پژوهشگران می‌گویند آزمون جدیدی ایجاد کرده‌اند که به طور آنلاین به ما می‌گوید که شخصیت سالمی داریم یا خیر. شخصیت سالم بر جنبه‌های گوناگون زندگی تاثیرگذار خواهد بود. بررسی ویژگی‌های شخصیتی خود عواقب مفید، اطمینان‌بخش و سرگرم‌کننده‌ای نیز دارد. به هر حال خصوصیات شخصی ما منحصر به فرد است و شناسایی و ارزیابی آنها ما را با خود و موقعیتی که در زندگی و دنیای اطراف داریم آشنا می‌سازد. علاوه بر آن شناخت ویژگی‌های شخصیتی و ارزیابی میزان سلامت آنها راه را برای پیشرفت و موفقیت، اصلاح نواقص و کار بر ویژگی‌های مورد نظر هموار می‌سازد.
آزمون جدیدی که در دانشگاه کالیفرنیا (California University) تدوین شده مدعی است که با استفاده از 30 وجهه از الگوی پنج جنبه‌ی بزرگ شخصیت (Big Five model of personality traits) سلامت شخصیت ما را تعیین خواهد کرد. پنج جنبه‌ی بزرگ شخصیت ویژگی‌های هویت انسان را در پنج دسته‌ی گسترده تقسیم می‌کند: برونگرایی، سازگاری، وظیفه‌شناسی، استقبال از تجربه و روان‌رنجوری.
دکتر ویبکه بلیدورن (Wiebke Bleidorn)، دانشیار روانشناسی و نویسنده، می‌گوید: «فیلسوفان و روانشناسان نسل‌ها است که درباره‌ی کارکرد شخصیت سالم اندیشیده‌اند. ما این تفکرات را با یکی از الگوهای مستند خصوصیت‌های شخصیتی در مطالعات معاصر ترکیب کرده‌ایم که همان الگوی پنج جنبه‌ی بزرگ شخصیت است.»
بلیدورن توضیح می‌دهد که هر یک از ابعاد این الگو خود شش وجهه دارد. مثلا در شخصیت برونگرا وجهه‌هایی مانند اجتماعی بودن و بیان‌مند بودن وجود دارد. به همین دلیل الگوی کلا از سی وجهه خصوصیات شخصیتی تشکیل شده است.
او می‌گوید: «ما دریافتیم که متخصصان قادر هستند که با اطمینان و به طور مستند برای نمایه‌ی سلامت این خصوصیت‌ها امتیازبندی کنند. این نمایه مختص به فرد است و در طول زمان الگوی ثابتی را نشان می‌دهد. همچنین آن را می‌توان با برآوردهای انطباقی گوناگون شخصیتی ارتباط داد.»
در ادامه‌ی این مطلب از بلاگ همراهتم آزمون تعیین شخصیت سالم را بررسی خواهیم کرد.
شکل‌گیری آزمون تعیین شخصیت سالم
پژوهشگران برای رسیدن به جمع‌بندی نهایی خود در زمینه‌ی آزمون تشخیص سلامت شخصیت در ابتدا یک نمایه‌ی شخصیت پایه‌ای طراحی کردند که از نمونه‌ی اولیه و بنیادین شخصیت سالم الگوبرداری شده بود. سپس داده‌های هفت دسته‌ی مستقل و مجزا از نمونه‌های گرفته شده از 3,000 شرکت‌کننده را که متشکل از دانشجویان یا متخصصان روانشناسی مثبت‌گرا بود به کار بستند. (روانشناسی مثبت‌گرا مطالعه‌ی عناصر ارزشمندساز و زیباکننده‌ی زندگی است.)
سپس نتایج و پاسخ‌های گردآوری شده به کار گرفته شد تا معلوم شود که نمایه‌ی ایجاد شده برای ارزیابی کارکردهای شخصیت سالم در افراد واقعی موثر خواهد بود یا خیر. به این منظور شاخص سلامت شخصی هر یک از شرکت کنندگان محاسبه شد و این شاخص‌ها با نمایه‌ی شخصیت تولیدی آنها مورد قیاس قرار گرفت. متخصصان سپس نتیجه‌ی مقایسه را با نمایه‌ی شخصیت سالمی که متخصصان ایجاد کرده بودند به قیاس گذاشتند. به بیان ساده این مطالعه از فیلترهای گوناگون گذاشته است تا به میزان مورد نظر از صحت برسد.
بلیدورن می‌گوید: «این پژوهش در سطح کاربردی نشان می‌دهد که صرفا یک عدد را می‌توان برای تعیین سلامت روانشناختی افراد به کار بست و با این عدد میزان سلامت شخصیت را اظهار داشت. در سطح نظری و علمی، این آزمون نظریه‌ی روانشناسی انسان‌گرایانه و نظریه‌ی صفت (Trait theory) را در زمینه‌ی شخصیت با هم ترکیب کرده است. این دو نظریه مدت‌های طولانی به منزله‌ی دو دیدگاه رقیب و رودررو محسوب می‌شدند. این آزمون برای حوزه‌ی پژوهش ابزار تجربی لازم برای تعیین کمیت ساختاری مورد نظر هر دو دیدگاه را فراهم می‌آورد.»
شخصیت سالم از چه ویژگی‌هایی ساخته شده است؟
بلیدورن می‌گوید شخصیتی که از نظر روانشناختی سالم است را می‌توان با خصوصیت‌های زیر ارزیابی کرد:
- قابلیت تجربه‌ی عواطف و احساسات و بیان آنها
- اعتماد به نفس و قابلیت‌های خود
- ثبات عاطفی
- مقاومت نسبی در برابر عوامل استرس‌زا
- رک و بی‌پرده
- خون‌گرم
- دوستانه
- صادق و خالص
او ادامه می‌دهد که روانشناسان و دانشجویانی که در این مطالعه شرکت کردند تقریبا همگی بر سر این موضوع اجماع نظر داشتند که کدام ویژگی‌ها سالم و کدام ناسالم است. «این موضوع بیان می‌کند که احتمالا بدون در نظر گرفتن سابقه و پس‌زمینه‌ی فرهنگی یا تربیتی افراد توافقی گسترده بر سر خصوصیت‌های شخصیتی سالم میان مردم وجود دارد.»
او در ادامه بیان کرد در مورد تاثیر انواع شخصیت بر سلامت کلی باید در نظر داشت که بسیاری از پژوهش‌های موجود نشان می‌دهد خصوصیت‌های شخصیتی عوامل تعیین‌کننده‌ی قوی در وقایع مهم زندگی هستند که شامل سلامت جسمانی و روانی، تندرستی و حتی طول عمر می‌شود.
بلیدورن می‌گوید: «پژوهش‌های بیشتری برای درک بهتر از شیوه‌های تاثیر خصوصیت‌های کلی شخصیت بر وقایع مهم زندگی لازم است. مثلا خصوصیت قوی‌تر قابت‌جویی یا سطح کمتری از اضطراب به احتمال فراوان در شرایط مهم زندگی بسیار موثر است. شرایط کنونی شواهدی که در دست داریم نشان می‌دهد که به احتمال فراوان خصوصیت‌های شخصیی بر سلامت و کیفیت رویه‌ی زندگی زیست‌شناختی (مثلا سطح پایین کلسترول) و رفتاری (احتمال پایین‌تر رفتارهایی چون استعمال دخانیات) تاثیر بسیاری دارد.»
از نظر برخی دیگر از متخصصان از دیگر عوامل بسیار موثر محتوای فرهنگی در تربیت افراد است. میزان مقاومت در برابر عوامل متعدد و غلبه بر محدودیت‌ها یا تبعیض‌ها نقشی بسیار تعیین‌کننده بر سلامت شخصیت دارد. عوامل محیطی در شکل‌گیری شخصیت فرد و کیفیت آن بسیار تاثیرگذار است. برای نمونه در مناطقی که میزان بیماری‌هایی مانند آسم یا دیابت رواج دارد، انتخاب‌های مناسب در تغذیه، فعالیت‌های جسمانی و رویه‌ی زندگی سالم اهمیت بیشتری در قیاس با مناطقی دارد که به طور کلی این مشکلات در آن کمتر است. همچنین امکان دسترسی فرد به امکانات سالم‌تر یا از آن سو عناصر ناسالم نیز عاملی مهم است.
آیا می‌توان سلامت شخصیت را رشد و بهبود داد؟
هر چند در مطالعه‌ی صورت گرفته در دانشگاه کالیفرنیا چنین اظهار شده است که خصوصیت‌های شخصیتی بیشترین ارتباط را با کارکرد سالم (از جمله عزت نفس، خودانگاره (self-concept)، شفافیت ذهنی، مثبت‌اندیشی، توانایی مقاومت در برابر تصمیم هیجان و رفتار منظم) دارد، بلیدورن می‌گوید که احتمالا پژوهش‌های آینده را می‌توان بر روش‌های مداخله برای بهبود رفتارهای مرتبط با این خصوصیت‌ها و کارکردهای سالم متمرکز کرد. او می‌افزاید: «البته باید در نظر داشت که این خصوصیت‌ها در فرد نسبتا ثابت است و به راحتی تغییر نخواهد کرد.»
برخی دیگر از متخصصان بر این باورند که قطعا مردم می‌توانند سلامت شخصیت خود را بهبود ببخشند. البته افراد باید پیش از آن دانش و آگاهی خود را برای این کار افزایش دهند. به نظر بسیاری از این متخصصان همیشه می‌توانیم به سوی تصمیم‌های خوب و مثبت حرکت کنیم یا اگر گرفتار عادت‌ها یا رفتار ناسالمی چون استعمال دخانیات یا پرخوری هستیم آنها را تغییر دهیم. می‌توان در راستای تغییر این الگوهای رفتاری حرکت کرد، اما این کار اغلب به منابع فراوانی از انرژی و حمایت از سوی دیگران وابسته است. با اراده و کسب آگاهی می‌توان تصمیم‌های آگاهانه برای تقویت سلامت شخصیت گرفت.
همچنین از عوامل دیگری که در مطالعه‌ی دانشگاه کالیفرنیا مد نظر قرار نگرفته بود منابع اقتصادی و امکانات و عدالت اجتماعی است.
از نظر برخی دیگر از متخصصان خصوصیت‌های شخصیتی سیاه و سفید نیست و فرد ممکن است در برخی از نقاط زندگی دچار ضعف و در برخی دیگر دارای قدرت باشد. ممکن است برخی از جنبه‌های زندگی فرد ناسالم و برخی دیگر سالم محسوب شود. شاید فردی در عین آن که ورزش می‌کند، سیگار نیز بکشد.
آزمون
می‌توانیم برای تشخیص سلامت شخصیت آزمون دانشگاه کالیفرنیا را انجام دهیم. البته بلیدورن می‌گوید با چند نکته را در نظر داشته باشیم. «نمایه‌ی شخصیت سالم مبهم و خام است. این پژوهش احتمال این امر را نادیده نمی‌گیرد که امتیاز شخصیت سالم کسانی که زندگی پربار و موفقی را دارند تفاوت چندانی با دیگران داشته باشد. احتمالا برای رسیدن به بازده مثبت و کارکرد بهینه‌ی شخصیتی راه‌های متعددی برای افراد گوناگون وجود دارد که در این آزمون گنجانده یا در نظر گرفته نشده است. تمرکز این آزمون بر میانگین سالم‌ترین خصوصیت‌های شخصیتی بوده است و به همین دلیل نتیجه‌ی آن در بردارنده‌ی تصویری کلی از یک فرد نیز نخواهد بود.»
کلام آخر
روانشناسی علمی تجربی است و مانند دیگر علوم تجربی در حال آزمون و خطا و کسب دانش است. بسیاری از آزمون‌های روانشناسی در مسیر رشد قرار دارند و دربردارنده‌ی کلیه‌ی نکاتی نیستند که برای جمع‌بندی قطعی مورد نیاز است. بسیاری از متفکران و متخصصان بر این باورند که در هنگام برگزاری این آزمون یا هر آزمون روانشناسی دیگری در ارتباط با تنوع شخصیتی بهتر است محتوای پرسش‌نامه یا آزمون را در نظر داشته باشیم و پرسش‌های زیر را در ذهن مطرح سازیم:
- چرا به این طریق به پرسش‌ها پاسخ می‌دهید؟ یا هدف از پرسش به این پاسخ‌ها چیست؟
- آیا اگر رفتار یا برخوردی مشخص را صورت می‌دهید به این دلیل است که اطلاع کافی برای رویکردی دیگر در اختیار ندارید؟
متخصصان تاکید می‌کنند که نتایج از آزمون‌ها صرفا مجموعه‌ای از داده‌ها یا اطلاعات است و در برگیرنده‌ی همه‌ی جنبه‌های مهم و تاثیرگذار نیستند. در عین حال درک دلیل شکل‌گیری و پیدایش هر یک از خصوصیت‌های مورد نظر، تصمیم‌های اساسی زندگی و اطلاعات در دسترس یا دور از دسترس نیز اهمیت فراوانی دارد.