تأثیرات هنر درمانی چیست؟
از قدیم می‌گفتند: «هر تصویر هزار حرف دارد». این اصطلاح نشان از قدرت تأثیر هنر و بیان خلاقانه بر درک و شیوه‌ی ارتباطی انسان دارد. در هنردرمانی سعی می‌کنیم از این قدرت برای خدمات درمانی استفاده کنیم.
همان‌طور که در تابلوی نقاشی یا قطعه‌ی موسیقی حرف‌هایی هست که توضیح‌شان شاید از توان کلمات خارج باشد، در هنر درمانی راه‌هایی برای درک و بیان بهتر پیش پای افرادی قرار می‌گیرد که گرفتار مشکلات جسمی، احساسی یا شناختی‌اند.
برای بهره بردن از این شیوه‌ی درمانی لازم نیست هنرمند باشید یا حتی رابطه‌ی خوبی با هنر داشته باشید. کارکرد این شیوه‌ی درمانی فراتر از دوره‌ی هنری یا سرگرمی و وقت‌گذرانی است. در این شیوه از قدرت هنر و راه‌های گوناگون ارتباطی برای تشویق مردم به باز کردن حفاظ درونی‌شان و درگیری بیشتر با روند درمان‌شان، به طرق تازه‌تر استفاده می‌شود.
ادامه‌ی این مطلب از بلاگ همراهتم را مطالعه کنید تا اطلاعات بیشتری درباره‌ی هنردرمانی و انواع گونه‌های درمانی خلاقانه بیاموزید.
هنردرمانی چیست؟
یکی از تعریف‌های رایج آن را نوعی درمان می‌خواند که با استفاده از «هنرورزی فعالانه، فرایند خلاقانه، نظریه‌ی روان‌شناختی و تجربه‌ی بشری» سلامت روان و خدمات بشری را با هم ترکیب می‌کند.
جلسات هنردرمانی را متخصصانی که در زمینه‌های درمانی و هنر تربیت شده‌اند هدایت می‌کنند. این جلسات را می‌توان تک‌نفره، گروهی، خانوادگی یا برای زوجین برگزار کرد.
یکی از اهداف اصلی هنردرمانی بهبود و افزایش سلامت مردم است. با این روش می‌توان کاربری فرد را به او برگرداند و حتی ارتقا داد. هنردرمانی در ساختارهای آموزشی، پزشکی و بازپروری جای می‌گیرد و همچنین می‌توان آن را در جلسات درمانی خصوصی یا کلینیک‌های سلامت روان نیز به کار گرفت.
شیوه‌ی کارکرد هنردرمانی چگونه است؟
کسانی که آثار هنری می‌سازند، چه خود را هنرمند بدانند و چه ندانند، در فرایند شناخت خود قرار می‌گیرند و محیط امنی برای ابراز احساسات‌شان می‌یابند. از آن گذشته، این کار سبب می‌شود که حس کنند کنترل بیشتری بر زندگی خود دارند. خود همین فرایند خلاقانه به‌تنهایی بسیار لذت‌بخش است، ولی در جلسات هنردرمانی صرفاً همین عمل صورت نمی‌گیرد.
در چنین جلسات درمانی معمولاً افراد به یکی از فعالیت‌های زیر خواهد پرداخت:
- نقاشی
- طراحی
- نقاشی با انگشت
- سفالگری
- حکاکی
- مجسمه‌سازی
- کلاژ
هر چند این اعمال با هدایت هنردرمان‌گر صورت می‌گیرد، ولی آن چه شکل می‌گیرد باید از واکنش بی‌واسطه‌ی هر فرد بر بیاید. درک این آثار به ارتقا سلامت روان و سلامت کلی کمک می‌کند.
فرد و هنردرمان‌گر برای درک آثار شکل‌گرفته به بحث می‌نشینند و به کشف اشیا، افراد یا تصاویری می‌پردازند که در این آثار ظاهر می‌شود.
خاستگاه
با این که هنر بیش از هزاران سال است که عنصری اساسی در تجربه‌ی بشری به حساب می‌آید، اما عمل هنردرمانی امری نوپا است که در دهه‌ی 1940 میلادی از سوی هنرمندی انگلیسی تشریح شد.
متفکران با سوابق تحصیلی در هنرهای تجسمی و روان‌درمانی وارد این رشته شدند. مارگارت نائومبورگ (Margaret Naumburg) که «مادر هنردرمانی» خوانده می‌شود تحت تاثیر نخستین موج نظریه‌ی روانکاوانه در اوایل قرن بیستم قرار گرفت. او بر این باور بود که افکار و احساسات ناخودآگاه سرکوب‌شده‌ی افراد از طریق روند خلاقانه روشن خواهد شد.
در نظر او وقتی افراد در مسیر فرایند خلاقانه با درمان‌گر صحبت می‌کنند، متوجه می‌شوند که آثار هنری‌شان چه گفته‌هایی درباره‌ی خودشان در دل دارد و در نتیجه‌ی این درک، درمان روانشناسی اتفاق می‌افتد.
موارد احتمالی کاربرد هنر درمانی
هیات اعتباری هنر درمانی افراد زیر را مناسب هنر درمانی می‌خواند:
- کسانی که دچار آسیب‌هایی مانند جنگ و بلایای طبیعی شده‌اند
- افرادی که مشکلات سلامتی اساسی دارند و مثلا گرفتار آسیب‌های مغزی یا سرطان شده‌اند
- افرادی که وضعیت مشخصی مانند افسردگی، اوتیسم یا فراموشی دارند
هنر درمانی قابلیت کاهش تنش و پریشانی را در افرادی که در زندگی درد می‌کشند، دارد. علاوه بر آن متخصصان می‌گویند که این عمل برای افرادی که دچار مشکلات زیرند موثر است:
- پریشانی
- اختلال خوردن، البته همراه با درمان‌های استاندارد
- اختلال سوءمصرف مواد
- استرس
درمان‌گران می‌گویند که هنردرمانی را می‌توان به دلایل زیر برای کمک به افزایش مهارت‌های شخصی نیز به کار گرفت:
- بهبود رویکرد حل مشکل
- افزایش مهارت‌های اجتماعی
- مدیریت استرس
- تقویت نظم شخصی
- افزایش خودشناسی و درک از خود
هنردرمانی در کودکان
پژوهشگران دریافته‌اند که هنردرمانی احتمالا در کمک به کودکانی که مشکلات زیر را دارند نیز موثر است:
- آسیب‌های زمان کودکی
- کم‌توانی‌ها و نیازهای آموزشی ویژه
- بزهکاری نوجوانان
- آسم مزمن
هنردرمانی در کودکانی که با چندین مشکل همزمان در زندگی دست و پنجه نرم می‌کند، نیز مفید است.
انواع دیگر درمان‌های خلاقانه
هنرهای تجسمی تنها رشته‌ای نیست که در فرایند درمانی موثر است.
دیگر گونه‌های درمان خلاقانه از قرار زیرند:
موسیقی
موسیقی‌درمانی ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- جلسات شنیدن موسیقی
- آهنگ‌سازی و ترانه‌سرایی
- اجرای موسیقی
ممکن است موسیقی‌درمانی در افرادی که با مشکلات سلامت روانی، جراحت‌ها، بیماری آلزایمر و استرس مواجه‌اند مفید باشد. شنیدن موسیقی به برخی از زنان باردار هنگام زایمان کمک می‌کند.
رقص
در رقص‌درمانی از شیوه‌ی ارتباطی غیرکلامی برای بهبود و درمان وضعیت افراد استفاده می‌شود.
نمایش
نمایش‌درمانی که فرایندی فعالانه و تجربی است از طریق کمک به بیان احساسات و ساختن مهارت‌های بین افراد با داستان‌سرایی و بداهه‌گویی‌های عمدی به مردم کمک می‌کند.
شعر
شعردرمانی از طریق نگارش بیانمند مانند یادداشت‌نگاری یا داستان‌سرایی درمانی به مردم کمک می‌کند.
بیان‌درمانی
وقتی گونه‌های هنری خلاقانه دیگر به فرایند درمانی اضافه می‌شود آن را بیان‌درمانی می‌خوانند. در مطالعه‌ای مشخص شد که افزودن رقص، نمایش، موسیقی و فعالیت‌های حرکتی به جلسات درمانی به افراد دچار فراموشی کمک شایانی به قابلیت‌های ارتباطی و مشارکت و لذت‌بردن آنها می‌کرد.
کلام آخر
هنردرمانی هنر را به کار می‌گیرد و با ورود به ضمیر انسان و استخراج عمیق‌ترین افکار و احساسات افراد به درمان آنها کمک می‌کند. درمان‌گران در هر دو رشته‌ی هنر و درمان تربیت دیده‌اند.
این گونه‌ی درمانی برای همه‌ی سنین مفید است و حتی در افرادی که خود را در زمینه‌ی هنر بی‌استعداد می‌دانند نیز کارآمد است. در پژوهش‌ها مشخص شده است که این شیوه احتمالا برای انواع گسترده‌ای از مشکلات از اختلال خوردن تا آسیب‌ها کارآمد است.
برای کسانی که دیگر گونه‌های درمانی را دشوار یا ناکارآمد می‌دانند، ممکن است هنردرمانی گزینه‌ای عالی به عنوان درمان کمکی باشد.