از عوامل مؤثر در شکل‌گیری رفتار کودکان و نوجوانان، خانواده است. فضای خانه، اولین و بادوام‌ترین اصلی است که در رشد شخصیت فرزندان تأثیر می‌گذارد. به گونه‌ای که میتوان والدین را قوی‌ترین آموزگار افراد در زندگی، آموزش خانوادگی را پایدارترین آموزش و محیط سالم خانواده و خانه را مهمترین آموزشگاه برای هر فرد دانست.
در ادامه‌ی این مطلب از بلاگ همراهتم به لزوم فراهم آوردن محیط سالم خانواده در جهت تربیت صحیح فرزندان می‌پردازیم.
اهمیت محیط سالم خانواده در تربیت فرزندان
کودکان و نوجوانان پیش از آن‌که به اندرز والدین عمل کنند رفتارشان را الگو قرار می‌دهند. نگرش و رفتار والدین می‌تواند تسهیل‌کننده یا مانعی در جهت رشد و تکامل فرزند باشد. موقعیت فرزندان در خانواده، تعداد و جنسیت فرزندان، ترتیب تولد، روابط‌شان، وجود معیارهای صحیح اخلاقی و اعتقادی خانواده، حضور دیگر افراد در محیط خانه و روابط با همسالان در کنار استعداد ذاتی شخصیت آنها را شکل می‌دهد.
خصوصیات اصلی یک خانواده سالم
- برای داشتن خانواده‌ای سالم، والدین باید به فرزندان توجه داشته باشند و وقت کافی برای آنها و نیازهای عادیشان در نظر بگیرند و از توهین و تنبیه بدنی آنها بپرهیزند.
- در یک خانواده‌ی سالم تبادل افکار وجود دارد و به بیان دیگر خانواده‌ای سالم است که از سلامت روان و آرامش روحی هریک از اعضای خانواده حمایت می‌کند.
- طبیعت انسان با خشونت و اجبار سازگار نیست. مراقبت مداوم، تسلط بیش از حد و نامناسب، حفاظت بیش از اندازه و دلسوزی افراطی به شخصیت کودکان آسیب میزند.
- برای ایجاد و حفظ سلامت روان در خانواده لازم است تک تک اعضای آن با مهارت‌های لازم برای زندگی آشنا باشند. بهداشت روانی خانواده به افراد کمک می‌کند تا در مسیر رشد و تکامل قدم بردارند.
خانواده ناسالم
خانواده ناسالم خانواده‌ای نیست که به‌صورت آشکار غیرطبیعی، بد و ناکارآمد باشد. برعکس، خانواده‌های ناسالم اغلب در ظاهر طبیعی و خوب به نظر می‌رسند. این خانواده‌ها درظاهر خود را موجه جلوه می‌دهند. آنها طبق تظاهر، دروغ و فریبکاری که آن را «زرنگی» می‌نامند رفتار می‌کنند. خشونت، پرخاشگری، تنبیه و سرزنش در این خانواده‌ها امری عادی است. آنها به داشتن و به دست آوردن و کلا به جذب و تصاحب بی‌قید و شرط هرچه در دنیای بیرون از فرد است بیشتر از همانی که در واقع هستند بودن اهمیت می‌دهند. فرزندان و اعضای این خانواده‌ها به لحاظ جسمی به شکل بزرگسالانی درمی‌آیند که فقط نقش یک آدم بزرگ را بازی می‌کنند؛ بدون اینکه از درون رشد کرده و بزرگ شده باشند.
آنها از دید روانشناسان کودکان بزرگسال هستند. کسانی که از درون احساس خلاء و پوچی می‌کنند و به سختی می‌خواهند این خلاء را به طریقی نامناسب پر کنند. قوانین تقریبا پنهان و ناگفته‌ی این خانواده‌ها بیشتر در خدمت براورده کردن نیازهای ارضاءنشده‌ی والدین است نه فرزندان.
شایع‌ترین قوانین در خانواده‌ی ناسالم
-
نباید احساسات خود را ابراز کنید
بروز احساساتی ازقبیل شادمانی، آرامش، رنج، لذت، حسادت، غرور، ترس، عشق و نفرت در این خانواده‌ها ممنوع است. احساساتی که اغلب در خانواده‌ی ناسالم اجازه‌‍ی بروز دارند غم، عصبانیت و پرخاشگری است.
-
مطابق خواست والدین رفتارکنید نه رفتار ما
با این قانون این پیام به اعضای خانواده داده می‌شود که اگر ما کار نادرستی انجام می‌دهیم مثلا دروغ میگوییم، شما انجام ندهید چون خوب نیست.
-
باید کامل و بینقص باشید
در خانواده‌ی ناسالم کمال‌گرایی وجود دارد. در همین راستا کودکان برای جلب حمایت، توجه و تایید، با رنج برای کمال تلاش می‌کنند؛ تلاشی که درنهایت جز ناامیدی و شکست چیزی به همراه ندارد. به این دلیل که با هر اشتباه در سراسر وجود آنها احساس گناه و بی‌ارزشی رشد می‌کند.
-
خودتان نباشید
یعنی خود واقعیات نباش، خودی باش که ما و دیگران از تو انتظار داریم، آنوقت ما تو را با عشق مشروط و تایید خودمان تشویق می‌کنیم. با این قانون در خانواده‌های ناسالم به اعضای خانواده دیکته می‌شود که نیازهایشان را به‌طور مستقیم و از طریق درخواست صادقانه مطرح نکنند، بلکه غیرمستقیم و با مراقبت کردن از دیگران و برآورده کردن نیازهای آنها، به نیازهای خود پاسخ دهند.
برای رسیدن به محیط سالم در خانواده چه کنیم؟
-
ایجاد روابط سالم بین اعضای خانواده
برقراری ارتباط منطقی، محترمانه و صمیمانه از نشانه‌های خانواده‌ی سالم است. شیوه‌های ارتباطی نادرست تأثیرات منفی روی فرد و سلامت او خواهند داشت.
-
توجه به سلامت افراد خانواده
تغذیه‌ی سالم، ورزش مناسب، پرهیز از استعمال دخانیات و کنترل بیماری به حفظ سلامت جسمی و ذهنی کمک می‌کند.
-
شناخت درست یکدیگر و تقویت اعتمادبهنفس
-
گوش دادن به یکدیگر
اینکه بدون قضاوت، پیش‌داوری و یا نصیحت گاهی فقط اعضای خانواده به یکدیگر گوش دهند بسیار موثر است.
-
فراهم کردن شرایط گفتگوی سالم و تبادل نظر
اینکه فرصت اظهارنظر به همه‌ی افراد خانواده داده شود تا بتوانند مشکلات خود را در محیطی دوستانه مطرح و حل کنند.
- انجام فعالیت های گروهی
- خودداری از سرزنش بی‌مورد افراد خانواده
- مسئولیت‌پذیری نسبت به یکدیگر
- هماهنگ بودن والدین با یکدیگر
کلام آخر
خانواده نخستين جایگاه اصلي برای تربيت و محيط رشد فرزندان است. هيچ مکان دیگری وجود ندارد كه به اندازه‌ی خانواده در تربيت و سرنوشت كودك و نوجوان موثر باشد. محيط خانواده در تشكيل شخصيت انسانها نقش کلیدی دارد. خانواده كوچكترين واحد است، اما اهميت بسزایی دارد زيرا اساس و پايه‌هاي جوامع انساني را تشكيل مي‌دهد. آگاهی و تلاش برای ساختن محیط سالم خانواده از مهمترین مواردی است که والدین باید نسبت به آن هوشیار باشند.
