درباره‌ی معلولیت زیاد شنیده‌ایم و سعی کرده‌ایم در طول این سال‌ها، باور و نگرش‌مان را درباره‌ی این واژه عوض کنیم. این روزها می‌دانیم که معلولیت، نقص و ناتوانی نیست. همچنین باید تلاش کنیم که افراد دارای معلولیت حضور پررنگ‌تری در اجتماع داشته باشند و به شرکت در فعالیت‌های گروهی و اجتماعی تشویق شوند.
امروز از واژه‌ی معلولیت می‌گوییم و پس از آشنایی با مفهوم «افراد دارای معلولیت» با انواع معلولیت از نظر سازمان جهانی بهداشت و علت‌های ایجاد آن آشنا می‌شویم. با ما در بلاگ همراهتم همراه باشید.
معلولیت چیست؟
در ابتدا لازم است در مورد مفهوم معلولیت یا (Disability) بیشتر بدانیم. به‌طور کلی معلولیت به وضعیت جسمی یا ذهنی‌ای گفته می‌شود که انجام برخی فعالیت‌ها و تعامل با دنیای اطراف را برای فرد مبتلا دشوارتر می‌کند.
معلولیت انواع مختلفی دارد که تاثیر مستقیم بر وضعیت زندگی فرد می‌گذارد؛ از جمله:
- توانایی‌های دیداری و شنیداری (vision) خود را از دست می‌دهند.
- برخی از توانایی های حرکتی (Movement)خود را از دست می‌دهند.
- توانایی فکر کردن را از دست می‌دهند.
- توانایی یادگیری در افرادکاهش می‌یابد و نیاز به تمرین دارند.
- در برقرار کردن ارتباط مشکل دارند.
- سلامت روان افراد دچار مشکل می‌شود.
- در روابط اجتماعی دچار مشکل می‌شوند.
اگرچه کلمه معلول به کل جامعه‌ی افراد دارای معلولیت نسبت داده می‌شود ولی در اصل گروه متنوعی از افراد با نیازهای مختلف را شامل می‌شود. اگر دو فرد دارای معلولیت را در نظر بگیرید درمی‌یابید که هر کدام توانایی‌های متفاوتی دارند. گاهی ممکن است توانایی برخی از آن‌ها در پس معلولیت‌شان پنهان باشد و به‌راحتی قابل شناسایی نباشد.
ابعاد و انواع معلولیت از نظر سازمان بهداشت جهانی
از نظر سازمان بهداشت جهانی (WHO)، معلولیت به سه شکل است:
- آشفتگی در عملکرد بدن یا ذهن فرد: از دست دادن اندام و یا حافظه
- محدود شدن فعالیت‌ها: همچون مشکل در دیدن و یا شنیدن
- محدود شدن مشارکت: از جمله کارکردن و شرکت در کارهای دسته‌جمعی
انواع معلولیت از دیدگاه روانشناسی مدرن
روانشناسان افراد دارای معلولیت را به دو دسته‌ی معلولین فکری و جسمی گروه‌بندی می‌کنند. برای درک بهتر آن موارد زیر را بررسی می‌کنیم:
فکری
این نوع از معلولیت در دوره‌ی رشد (از بدو تولد تا هجده سالگی) اتفاق می‌افتد که روی یادگیری و انجام برخی از مهارت‌های زندگی روزمره تاثیر دارد و در مقایسه با سایر افراد همسن، بیشتر خود را نمایان می‌کند. بیماری‌هایی که در این دسته قرار می‌گیرند عبارت‌اند از: سندرم داون، سندرم کری دو چت و توبروس اسکلروزیس.
فیزیکی
انواع معلولیت‌های جسمی شامل موارد زیر است:
- نابسامانی سیستم عصبی ـ عضلانی اسکلتی از جمله: پاراپلژی (فلج کامل)
- نابسامانی عصبی ـ عضلانی از جمله: فلج مغزی، وجود نداشتن و یا تغییر شکل اندام‌ها، آتاکسی (Ataxia)
آسیب مغزی اکتسابی
آسیب مغزی اکتسابی که در بسیاری از موارد پس از تولد رخ می‌دهد، باعث از دست رفتن عملکرد شناختی، فیزیکی و عاطفی فرد می‌شود. گاهی هم ممکن است در نتیجه‌ی تصادف، سکته مغزی، عفونت، مسمومیت و کمبود اکسیژن رخ دهد و آسیب جسمی جدی در فرد دارای معلولیت ایجاد کند.
آسیب عصبی
آسیب‌هایی‌ست که به سیستم عصبی وارد می‌شود. این آسیب هم پس از تولد اتفاق می‌افتد و بیماری‌هایی همچون صرع، آلزایمر و زوال عقل را می‌توان در این گروه قرارداد.
بینایی و شنوایی
چشم بزرگ‌ترین دریچهی ارتباط با دنیای اطراف است. با افراد نابینا و کم‌بینا در اجتماع برخورد بیشتری داریم و بیشتر با این نوع از معلولیت آشنا هستیم. اما به‌هرحال این نکته را باید برای خودمان یادآوری کنیم که معلولیت آن‌ها حتی با عینک و لنزهای تماسی هم اصلاح نمی‌شود. این نکته در مورد افراد ناشنوا نیز صدق می‌کند. آن‌ها هم حتی با سمعک نمی‌توانند بشنوند.
شنیداری
گوش و عمل شنیدن هم مانند سایر اعضای بدن دچار معلولیت می‌شود. این معلولیت مانند دیگر معلولیت‌ها باعث ایجاد محدودیت‌های زیادی در زندگی فرد می‌شود.
گفتاری
این گونه از افراد دارای معلولیت در گفتار خود دچار آشفتگی هستند و گاهی امکان دارد کلام فرد درک نشود و گنگ یا نامفهوم شنیده شود. معلولیت گفتاری معمولا با معلولیت شنیداری همراه است.
روانپزشکی
معلولیت روانی به شکلی است که از الگوهای رفتاری شخص قابل تشخیص است. این نوع از معلولیت با پریشانی در رفتار همراه است و باعث می‌شود فرد در فعالیت‌های اجتماعی و عادی خود دچار آشفتگی شود. از جمله این معلولیت‌ها می‌توان به اسکیزوفرنی، آشفتگی‌های عاطفی، اضطرابی و رفتارهای اعتیادآور اشاره کرد.
تاخیر در رشد
تاخیر در رشد با چشم قابل تشخیص است. به این معنی که علائم آن در کودکان از بدو تولد تا پنج سال و در اوایل دوره‌ی رشد ظاهر می‌شود و تشخیص بیماری با بروز علائم صورت می‌گیرد.
علت معلولیت
برخی از علت‌های ابتلای فرد به معلولیت می‌تواند ناشی از شرایط پیش آمده در موقع تولد و یا دوران جنینی باشد. به همین دلیل انجام آزمایش‌ها و تست‌های اولیه پس از تولد یا قبل از آن می‌تواند بسیار کارگشا باشد. در ادامه به برخی از این بیماری‌ها اشاره می‌کنیم:
- آشفتگی درکروموزوم‌ها: سندرم داون
- در تماس بودن مادر در دوران بارداری با عفونت‌ها: سرخجه
- رخ دادن آسیب‌هایی مانند آسیب مغزی یا نخاعی
- داشتن بیماری طولانی‌مدت مانند دیابت که می‌تواند باعث از دست دادن اعضای بدن شود
- علل مرتبط با شرایط رشد که در دوران کودکی آشکار می‌شود مانند: اوتیسم و بیش فعالی
در این مطلب از بلاگ همراهتم با معلولیت و تعریف آن آشنا شدیم. همچنین خواندیم که گاهی اوقات دلایل ژنتیکی و مادرزادی و گاهی‌اوقات نیز عوامل محیطی باعث ایجاد معلولیت می‌شوند. اما همان‌طور که در مقدمه نیز اشاره کردیم، موضوعی که اهمیت دارد آشتی دادن افراد دارای معلولیت با اجتماع است. این موضوع یک وظیفه‌ی اجتماعی‌ست که همه باید برای آن تلاش کنیم.