیندهای عصبی و روانی نقش دارد.
جالب است بدانید تنها ۲ درصد از سروتونین بدن در مغز وجود دارد و ۹۵ درصد بقیهی آن در دستگاه گوارش تولید می‌شود. در دستگاه گوارش، سروتونین روی عملکردهای هورمونی، غدد درون‌ریز و کارکردهای پاراکراین و اتوکراین که گونه‌ای از پیام‌رسانی‌های میان‌سلولی هستند اثر می‌گذارد. از آن سو، در مغز نقش پیام‌رسان عصبی را ایفا می‌کند و با رساندن پیام‌های شیمیایی به مغز، کارکردهای حرکتی، درک درد و اشتها را تحت کنترل درمی‌آورد. افزون بر این، روی تنظیم فرآیندهای زیستی گوناگون مانند کارکرد قلب و عروق، متعادل‌سازی انرژی، کارکرد دستگاه گوارش و بهبود خلق و خو اثرگذار است.
هورمون سروتونین محصول تریپتوفان است
سروتونین در حقیقت محصول جانبی تریپتوفان به حساب می‌‌آید. تریپتوفان اسید آمینه‌ا‌ی ضروری است که بیشتر به دلیل توانایی‌اش در تنظیم خلق و خو و تعادل هورمون‌ها به طور طبیعی شناخته می‌شود. تریپتوفان است که در مغز به سروتونین تبدیل می‌شود و به ساخت سایر اسیدآمینه‌های ضروری و سودمند برای کنترل خلق و خو و کاهش تولید هورمون‌های استرس کمک می‌کند.
مقایسه سروتونین و دوپامین
سروتونین و دوپامین دو ماده‌ی شیمیایی پراهمیت در مغز هستند که نقش‌ها و عملکردهای متفاوتی دارند. مقایسه ساده‌ی سروتونین و دوپامین را در ادامه بخوانید:
نقش و عملکرد
هورمون سروتونین به تنظیم خلق و خو، احساسات و بهبود زیست ما کمک می‌کند. اغلب به سروتونین هورمون «احساس خوب» می‌گویند زیرا در ترویج احساس شادی، آرامش و حس رضایت نقش اساسی ایفا می‌کند. همچنین به خواب، هضم غذا و سایر عملکردهای بدن کمک می‌کند.
دوپامین به هورمون «پاداش» معروف است و در سیستم پاداش و لذت مغز انسان نقش دارد. دوپامین زمانی ترشح می‌شود که چیزی لذت‌بخش را تجربه می‌کنیم و انگیزه میگیریم تا به دنبال پاداش باشیم. همچنین در تنظیم حرکت، حافظه و توجه نقش اساسی دارد.
اخلاق و احساسات
سروتونین به حفظ خلق و خوی متعادل افراد کمک می‌کند، احساسات مثبت را تقویت و به مدیریت بهتر استرس کمک می‌کند. کاهش سطح سروتونین ممکن است به احساس افسردگی، اضطراب و اختلالات خواب کمک کند.
دوپامین در تجربه‌ی احساس لذت، انگیزه و رفتار با محوریت پاداش نقش دارد. عدم تعادل در دوپامین ممکن است به اعتیاد، تکانشگری و مشکل در تجربه‌ی لذت منجر شود.
تنظیم عملکردهای بدن
سروتونین در تنظیم خواب، اشتها، هضم غذا و سایر عملکردهای بدن نقش دارد.
دوپامین در تنظیم حرکت، هماهنگی و بعضی عملکردهای هورمونی نقش دارد.
سلامت روان
عدم تعادل در سطح هورمون سروتونین ممکن است به بیماری‌های روانی مانند افسردگی، اضطراب و اختلال وسواس فکری‌ـ‌اجباری یا OCD کمک کند.
عدم تعادل در سطوح هورمون دوپامین می‌تواند به بیماری‌های روانی چون اعتیاد، اسکیزوفرنی و اختلال نقص توجه و حتی بیش فعالی ADHD منجر شود.
به طور خلاصه، سروتونین و دوپامین نقش‌های متفاوتی در تنظیم خلق و خو، احساسات و عملکردهای بدن فرد دارند. درحالی‌که سروتونین با احساس لذت و رضایت همراه است، دوپامین در پاداش و لذت اثر دارد. هر دو ماده‌ی شیمیایی برای بهبود کیفیت زندگی انسان‌ها حیاتی هستند و عدم تعادل در هرکدام می‌تواند به شرایط سلامت روان کمک کند.
افزایش سطح سروتونین از راه‌های طبیعی
علاوه بر دارو‌ها، چندین راه طبیعی برای حمایت از سطح سروتونین سالم وجود دارد. داشتن رژیم غذایی متعادل که شامل غذا‌های غنی از تریپتوفان، مانند بوقلمون، تخم مرغ، دانه‌ها و آجیل باشد، می‌تواند به تامین بلوک‌های ساختمانی برای تولید سروتونین کمک کند.
مشغول شدن به ورزش منظم، گذراندن زمان در خارج از منزل و زیر نور خورشید، تمرین تکنیک‌های مدیریت استرس مانند مدیتیشن، یوگا و حفظ روند خواب سالم، همه عوامل سبک زندگی هستند که می‌توانند به متعادل کردن سطوح مطلوب سروتونین کمک کنند.
تعادل سروتونین در بدن چقدر مهم است؟
درحالی‌که سروتونین اغلب به عنوان ماده‌ی شیمیایی «احساس خوب» شناخته می‌شود، مهم است توجه داشته باشید که مقدار بیش از حد سروتونین می‌تواند اثرات منفی داشته باشد. عدم تعادل در سطوح سروتونین، خیلی زیاد یا خیلی کم، می‌تواند به شرایط مختلف کاهش سلامت روان منجر شود. تلاش برای ایجاد کردن یک سطح متعادل و سالم از سروتونین که از عملکرد بهینه‌ی مغز و رفاه عاطفی پشتیبانی می‌کند بسیار اهمیت دارد.
سروتونین و نور خورشید
قرار گرفتن در معرض نور خورشید عامل دیگری است که بر تولید سروتونین اثرگذار شناخته شده است. نور خورشید باعث ترشح هورمون سروتونین در مغز می‌شود، به همین علت است که بسیاری از افراد در روز‌های آفتابی سطح خلق و خو و انرژی‌شان مطلوب است.
قرار گرفتن در معرض نور طبیعی به مقدار ناکافی، به ویژه در ماه‌های زمستان، می‌تواند منجر به کاهش سطح سروتونین و به اختلال عاطفی فصلی (SAD) ختم شود. گذراندن وقت در خارج از منزل و قرار گرفتن در معرض نور خورشید به حفظ سطح سروتونین سالم کمک می‌کند و از سلامت روانی کلی حمایت می‌کند.
کلام آخر
سروتونین انتقال‌دهنده‌ای عصبی و کلیدی است که نقش مهمی در تنظیم خلق و خو، اشتها، خواب، حافظه، پاسخ به استرس، رفتار اجتماعی و بهبود وضعیت ذهنی ایفا می‌کند.
درک عواملی که بر تولید سروتونین اثر می‌گذارند و اتخاذ عادات سبک زندگی که از تعادل سالم حمایت می‌کنند، اثر مثبت بر سلامت عاطفی و روانی افراد خواهند داشت.
چه از طریق ورزش منظم، قرار گرفتن در معرض نور خورشید، یک رژیم غذایی متعادل یا سایر روش‌های طبیعی، مراقبت از سطح سروتونین جنبه‌ای ضروری برای حفظ یک زندگی سالم و رضایت بخش است.