همواره از دو ابزار اساسی در حوزه‌ی برقراری ارتباط موثر در تمام زمینه‌های زندگی استفاده می‌شود. این دو ابزار «صحبت کردن» و «گوش دادن» است. یکی از انواع گوش دادن، گوش دادن فعال است که می‌توان آن را به‌عنوان فعالیت شنیداری شنونده مبتنی بر تعامل با گوینده تعریف کرد. فعل گوش دادن دوطرفه است. به عبارت دیگر، شنونده نه‌تنها با شنیدن، تمرکز و سکوت، بلکه با استفاده از عناصر مختلف ارتباط کلامی یا غیرکلامی به فرآیند ارتباط درگیر می‌شود.
گوش دادن با شنیدن فرق دارد
برای شناخت و تعریف گوش دادن فعال باید قبل از هرچیز با تفاوت گوش دادن و شنیدن آشنا شویم. عمل گوش دادن و شنیدن هر دو از طریق گوش انجام می‌شود اما تفاوت این دو جایی مشخص می‌شود که در روند شنیدن فرد فقط تنها امواج صوتی را از طریق گوش خود دریافت می‌کند، اما در گوش دادن همراه با دریافت امواج صوتی، کلمات درک و فهمیده می‌شود.
تفاوت دیگر گوش دادن و شنیدن در آگاهانه بودن آن است. شنیدن از حسهای پنجگانه‌ی انسان اما گوش دادن یک انتخاب آگاهانه است که بعضی وقت‌ها انجام نمی‌شود.
گوش دادن فعال چیست؟
گوش دادن فعال (AL) مؤثرترین سطح از گوش دادن به حساب می‌آید و یک مهارت ویژه است. یک استراتژی عالی برای داشتن ارتباط موثر و مبتنی بر توجه کامل به آن‌چه شخص می‌گوید. گوش دادن با حوصله و دقت در عین حال ابراز علاقه و عدم قطع صحبت طرف مقابل است. گوش دادن فعال مستلزم گوش دادن به محتوا، هدف و احساس گوینده است. شنونده‌ی فعال علاقه‌ی خود را به شکل شفاهی با پرسش‌ها و با نشانه‌های غیرکلامی نشان می‌دهد که بیان‌کننده‌ی این است که طرف مقابل حرف مهمی برای گفتن دارد.
گوش دادن صحیح چطور است؟
گوش دادن صحیح در ارتباطات شتاب‌زده بین افراد اتفاق نمی‌افتد. این مهارت شامل موارد کلامی و غیرکلامی است و به‌عنوان یک شنونده‌ی فعال باید عوامل مختلفی را درنظر گرفت؛ مانند وضعیت بدنی مناسب، نشان دادن درگیری در بحث، حالات چهره، تماس چشمی استاندارد، نشان‌دادن علاقه به حرف‌های گوینده، تشویق کلامی در جای مناسب، توجه، سکوت و انعکاس احساسات و محتوا.
سه عامل اصلی برای گوش دادن فعال
- نگرش گوش دادن
- مهارت گوش دادن
- فرصت مکالمه
با توجه به این عوامل می‌توان برای گوش‌‌دادن پنج زیرمجموعه درنظر گرفت که عبارت است از:
- اجتناب از وقفه افتادن
- حفظ علاقه
- عقب انداختن ارزیابی
- سازماندهی اطلاعات
- ابراز علاقه‌ی کافی
زبان بدن در گوش دادن فعال
- برقراری تماس چشمی
- نشستن روبه‌روی هم
- راحت نشستن و نه لم دادن
- سر تکان دادن
- واکنش‌های مناسب چهره متناسب با نوع کلام گوینده
گوش دادن فعال شامل چه مراحلی است؟
- گوش دادن فعال مستلزم آن است که:
- با دقت به‌سخنران گوینده گوش دهید
- آن‌چه را که می‌گوید خوب درک کنید
- قضاوت نکنید
- به آن‌چه گفته می‌شود در زمان مناسب پاسخ دهید
- درمورد سخنان فرد مقابل تأمل‌کنید
- اطلاعات داده شده را برای بعد حفظ کنید
این مراحل هم شنونده و هم گوینده را فعالانه در مکالمه نگه می‌دارد.
تقویت مهارت گوش دادن فعال چطور انجام می‌شود؟
برای حفظ روابط اجتماعی در زندگی نیاز به تقویت مهارت خوب گوش دادن است. در ادامه مواردی که به توسعه‌ی این مهارت کمک می‌کند ذکر شده است:
سعی کنید تمرکز خود را بالا ببرید و به فرد مقابل توجه کنید
- به طور مستقیم به فرد نگاه کنید
- از فکر کردن به مسائل دیگر بپرهیزید
- منتظر تمام‌شدن حرف‌های گوینده نباشید
- پاسخ بعدی خود را از قبل آماده نکنید
- سعی کنید حواس‌تان فقط به مکالمه باشد و عوامل حواس‌پرتی را از خود دور کنید
به گوینده نشان دهید که به حرف‌هایش گوش می‌دهید
- برای تایید سر تکان دهید
- احساسات خود را در صورت‌تان نشان دهید
- مطمئن شوید زبان بدنتان نشان از پذیرش و علاقه شما دارد
- از کلمات کوتاه و تائیدکننده در بین حرف‌هایی که می‌شنوید استفاده کنید
به گوینده بازخورد مناسب نشان دهید
- از پیامی که دریافت کرده‌اید، خلاصه ارائه دهید
- سوالات ذهنی‌تان را بپرسید
- احساسات‌تان را بیان کنید
- راه حل بدهید
- تجربیات مشابه خود را بیان کنید
از قضاوت، عجله و رفتار غیردوستانه اجتناب کنید
- حرف گوینده را قطع نکنید
- به طرف مقابل علاقه‌ی خود را برای شنیدن ابراز کنید
- ذهن باز داشته باشید و تفاوت‌ها را بپذیرید
- مثبت اندیشباشید و منفی برداشت نکنید
کلام آخر
گوش دادن فعال یک مهارت نرم است که امروزه هر فردی در حوزه‌های فردی، اجتماعی و… به آن نیاز دارد. این مهارت شامل توجه به مکالمه، عدم قطع صحبت‌ها، صرف زمان بیشتر برای درک و همدلی و القاء حس مثبت در ارتباطات کلامی است. با توجه به راهکارهایی که برای رشد این مهارت وجود دارد می‌توان آن را بهبود بخشید و توسعه داد.