پال تورنس که به‌عنوان پدر خلاقیت از او یاد می‌شود، در حیطه‌ی مددكاری با کهنه‌سربازان جنگی تجربیات زیادی داشته است. از این رو در سال 1955، نیروی هوایی ارتش آمریكا از او به‌عنوان مشاور فنی در امور نظامی دعوت به همكاری كرد. در این دوران، وی با دیدگاه گیلفورد كه در زمینه‌ی گزینش خلبانان فعالیت داشت آشنا شد و توانست دیدگاه خودش را شكل دهد. پال با گیلفورد هم‌عقیده و معتقد بود كه تنها آزمون‌های هوش نمی‌تواند معرف دقیقی از خلاقیت باشد.
در ادامه‌ی این مطلب از بلاگ همراهتم به فعالیت‌ها و تجربیات پال تورنس پرداخته‌ایم.
تاریخچه خلاقیت
پس از کارهای گیلفورد طی دهه‌های 1950 و 1960 گستره‌ی عظیمی از تحقیق در مورد خلاقیت آغاز شد تا پال تورنس در سال 1977 گام مهم بعدی را در این حوزه برداشت و زمینه‌ی خلاقیت را به‌طور اساسی غنی کرد.
تورنس از جمله افرادی بود كه به كاربرد خلاقیت در زمینه‌های آموزشی توجه داشت و زیرساخت نهضت روانی‌ـ‌آموزشی را فراهم آورد. مدل كمون یا نهفتگی در تدریس توسط پال مطرح شد و به نظارت او كودكان تیزهوش و نخبه شناسایی می‌شدند و در ابعاد شناختی پرورش می‌یافتند.
هنگامی كه تورنس در 12 جولای سال 2003 از دنیا رفت، مجموعه‌ای از مقالات، تبادلات، آزمون‌ها و دست‌نوشته‌‌ها از او بر جای ماند. بدون شک، می‌توان از او به‌عنوان نظریه‌پرداز معاصر در حیطه‌ی خلاقیت كودكان استثنایی به خصوص كودكان تیزهوش نام برد.
ارتباط بین حل مسئله و خلاقیت
تورنس در راستای مفهوم‌سازی خلاقیت، اعتقاد دارد كه حل مسئله و خلاقیت، ارتباط بسیار نزدیكی با هم دارند و همانند یک روش علمی از مراحل مشخص عبور می‌كنند. در توصیف حل مسئله، تورنس با تأكید بر خلاقیت به پنج مرحله می‌پردازد.
شخص با مسئله‌ای روبه‌رو می‌شود و در صورت دارا بودن تفكر خلاق، به راه‌حل‌های احتمالی تأكید و تلاش می‌كند تا در ارتباط با یك مسئله‌ی خاص، پاسخ‌های چندگانه بدهد. شناسایی راه‌حل‌های احتمالی نخستین گام در بروز تفكر خلاق است. بعد از آن، به استخراج فرضیه‌ها، آزمودن آن‌ها و ارزیابی تأكید می‌شود.
پال تورنس آخرین مرحله‌ی تفكر خلاق را با عنوان شناسایی كشف علمی و یا ارتباط‌‌سازی تعریف می‌كند كه در آن شخص دستاوردهای تفكر خلاق را به دیگران عرضه می‌كند.
پال تورنس از عقاید گراهام والس ایده گرفته است
مراحلی كه تورنس با عنوان تفكر خلاق مطرح كرده است، بی‌شک از عقاید گراهام والس كه در سال 1929 در كتاب «هنر تفكر» مطرح کرده بود تأثیر گرفته است. والس در كتاب خود از هنر تفكر بارور یاد كرده و به‌صورت غیرمستقیم واژه‌ی خلاقیت را با عنوان تفكر تولیدگر تعریف کرده است. وی از افراد خلاق به‌عنوان اشخاصی یاد می‌كند كه توانایی مفهوم‌سازی دارند و سازنده‌ی مفاهیم هستند و در کنار آن اندیشه هم تولید می‌کنند در خلق اندیشه‌ها این افراد از پنج مرحله‌ی متوالی آماده‌سازی، تمركز حواس، نهفتگی، اكتشاف و بازنگری عمیق می‌گذرند.
عناصر اصلی خلاقیت
تورنس، خلاقیت را به‌عنوان سازه‌ای فرض می‌كند كه چهار عنصر انعطاف‌پذیری، سیالی، اصالت و مهارت را دربر می‌گیرد. بنابراین، آزمون‌هایی كه تورنس در سنجش خلاقیت طراحی كرده است، با تأكید بر رده‌ی سنی و ابعاد سازنده‌ی خلاقیت تنظیم شده است. او در تعریف سیالی، به تعداد كل عقاید و پاسخ‌های مرتبط، دارای معنی و قابل تفسیر اشاره دارد. نمره‌ی بالا در سیالی، معرف تعداد كل عقاید یك شخص در ارتباط با محرك خاص است. درحالی‌كه، انعطاف‌پذیری، به تعداد طبقات متفاوت از پاسخ‌های متفاوت متمرکز است، به این ترتیب كه به خوشه یا گروه‌هایی از پاسخ‌ها تأكید می‌كند كه به تنوع طیف عقاید اشاره دارد. فردی كه نمره‌ی بالایی در انعطاف‌پذیری به دست بیاورد، در رویارویی با یك مسئله، به زوایای متفاوت توجه و طبقات متنوعی را ارائه می‌كند.
اصالت
افرادی كه در اصالت، نمره‌ی بالایی دارند، همواره از خلق راه‌حل‌های بنیادی استفاده می‌کنند و شیوه‌هایی را ارائه می‌دهند كه نه‌تنها با موقعیت ایجادشده هماهنگ است، به ذهن كمتر افرادی هم خطور می‌كند. از اصالت می‌توان به عنوان مولد اندیشه‌های ناب و كاربردی یاد كرد كه اگر با مهارت و یا توجه به جزئیات و ریزبینی در ابعاد گوناگون پاسخ‌دهی همراه شود، از اثربخشی بالاتری برخوردار می‌شود.
دیدگاه پال تورنس امروزه تا حدودی تغییر کرده است
امروزه برخی از نظریه‌پردازان تنها به اصالت و مهارت از ابعاد تفكر خلاق می‌پردازند. از نظر تورنس خلاقیت فرایندی شامل حساسیت نسبت به مسائل، کمبودها و بن‌بست‌ها می‌شود. حساسیتی که به به دنبال تشخیص مشکل به وجود می‌آید و به دنبال آن جستجو برای یافتن راه‌حل برای مشکلات و طرح فرضیه‌هایی در آن جهت آغاز می‌شود. در مرحله‌ی بعد فرضیات و راه‌حل‌ها مورد آزمایش قرار می‌گیرند و تحقیقات لازم در پس آن به وجود می‌آید.
کلام آخر
پال تورنس خلاقیت را متشکل از 4 عامل سیالی، ابتکار، انعطاف‌پذیری و بسط می‌داند. وی تحول خلاقیت را به‌عنوان یک کنش از کودکی تا نوجوانی مورد مطالعه قرار می‌دهد. خلاقیت و ارزشیابی آن در نیمه‌ی دوم قرن بیستم وارد عرصه شد و از آن زمان تا کنون، مجلات، کنفرانس‌ها و مقالات زیادی در این زمینه تولید شده است.