ادبیات روسیه، یکی از مهم‌ترین جریان‌های ادبی دنیاست که نقش مهمی در ایجاد سبک رئالیسم داشته است. پس از ادبیات کلیسایی باید مهم‌ترین جریان فکری- ادبی این کشور را، رئالیسم انتقادی بدانیم. در واقع، توجه ویژه‌ی نویسندگان روس به وضعیت اقتصادی، فرهنگی و سیاسی جامعه، موجب شکل‌گیری این سبک از ادبیات شد.
همان‌طور که هر نویسنده‌ای در طول فعالیت حرفه‌ایش تلاش می‌کند تا صدای مردم جامعه‌ی خود باشد؛ نویسندگان روسیه نیز با خلق آثاری مثل جنایت و مکافات یا جنگ و صلح برای نمایش اوضاع سیاسی، اقتصادی و فرهنگی مردم زمانه‌ی خود تلاش کرده‌اند. نویسندگانی مثل تولستوی (Leo Tolstoy)، داستایوفسکی (Dostoevsky)، ناباکوف (Nabokov)، ماکسیم گورکی (Maxim Gorky) و آنتوان چخوف (Anton Chekhov) ادبیاتی را پایه‌ریزی کرده‌اند که در جهان جایگاه ویژه‌ای دارد.
از سال 1800 میلادی نویسندگان روس سعی کردند تا زندگی واقعی مردم را به نمایش بگذارند. به همین‌خاطر قرن نوزدهم را آغاز عصر طلایی ادبیات روسیه می‌دانند. البته لازم به توضیح است که ادبیات روسیه، تنها به روسیه‌ی فعلی ختم نمی‌شود، بلکه مناطقی که در حال حاضر از این کشور جدا شده‌اند نیز بخش عظیمی از این ادبیات را پایه‌گذاری کرده‌اند
جنایت و مکافات، اثر فئودور داستایفسکی
رمان جنایت و مکافات نه‌تنها در روسیه، بلکه در سراسر جهان اثری منحصر به فرد است. این رمان را فئودور داستایفسکی در سال 1866 میلادی نوشت. زمانی که این اثر را می‌نوشت، یکی از سخت‌ترین دوره‌های زندگی خود را از سر می‌گذراند. او همسر خود را در سال 1883 از دست داد و درست یک سال بعد تنها برادرش نیز فوت کرد. به گفته‌ی خود داستایفسکی زمانی که این کتاب را می‌نوشت، در شرایط روحی بسیار بدی قرار داشت.
راسکولنیکف (Raskolnikov) شخصیت اصلی این کتاب است. او مرتکب قتلی می‌شود و پس از این جنایت دوباره دست به قتل می‌زند. راسکلنیکف در این اثر برای توضیح چرایی این قتل ناتوان و سردرگم است. پس از این ماجرا‌ها خودش را در خرج کردن پول و جواهراتی که سرقت کرده است، عاجز می‌بیند. به همین خاطر دزدی را پنهان می‌کند. بعد از چند روز بیماری و بستری شدن در خانه، راسکولنیکف هرکس را که می‌بیند، فکر می‌کند به او مظنون است و با این افکار کارش به جنون می‌رسد. در این بین او عاشق سونیا می‌شود، دختری که به‌خاطر مشکلات مالی خانواده‌اش دست به تن‌فروشی زده است.
جنگ و صلح، اثر لئو تولستوی
جنگ و صلح، نام رمان مشهور لئو تولستوی نویسنده‌ی مشهور روسی است. این اثر به‌عنوان یکی از مهم‌ترین و برجسته‌ترین آثار ادبیات روسیه، از تاثیرگذارترین رمان‌های ادبیات جهان به‌شمار می‌رود. جنگ و صلح داستانی تاریخی – اجتماعی دارد که روایتگر سال‌های ۱۸۰۵ تا ۱۸۲۰ است. در این اثر که در سال ۱۸۶۹ میلادی نوشته شده است، بیش از ۵۸۰ شخصیت با دقت فراوانی توصیف شده‌اند. به همین خاطر یکی از معتبرترین منابع تحقیق و بررسی در تاریخ سیاسی و اجتماعی سده‌ی نوزدهم امپراطوری روسیه به‌شمار می‌رود.
جنگ‌و‌صلح ماجرای حمله‌ی ناپلئون بناپارت به روسیه در سال ۱۸۱۲ است. داستان جنگ و صلح، داستان سه نفر از مطرح‌ترین اشخاص دنیای ادبیات را بیان می‌کند. پی‌یِر بزوخوف (Pierre Bezukhov)، فرزند نامشروع یک کنت است و در جنگ و جدال برای به دست آوردن ارث و میراث است. دومین شخصیت این داستان، شاهزاده آندرِی بالکونسکی (Andrei Nikolayevich Bolkonsky) است.
او خانه و خانواده را برای جنگ با ناپلئون ترک می‌کند. سومین شخصیت این اثر، ناتاشا روستوف (Natasha Rostov)، دختر زیبایی‌ست که پی‌یِر و آندرِی را شیفته‌ی خود کرده است. نویسنده در این اثر شاهکار شخصیت‌هایی را خلق کرده است که هرکدام به نوبه‌ی خود با چالش‌ها و مشکلات خاص جامعه‌شان روبرو هستند.
تاریخ شکل‌گیری ادبیات روسیه را می‌توانیم از قرون وسطی ریشه‌یابی کنیم. دوره‌ای که اولین اشعار حماسی و نخستین سرگذشت‌ها به این زبان سروده شد. پس از آن می‌توان عصر روشنگری را در این ادبیات، دوره‌ای مهم تلقی کرد. چرا که در دهه‌ی ۱۸۳۰ ادبیات این کشور، وارد دوران طلایی خود در شعر، نثر و نمایشنامه شد.
ما در این مقاله از سایت همراهتم قصد داشتیم بگوییم که ادبیات روسیه این امکان را به ما می‌دهد که با تاریخ و سیر سیاسی و فرهنگی این کشور پهناور آشنا شویم. شاید نتوانیم به دو اثر جنایات و مکافات و جنگ و صلح، عنوان «داستان‌های کاملا مستند و تاریخی» را اطلاق کنیم، اما بدون شک با مطالعه‌ی آنها با تاریخ پر فراز و نشیب روسیه بیشتر آشنا می‌شویم و همچنین نقش کلیدی نویسندگان روس را در پیشبرد اهداف سیاسی و اجتماعی کشورشان، بیشتر درک می‌کنیم.