همه‌ی ما اضطراب اجتماعی را تجربه کرده‌ایم، ولی شاید نامش را ندانیم. زمانی که در موقعیتی عصبی هستیم و احساس راحتی نمی‌کنیم، در حال تجربه‌ی اضطراب اجتماعی هستیم. می‌خواهیم اضطراب اجتماعی و عوامل موثر بر آن را بشناسیم.
ممکن است هنگام حرف زدن جلوی جمع یا در جلسه مضطرب شویم. کف دست‌مان عرق کند و صورت‌مان قرمز شود. بهتر است ببینیم عوامل موثر بر اضطراب اجتماعی (Social anxiety) کدامند و سپس راهکارهایی برای کنترل این اختلال پیدا کنیم. با نوشته‌ای دیگر از بلاگ «همراهتم» همراه شما هستیم!
اختلال اضطراب اجتماعی چیست؟
اضطراب اجتماعی که به آن فوبیای اجتماعی (Social Phobia) هم می‌گویند، می‌تواند زندگی را برای ما سخت کند. شاید موقعیتی که برای دیگران «نرمال» و بی‌دردسر به‌نظر برسد، ما را حسابی مضطرب کند؛ موقعیتی مانند تماس چشمی برقرار کردن یا صحبت کوتاهی که با فرد دیگری می‌کنیم. این اختلال می‌تواند بر کل زندگی ما تاثیر بگذارد.
کارشناسان به نوعی اختلال که باعث هراس از موقعیت‌های اجتماعی میشود، اختلال اضطراب اجتماعی می‌گویند. فرد احساس می‌کند دیگران او را قضاوت یا تحقیر می‌کنند. این هراس ممکن است غیرمنطقی باشد، اما فرد قدرت مقابله با آن را ندارد و می‌تواند بر موقعیت کاری، تحصیلی و روابط نزدیک با افراد خانواده اثر بگذارد.
اگر شما هم در جمع مضطرب می‌شوید، بدانید که تنها نیستید. حدود ۵ میلیون و ۳۰۰ هزار نفر از آمریکایی‌ها درگیر این اختلال هستند. میانگین سن این افراد ۱۱ تا ۱۹ سال است و به‌نوعی نوجوان به‌حساب می‌آیند. اما این اضطراب گاهی تا بزرگسالی کنار ما می‌ماند.
سخت‌ترین بخش این مشکل، درخواست کمک از دیگران است. درواقع اگر حس ناخوشایند ما در جمع چیزی فراتر از خجالت کشیدن باشد، لازم است با پزشک یا روانشناس صحبت کنیم.
فرد مضطرب پیش از این‌که در جمع قرار بگیرد، دچار حس دلشوره و اضطراب میشود. گاهی این اختلال به مورد خاصی محدود میشود، مانند سخنرانی در جمع یا قرار گرفتن در کنار افراد غریبه. درصورتی‌که به فکر درمان این اختلال نباشیم، می‌تواند اعتماد به‌نفس ما را خدشه‌دار کند و احتمال افسردگی را بالا ببرد.
علائم اضطراب اجتماعی کدامند؟
میزان احساس راحت بودن در جمع باتوجه به سن، ویژگی‌های شخصیتی و تجربه‌های فرد متفاوت است. اگر با این اختلال دست به‌گریبان باشیم، احساس ترس، اضطراب و اجتناب از بودن در جمع را تجربه می‌کنیم. اختلالی که عموما از میانه‌ی نوجوانی آغاز میشود ولی ممکن است در کودکی یا بزرگسالی هم شکل بگیرد. ببینیم علائم اضطراب اجتماعی کدامند و چه کسانی به این اختلال دچار هستند.
نشانه‌های رفتاری و حسی:
- فردی که در کنار دیگران بسیار آرام صحبت می‌کند؛ ارتباط چشمی برقرار نمی‌کند یا حالت ایستادنش مضطرب و معذب است.
- فردی که می‌ترسد مرکز توجه دیگران باشد.
- فردی که می‌ترسد از رفتار خود پشیمان شود یا مورد تمسخر قرار گیرد.
- زمانی که فرد همیشه با حضور در جمع مضطرب میشود.
- زمانی که ترسی که فرد از حضور در اجتماع تجربه می‌کند، منطقی نیست.
- فرد نگران است دیگران متوجه اضطراب او شوند.
- اجتناب از سخن گفتن با دیگران یا قرار گرفتن در کنار دیگران به دلیل ترس از اضطراب
- هراس شدید یا اضطراب در جمع
- انتظار بدترین اتفاق‌ها و پیامدها از یک موقعیت اجتماعی
نشانه‌های فیزیکی:
- زمانی که فرد به‌دلیل حضور در جمع دچار سرگیجه یا تهوع میشود.
- عرق کردن، سرخ شدن صورت، بالا رفتن ضربان قلب یا فراموش کردن رشته‌ی سخن یکی دیگر از نشانه‌های فوبیای اجتماعی‌ست.
- فرد نمی‌تواند راحت نفس بکشد.
- ذهن فرد خالی میشود و عضلات او منقبض می‌شوند.
از چه موقعیت‌هایی دوری می‌کند؟
- روبه‌رو شدن با افراد ناآشنا و غریبه
- شرکت در مهمانی، دورهمی یا جلسه‌ی کاری
- رفتن به مدرسه یا محل کار
- ترس از شروع مکالمه با دیگری
- غذا خوردن در حضور دیگران
کودکی که با اضطراب اجتماعی درگیر است، ممکن است نشانه‌هایی مانند قشقرق، گریه، یا اجتناب از حرف زدن در جمع نشان دهد.
اضطراب اجتماعی و عوامل موثر بر آن
اختلال اضطراب اجتماعی ناشی از ارتباط متقابل عوامل بیولوژیک و محیطی‌ست.
۱. صفات ارثی
اختلال اضطراب می‌تواند یک ویژگی ژنتیکی باشد. اما هنوز روشن نیست چقدر به دلیل ژن است و چقدر رفتار اکتسابی به‌شمار می‌رود.
۲. ساختار مغز
در مغز ساختاری وجود دارد به‌نام «آمیگدال» (Amygdala) که امکان دارد در کنترل پاسخ به ترس نقش داشته باشد. اگر این ساختار در ذهن فرد فعالیت بیشتر از نرمال داشته باشد، ممکن است در موقعیت‌های اجتماعی دچار هراس شود.
۳. محیط
محیط یکی دیگر از عوامل موثر بر اضطراب اجتماعی است. این اختلال می‌تواند رفتاری باشد که فرد از محیط می‌آموزد. بعضی افراد بعد از تجربه‌ی اجتماعی ناخوشایند یا خجالت‌آور دچار چنین اختلالی می‌شوند. همچنین، ممکن است فرد از والدین خود رفتار مضطرب در جمع را بیاموزد. گاهی رفتار کنترل‌کننده یا بیش از حد حمایت‌کننده‌ی پدر و مادر هم می‌تواند باعث اضطراب فرد شود.
عواملی که می‌توانند احتمال اضطراب اجتماعی را بالا ببرند
۱. تاریخچه‌ی فامیلی
اگر پدر و مادر یا دیگر اعضای خانواده فوبیای اجتماعی داشته باشند، احتمال این‌که فرد چنین اضطرابی را تجربه کند، بالا می‌رود.
۲. تجربه‌ی ناخوشایند
کودکانی که مسخره شدن، قلدری دیگران، آزار جنسی، طرد شدن از جمع یا تحقیر را تجربه می‌کنند، بیشتر مستعد ابتلا به اختلال اضطراب اجتماعی هستند. تروما یا مشکلات خانوادگی هم چنین مشکلاتی را تشدید می‌کنند.
۳. خلق‌وخو
کودکان بسیار خجالتی، گوشه‌گیر یا کودکانی که کمتر با افراد ناآشنا روبه‌رو می‌شوند، بیشتر در معرض اضطراب قرار می‌گیرند.
۴. شرایط تازه‌ی اجتماعی یا کاری
ممکن است فرد دوران نوجوانی را بدون اضطراب پست سر بگذارد، اما در بزرگسالی بعد از سخنرانی در جمع یا ملاقات افراد غریبه، جرقه‌ی ابتلا به اختلال اضطراب اجتماعی روشن شود.
۵. جلب توجه به دلیل مشکلات جسمی
وجود ایرادی در ظاهر صورت، لکنت زبان یا لرزش ناشی از بیماری‌هایی مانند پارکینسون، در بعضی افراد به اضطراب اجتماعی منتهی میشود.
راه‌های پیشگیری از ابتلا به اضطراب اجتماعی
نمی‌توانیم پیش‌بینی کنیم اضطراب ما بیشتر میشود یا نه، اما می‌توانیم برای کاهش اضطراب اجتماعی و عوامل موثر بر آن چند پیشنهاد را به‌کار گیریم.
-
-
تا دیر نشده کمک بگیریم
-
این اختلال مانند دیگر مشکلات ذهنی ممکن است بدتر شود. پس هر چه زودتر به پزشک مراجعه کنیم، بهتر است.
-
-
یادداشت برداریم
-
بعضی افراد عادت دارند کارها و احساسات روزانه‌ی خود را در ژورنال می‌نویسند. با این کار متوجه می‌شویم چه مواردی استرس ما را بیشتر کرده‌اند یا برعکس باعث آرامش ما شده‌اند.
-
-
اولولیت‌های زندگی را مشخص کنیم
-
با مدیریت هوشمندانه‌ی زمان و انرژی می‌توانیم اضطراب را کمتر کنیم.
-
-
سراغ الکل و مواد مخدر نرویم
-
الکل، مواد مخدر، نیکوتین و تا حدی کافئین می‌توانند اضطراب را تشدید کنند. اگر نمی‌توانیم این موارد را کامل از زندگی‌مان حذف کنیم، بهتر است از پزشک کمک بگیریم.
راه‌های درمانی اختلال اضطراب اجتماعی
مراقبت بهداشتی از فردی به فردی دیگر متفاوت است. گاهی با راهکارهای روانشناسانه درمان میشود و گاهی با دارو.
-
-
درمان رفتاری شناختی (Cognitive Behavioral Therapy)
-
این درمان به‌کمک تمرین تنفسی، آرام کردن فرد و دور کردن طرز فکر منفی به فرد مبتلا کمک می‌کند.
-
-
مواجهه درمانی (Exposure Therapy)
-
در این روش فرد در موقعیت‌های اجتماعی قرار می‌گیرد تا به‌تدریج بر اضطراب خود پیروز شود.
-
-
گروه درمانی (Group Therapy)
-
فردی که مهارت‌ها و تکنیک‌های اجتماعی را فرامی‌گیرد، راحت‌تر با دیگران ارتباط برقرار می‌کند. قرار گرفتن در میان گروهی از افراد که مشکل و ترس مشابهی دارند، حس تنهایی را از بین می‌برد.
از اضطراب اجتماعی و عوامل موثر بر آن گفتیم. اختلال اضطراب اجتماعی معمولا برای نوجوان‌ها مشکل‌ساز میشود، اما کودکان و بزرگ‌سالان هم از فوبیای اجتماعی درامان نیستند. گاهی با روش‌هایی مانند گروه درمانی و مواجهه درمانی کنترل میشود و در مواردی به تجویز دارو نیاز هست. اگر با بودن در جمع به‌شدت مضطرب می‌شویم و این حس می‌تواند باعث شود از حضور در محل درس و کار دوری کنیم، وقتش رسیده با پزشک درمورد این شرایط مشورت کنیم و راهکار بگیریم.