اختلال دیسلکسیا یا خوانش‌پریشی یکی از اختلالات یادگیری شناختی است که بر روی مهارت خواندن تأثیر می‌گذارد. افراد مبتلا به این اختلال معمولاً مشکلاتی در تشخیص و خواندن کلمات و جملات دارند.
در ادامه‌ی این مطلب از بلاگ همراهتم به معرفی اختلال دیسلکسیا، علل، علائم، تأثیرات آن بر زندگی فرد و نحوه‌ی مداخله درمانی برای آن می‌پردازیم.
شناخت اختلال دیسلکسیا
اختلال دیسلکسیا به‌عنوان یک اختلال یادگیری تشخیص داده می‌شود که در آن فرد مشکلاتی در تشخیص و تفکیک حروف و صداها، ترتیب کلمات و خواندن دقیق تجربه می‌کند. این اختلال ناشی از اختلال در پردازش زبان در مغز است و معمولاً در سنین کودکی مشاهده می‌شود.
دیسلِکسیا زیر چتر «اختلالات یادگیری خاص» قرار دارد. این اختلالات به سه زیرمجموعه‌ی اصلی تقسیم می‌شود:
- خواندن (خوانش پریشی یا دیسلکسیا)
- نوشتن (نوشتارپریشی یا دیسگرافیا)
- ریاضی (اختلال ریاضی یا دیسکلکولیا)
علل اختلال دیسلکسیا
علل دقیق اختلال دیسلکسیا هنوز مشخص نیست. اما تحقیقات نشان می‌دهند که عوامل ژنتیکی و محیط همگرا در ایجاد این اختلال نقش اساسی دارند. افرادی که والدین یا فرزندانی مبتلا به دیسلکسیا دارند، بیشتر احتمال ابتلا به این اختلال را دارند. همچنین افراد خوانش‌پریش از نظر عصبی متفاوت هستند. یعنی مغز آن‌ها متفاوت از دیگران شکل گرفته است و عمل می‌کند.
آیا دیسلکسیا عارضه‌ای شایع است؟
به‌طورکلی باید گفت خوانش‌پریشی در بین افراد شایع نیست ولی آن‌قدر فراوان است که شناخت خوبی نسبت به آن به‌وجود آمده است. برآوردها نشان می‌دهد که ۷% از مردم دنیا خوانش‌پریش هستند. توجه داشته باشید که جنسیت و نژاد در این اختلال دخیل نیست.
اما علائم خوانش پریشی در برخی از افراد شدید نیست و به همین علت تشخیص داده نمی‌شود. اگر این دسته از افراد را هم در نظر بگیریم، می‌توان گفت ۲۰% از مردم دنیا خوانش‌پریش هستند.
علائم و نشانه‌های دیسلکسیا
علائم اختلال دیسلکسیا ممکن است در هر فرد متفاوت باشد، اما برخی از نشانه‌های رایج آن شامل موارد زیر است:
- اختلال در تشخیص و خواندن کلمات و جملات
- تاخیر در توانایی روان‌خوانی
- مشکل در تلفظ کلمات و صداها
- مشکل در ترتیب و چینش صحیح حروف و کلمات
- دشواری در خواندن با صدا و سرعت مناسب
- اشتباهات مکرر در تشخیص کلمات مشابه یا متفاوت
- کمبود اعتمادبه‌نفس در مواجهه با موارد مرتبط با خواندن
اگر کسی یکی از نشانه‌های بالا را داشته باشد، به این معنی نیست که حتما خوانش‌پریش است اما اگر در یادگیری مهارت‌های ابتدایی روخوانی مشکل داشته باشد، بهتر است در آزمون‌های مربوطه شرکت کند و در صورت نیاز، کمک حرفه‌ای و تخصصی بگیرد.
درجات مختلف دیسلکسیا
- خفیف: فرد برای روخوانی با مشکل مواجه است اما با دریافت حمایت لازم می‌تواند مشکل را جبران کند.
- متوسط: مشکل فرد در روخوانی آن‌قدر بارز است که به کمک تخصصی احتیاج دارد. همچنین لازم است مداخلات و تدابیر خاص اتخاذ شود.
- شدید: مشکل آن‌قدر جدی و عمیق است که با انواع روش‌ها و مداخلات درمانی برطرف نشده است.
عوارض اختلال دیسلکسیا
اختلال دیسلکسیا می‌تواند تأثیرات جدی بر زندگی فردی داشته باشد. این اختلال ممکن است باعث کاهش عملکرد تحصیلی، مشکلات اجتماعی و افت اعتمادب‌نفس شود. فرد مبتلا به دیسلکسیا ممکن است از تجربه‌ی احساسات منفی مثل استرس و افسردگی رنج ببرند.
مداخله درمانی و مداخله آموزشی
درمان اختلال دیسلکسیا به‌وسیله‌ی متخصصان اختلالات یادگیری میسر است. برنامه‌های آموزشی ویژه در ادامه به فرد ارائه می‌شود که به تقویت مهارت‌های خواندن و نوشتن کمک می‌کند. این برنامه‌ها معمولاً شامل تمرینات فشرده در خواندن، نوشتن و تمرکز ذهنی است. همچنین، پشتیبانی از نواحی دیگر توانمندی‌های فرد مانند مهارت‌های اجتماعی و اعتمادبه‌نفس نیز اساسی است.
آیا دیسلکسیا در بزرگسالان درمان می‌شود؟
خوانش‌پریشی در بزرگسالان هم مشاهده و درمان می‌شود. در سنین مختلف، برنامه‌ها و ابزار لازم برای درمان مشکلات روخوانی با توجه به شرایط هر فرد وجود دارد.
دیسلکسیا نوعی اوتیسم است؟
خیر، خوانش‌پریشی و اوتیسم دو وضعیت کاملا متفاوت هستند. اختلال طیف اوتیسم و اختلال یادگیری خاص از زیرمجموعه‌ی اختلالات رشدی‌ـ‌عصبی هستند اما متفاوت از یکدیگرند. ممکن است فرد همزمان به این دو وضعیت مبتلا باشد اما این دو روی هم تأثیر ندارند.
بر همین اساس خوانش‌پریشی و بیش فعالی (ADHD) نیز دو وضعیت متفاوت هستند. اختلال بیش‌فعالی، مانند اوتیسم جزو اختلالات یادگیری خاص است و امکان دارد شما همزمان دچار بیش‌فعالی و خوانش‌پریشی باشید اما این دو مستقل از یکدیگر عمل کنند. یعنی ابتلا به یکی از این موارد، علت بروز اختلال دیگر محسوب نمی‌شود.
کلام آخر
اختلال دیسلکسیا یک اختلال یادگیری شناختی است که تأثیر جدی بر توانایی خواندن افراد دارد. اختلالات عصبی و مغزی جزو اختلالات شایع در افراد متفاوت به حساب می‌آید که از تنوع نیز برخوردار است. هرکدام از این دسته از اختلالات در صورت مبتلا کردن افراد، می‌توانند عوارض مختلفی به همراه داشته و بر جنبه‌های مختلفی از زندگی بیمار تأثیر بگذارد. یکی از مهم‌ترین اختلالات عصبی و مغزی شایع که براساس تخمین متخصصان بین 5 تا 10 درصد افراد و در برخی آمارها در حدود 17 درصد به آن مبتلا هستند، دیسلکسیا یا اختلال یادگیری خواندن نام دارد.