سواد سلامتی چیست؟

خودمراقبتی با بهره مندی از سواد سلامت

سواد سلامت معمولاً به عنوان مجموعه‌ای از دانش، مهارت‌ها یا سلسله مراتبی از کارکردهایی در حوزه‌ی سلامت تعریف می‌شود. ساختار سواد سلامت سه عنصر کلی را در بر می‌گیرد: دانش سلامت، مراقبت‌های بهداشتی، پردازش و استفاده از اطلاعات مفید در قالب‌های مختلف. در رابطه با سواد سلامت و مراقبت‌های بهداشتی، توانایی حفظ سلامت از طریق خود مدیریتی و همکاری با ارائه‌دهندگان خدمات سلامت نقش کلیدی دارد. سواد سلامت به عنوان توانایی فرد برای به دست آوردن دانش و اطلاعات به منظور حفظ و ارتقای سلامت به روشی که متناسب با شرایط او و سیستم باشد تعریف می‌شود. این تعریف به تنوع نیازهای افراد مختلف و اهمیت تعاملات بین مصرف کنندگان، ارائه دهندگان مراقبت‌های بهداشتی و سیستم‌های مراقبت بهداشتی اشاره دارد.

درک سواد سلامت

سواد سلامت برای همه مهم است زیرا در طول زندگی، همه‌ی ما باید بتوانیم به‌راحتی اطلاعات و خدمات بهداشتی را بیابیم، درک کنیم و از آنها استفاده کنیم.

مراقبت از سلامت بخش مهمی از زندگی روزمره‌ی ما است، نه فقط زمانی که به پزشک، کلینیک یا بیمارستان مراجعه می‌کنیم. این سواد می‌تواند به ما کمک کند تا از مشکلاتی که برای سلامتی ما تهدیدکننده است جلوگیری کنیم، از سلامت خود محافظت کنیم و در صورت بروز بیماری بتوانیم آن را بهتر مدیریت کنیم.

حتی افراد باسواد و تحصیل‌کرده، ممکن است با مشکلات سواد سلامت مواجه شوند. آنها با اصطلاحات پزشکی یا نحوه‌ی عملکرد بدن‌شان آشنا نیستند. همه‌ی مردم باید بتوانند آمار را تفسیر کنند و خطرات و مزایایی را که بر سلامت و ایمنی آنها تأثیر می‌گذارد، ارزیابی کنند. به همین‌خاطر زمانی که آنها با یک بیماری جدی روبرو شده و ترسیده و گیج هستند، باید قدرت این را داشته باشند که از سلامت خود مراقبت کرده و راهکارهایی را برای بهبود سریع‌تر خود پیدا کنند.

چرا ما در جامعه مشکل سواد سلامت داریم؟

مردم به اطلاعاتی نیاز دارند که بتوانند بفهمندش و از آن برای گرفتن بهترین تصمیم جهت حفظ سلامتی خود استفاده کنند. وقتی سازمان‌ها یا کادر درمانی اطلاعاتی بهداشتی ارائه می‌دهند که درک آن برای مردم بسیار دشوار است، موجب بی‌سوادی سلامتی در سطح جامعه خواهند شد. پس نمی‌توان از مردم انتظار داشت که مراحل ناآشنا، گیج‌کننده یا حتی متناقض درمانی را درک کنند.

اکنون چگونه می‌توانیم به مردم کم‌سواد از نظر سلامتی کمک کنیم؟

رسانه‌ها می‌توانند به مردم کمک کنند تا از مهارت‌های سواد سلامتی که دارند استفاده کنند. آنها موظف هستند که اطلاعات لازم برای حفظ سلامتی را به عموم مردم آموزش دهند. با این‌حال رسانه‌ها باید هنگام توسعه‌ی اطلاعات و پیام‌های خود، هنجارهای فرهنگی و زبانی، محیط و تاریخ مخاطبان مورد نظر خود را در هم نظر بگیرند. سواد سلامت محدود بر بسیاری از شرایط، بیماری‌ها، موقعیت‌ها و پیامدهای سلامت از جمله وضعیت سلامت و هزینه‌ها تأثیر می‌گذارد.

نقش سواد سلامت در طول زندگی

همان‌طور که قبلا هم اشاره کردیم، سواد سلامت یعنی اینکه بدانیم چه چیزهایی و به چه میزان برای سلامت جسمانی، عقلانی و بهداشتی ما مفید است. جوامع پیشرفته از این مولفه استفاده می‌کنند تا با کنترل و پیشگیری از بیماری‌ها، سطح سلامت جامعه را بالا نگاه دارند.

لازم است اولین دانش سلامت را از همان ابتدای کودکی به فرزندان‌مان بدهیم. ساده‌ترین راهکار یک رژیم غذایی سالم برای کودک‌مان است. مصرف لبنیات، آب، غلات سبوس‌دار، روغن‌های سالم، پروتئین و انواع میوه و سبزیجات باید در برنامه‌ی غذایی روزانه‌ی یک کودک گنجانده شود. کودکان باید از همان ابتدا عادات غذایی سالمی داشته باشند. علاوه بر عادات غذایی، لازم است در طول روز فعایت بدنی متناسبی داشته باشند. کودکانی که اغلب وقت خود را پای موبایل و تلوزیون و بازی‌های کامپیوتری می‌گذرانند، علاوه‌بر اینکه از سلامت بدنی بهره نمی‌برند، سواد ارتباطی زیادی نمی‌آموزند. آنها هوش هیجانی کمتری نسبت به هم‌سالان خود دارند و برای برقراری ارتباط ضعیف‌تر از دوستان‌شان عمل می‌کنند.

بهره‌مندی از سواد سلامت با ارائه‌ی الگوهای صحیح

شما به عنوان پدر و مادر کودک‌تان الگوی او هستید. اگر اضافه‌وزن دارید یا  فکر می‌کنید وعده‌های غذایی سالمی ندارید، باید از همین امروز شروع کنید. کاهش انواع بیماری‌ها با رژیم غذایی سالم امکان‌پذیر است. هرچه شما کمتر غذاهای ناسالم بخورید، شانس اینکه فرزندان شما با الگوهای سلامت در تغذیه پیش بروند بیشتر است.

از همان ابتدای کودکی اهمیت فعالیت بدنی و ورزش را به آنها آموزش دهید. ساده‌ترین شکل آموزش، الگودهی‌ست. با الگوی مثبتی که از تمرین‌های ورزشی خود به آنها می‌دهید، می‌توانید به راحتی فرزندان ورزشکاری داشته باشید.

اهمیت سواد سلامت

هیچ دانشی بدون نتایج مثبت ارزشمند نیست. در اصل اصطلاح سواد به دانشی گفته می‌شود که نتایج مثبتی درپی داشته باشد. هزاران اطلاعات پزشکی و روانشناسی بدون به‌کارگیری و استناد به آنها عملا بیهوده هستند.

همان‌طور که دستیابی به این دانش اهمیت دارد، به کارگیری آن هم مهم است. اگر مدام در حال خواندن مطالب درمانی و پزشکی هستید، باید سبک زندگی سالمی هم داشته باشید. عادت‌های خوب برای زندگی شادتر در خودتان ایجاد کنید. با خودمراقبتی می‌توانید مدعی داشتن سواد سلامت باشید. داشتن سواد به مدارک تحصیلی و دانشگاهی نیست. افراد زیادی وجود دارند که تحصیلات بالایی در زمینه‌ی سلامت و درمان دارند، اما در میان آنها افراد سیگاری، الکلی و حتی معتاد به مواد مخدر هم دیده می‌شود. برای اینکه از دانش سلامت بهره ببرید باید با مراقبت از روح و بدن خود، جلوی بیماری‌های مختلف را بگیرید.

سواد سلامت یا همان سواد بهداشتی به مفهوم یک مهارت شناختی اشاره دارد که در نظام سلامت تاثیرگذار است. این اصطلاح نخستین بار در سال 1974 در یک پانل آموزشی در مورد آموزش بهداشت، مطرح شد. از آن موقع تا به الان این اصطلاح برای موارد متعددی توسط محققان حوزه‌ی سلامت و سوادآموزی بازتعریف شده است. به طور کلی این سواد طیف گسترده‌ای از آگاهی و مهارت‌های گوناگون در زمینه‌ی کسب، پردازش، فهم و به کار گرفتن اطلاعات بهداشتی را شامل می‌شود. این سواد که هم یک مهارت اجتماعی‌ست و هم یک مهارت شناختی، به لطف رسانه‌های اجتماعی توانسته است در سال‌های اخیر، برای گرفتن تصمیمات آگاهانه،کاهش خطرات تهدیدکننده‌ی سلامت، تقویت پیشگیری از بیماری‌ها، بالا بردن امنیت روانی، افزایش کیفیت زندگی و بهبود مراقبت از افراد نقش آموزشی خود را در جامعه ایفا کند.