اختلال استرس بعد از سانحه (Post-traumatic stress disorder) که به‌شکل کوتاه PTSD نامیده می‌شود، مشکل ذهنی‌ای به‌شمار می‌رود که فرد پس از روبه‌رو شدن با رویدادی ترومایی تجربه می‌کند. این استرس در افراد مختلف واکنش‌های متفاوتی را ایجاد می‌کند. در این نوشته از «همراهتم» خواهید خواند PTSD چیست، چه نشانه‌هایی دارد، چه زمانی مشکل به‌‌حساب می‌آید و چگونه درمان می‌شود.
اختلال استرس بعد از سانحه چیست؟
استرس پس از سانحه به‌دنبال رخ دادن حادثه‌ای ناراحت‌کننده شکل می‌گیرد. این حادثه ممکن است رخدادی خطرناک، شوک‌آور، خیلی ترسناک یا همراه با خطر مرگ باشد، حادثه‌هایی مانند:
- تصادف
- آتش‌سوزی
- جنگ
- بلایای طبیعی مانند طوفان و زلزله
- آزار جسمی
- آزار جنسی یا تجاوز
- مرگ ناگهانی یکی از عزیزان
- حمله‌ی تروریستی
ممکن است تروما برای خود فرد رخ دهد یا شاهد رخ دادن آن برای دیگری باشد. احساس ناراحتی پس از چنین رخدادهایی نرمال و طبیعی‌ست و معمولا پس از گذشت چند هفته این واکنش‌ها برطرف میشوند. ممکن است به‌خواب رفتن، غذا خوردن یا انجام کارهای روزانه به کاری سخت تبدیل شود. یا فرد از کارهایی که قبلا دوست داشته و از انجام آنها لذت می‌برده، دوری کند. زمانی آن را مشکل ارزیابی می‌کنیم که این علائم مدت زیادی طول بکشد و در زندگی نرمال اخلال ایجاد کند.
در چه صورتی تروما به اختلال تبدیل می‌شود؟
در بعضی موارد انتظار بیشتری داریم که تروما به اختلال PTSD تبدیل شود. زمانی که حادثه:
- پیش‌بینی نشده باشد
- مدت زیادی طول بکشد
- حادثه طبیعی نباشد و توسط فرد ایجاد شده باشد
- شاهد مرگ‌ومیر زیادی باشیم
- خطر زندگی ما را تهدید کند
- کودکان در خطر باشند
اختلال استرس پس از سانحه چقدر متداول است؟
تقریبا ۱ نفر از هر ۳ نفری که تروما را تجربه می‌کنند، به اختلال استرس پس از سانحه مبتلا میشوند. چندان روشن نیست که چرا عده‌ای از افراد راحت‌تر می‌توانند حادثه‌ها را پشت‌سر بگذارند. اگر کسی در گذشته افسردگی یا اضطراب را تجربه کرده باشد، ریسک بالاتری برای درگیر شدن با PTSD دارد.
تروماهای کودکی، سابقه‌ی مشکلات ذهنی در افراد نزدیک خانواده، کار کردن در موقعیت‌های شغلی مانند اورژانس بیمارستان که با رخدادهای ترومایی زیاد سروکار دارند، و نداشتن حمایت خانوادگی و اجتماعی احتمال تبدیل شدن تروما به PTSD را بالا می‌برد.
چه کسانی PTSD را تجربه می‌کنند؟
استرس بعد از سانحه ابتدا برای سربازانی به کار برده می‌شد که تجربه‌ی جنگ را از سر گذرانده بودند. به این اختلال «خستگی نبرد» می‌گفتند. اما درواقع می‌تواند برای هر کسی و در هر سنی رخ دهد و کودکان هم استثنا نیستند.
تحقیقی که در آمریکا انجام شد، نشان داد دست‌کم نیمی از مردم یک حادثه‌ی ترومایی را تجربه کرده‌اند. از این میزان، حدود ۱۰ درصد مردان و ۲۰ درصد زنان به این اختلال مبتلا شده‌اند. زنان بیشتر از مردان در دوران کودکی حس نادیده گرفته شدن، سواستفاده، آزار جنسی یا خشونت خانگی را تجربه کرده‌اند. همچنین، روش کنار آمدن زنان با تروما متفاوت است.
نشانه‌های استرس بعد از سانحه کدامند؟
۱. مرور خاطره‌ی سانحه
خاطره‌ی سانحه فرد را آزار می‌دهد. ممکن است به‌شکل کابوس در خواب ظاهر شود یا در ساعت‌های بیداری ناگهان در ذهن تکرار شود. فرد به‌گونه‌ای دوباره حادثه را می‌بیند که انگار بار دیگر رخ داده. این مرور باعث بروز احساس‌هایی مانند اضطراب و ترس شود. همچنین، نشانه‌های جسمی مانند لرزش، سردرد، احساس لرز، تپش قلب یا پنیک را تجربه می‌کند.
۲. اجتناب
در مواردی فردی که ترومای شدید را تجربه کرده، مایل نیست درباره‌ی سانحه‌ای که رخ داده حرف بزند یا به آن فکر کند. از هر فرد، مکان، فعالیت یا چیزی که یادآور آن حادثه باشد، دوری می‌کند. در مواردی فرد از همه‌ی مردم اجتناب می‌کند و مایل نیست با کسی روبه‌رو شود. این رویه احساس تنهایی و جداافتادگی را تشدید می‌کند.
۳. تغییر رفتار
ممکن است رفتار فردی که دچار استرس بعد از حادثه شده، تغییر کند. اگر تا پیش از این راننده‌ی محتاطی بوده، با سرعت بالا رانندگی می‌کند. خشم‌های ناگهانی و شدید و عصبانیت بی‌دلیل ازجمله‌ی این رفتار است. گاهی تمرکز حواس سخت می‌شود و کارهای روزانه به تعویق می‌افتند. مشکلات خواب و کابوس دیدن متداول است.
۴. تغییر خلق‌وخو
گاهی خلق‌وخوی همیشگی فرد آسیب‌دیده تغییر می‌کند. نسبت به خود یا دیگران حس منفی دارد. ناامید است. گاهی به فکر خودکشی می‌افتد. احساس گناه و شرم می‌کند. انگیزه‌ی حفظ رابطه با دوستان نزدیک و خانواده کم‌رنگ می‌شود و سراغ سرگرمی و تفریح نمی‌رود.
تاثیر این استرس بر زندگی فرد چگونه است؟
PTSD می‌تواند بر سلامت و زندگی نرمال فرد اثر بگذارد. مشکلاتی مانند اضطراب، افسردگی، اعتیاد به مواد مخدر یا الکل، فکر صدمه زدن به خود یا دیگران از پیامدهای آن است.
نشانه‌های این اختلال در کودکان به‌گونه‌ای دیگر دیده می‌شود. کودک تجربه‌ی تروما را وارد بازی‌های خود می‌کند. اغلب به والدین و بزرگترها می‌چسبد. مشکل کلامی پیدا می‌کند یا تخت‌خواب خود را خیس می‌کند.
تشخیص استرس بعد از سانحه
اختلال PTSD از آن دسته بیماری‌هایی نیست که بتوانیم با آزمایش خون یا اسکن به آن پی ببریم. در این نوشته با نشانه‌های این اختلال آشنا شدیم. چنان‌که این نشانه‌ها بیشتر از ۱ ماه طول بکشند و در زندگی نرمال فرد اختلال ایجاد کنند، زمان دیدار با پزشک فرا رسیده.
پزشک با معاینه به دنبال مشکلاتی می‌گردد که نشانه‌های آن در فرد دیده می‌شود. سپس با ارزیابی روانشناسی درمورد نشانه‌ها و حادثه‌ای که رخ داده با فرد گفت‌وگو می‌کند. درمان و کنترل این استرس به فرد کمک می‌کند تا به زندگی عادی خود برگردد.
درمان اختلال استرس بعد از سانحه
فردی که با سانحه و موقعیتی استرس‌زا روبه‌رو شده و طی ۱ ماه نتوانسته بر آن غلبه کند، به کمک کارشناس نیاز دارد. چراکه نمی‌تواند شرایط را به‌تنهایی مدیریت کند.
پزشک یا تراپیست مهارت‌هایی را به او می‌آموزد تا بتواند نشانه‌های استرس را در خود پیدا کند و بشناسد. همچنین، راه‌هایی را یاد می‌گیرد تا درصورت بروز دوباره‌ی نشانه‌ها، آنها را کنترل کند. درمان مشکلات مرتبط به تجربه‌ی ترومایی مانند افسردگی، اضطراب یا مصرف مواد مخدر و الکل مدنظر پزشک قرار دارد. موثرترین روش درمانی، ترکیبی از دارو و درمان متمرکز بر تروماست.
۱. روش دارویی
دارو می‌تواند به کنترل استرس کمک کند. داروهای تجویزی را می‌توانیم به ۲ دسته‌ی کلی تقسیم کنیم که از دسته‌ی داروهای ضدافسردگی به‌شمار می‌روند:
- مهارکننده انتخابی بازجذب سروتونین یا اس اس آرها (SSRIs)
- مهارکننده بازجذب سروتونین – نوراپی نفرین(SNRI)
۲. روان‌درمانی
- درمان شناختی (Cognitive therapy): در این روش فرد کشف می‌کند کدام روش‌های تفکر یا الگوهای شناختی او را به دام انداخته؛ مانند باورهای منفی درمورد خود یا فکر تکرار تجربه‌ی تروما.
- مواجهه درمانی (Exposure therapy): در روش مواجه درمانی، امکان روبه‌رو شدن با خاطره‌ها و موقعیت‌های ترسناک در فضایی امن مهیا می‌شود. به‌ویژه کسانی که از کابوس شبانه یا تکرار شدن سانحه در ذهن رنج می‌برند، از این روش نتیجه‌ی مثبت می‌گیرند.
- حساسیت زدایی از راه حرکت چشم و پردازش مجدد (Eye movement desensitization and reprocessing): با کنار هم گذاشتن روش مواجهه درمانی و حرکت‌های هدایت‌شده‌ی چشم، فرد موفق می‌شود با خاطره‌های ترومایی کنار بیاید و روش واکنش به این خاطره‌ها را تغییر دهد.
سخن پایانی
بودن در موقعیتی خطرناک و استرس‌زا یا شاهد حادثه بودن می‌تواند اختلال PTSD را ایجاد کند. استرس بعد از سانحه تا چند هفته طبیعی تلقی می‌شود. اما پس از گذشت ۱ ماه از نشانه‌ها و علائم آن، لازم است برای درمان و کنترل اقدام کنیم. درمان این استرس شامل ۳ مرحله است، برطرف کردن نشانه‌ها، آموختن مهارت‌هایی برای کنار آمدن با آن و بازیافتن عزت نفس است. تاکنون در چنین موقعیتی قرار گرفته‌اید؟ از تجربه و درمان خود برای خوانندگان «همراهتم» بنویسید.