تابه‌حال با افرادی مواجه شده‌اید که می‌خواهند شما اشتباه کنید تا تحقیرتان کنند؟ مداخله‌گران ماهری که بی‌گناه به نظر می‌رسند ولی در اعماق وجودشان فریبکارند. این افراد علاوه بر اینکه به ما آسیب می‌رسانند، اثر عمیق خطرناک‌تری هم دارند: آن‌ها درک ما از خودمان را با اختلال مواجه و اعتمادمان را سلب می‌کنند.
در ادامه‌ی این مطلب از بلاگ همراهتم، درباره‌ی اثر بزرگی که پدیده گس لایتینگ یا چراغ گازی روی افراد می‌گذارد صحبت خواهیم کرد.
تعریف پدیده گس لایتینگ
گس لایتینگ (gaslighting) یک اصطلاح روانشناسی است که منشاء لغوی آن به فیلمی کلاسیک به‌نام gaslight (چراغ گازی) که در سال 1944 ساخته شد برمی‌گردد. فیلم درباره‌ی رابطه‌ی زن و مردی است که در آن، شوهر سعی دارد با دستکاری و اعمال تغییرات نامحسوس در محیط اطراف زن، از جمله کم کردن آرام و مداوم شعله‌ی چراغ گازی و انکار آن، همسرش را به سویی هدایت کند که فکر کند در حال از دست دادن عقل خود است. مرد نه‌تنها محیط پیرامون را به هم می‌ریزد و زن را به این باور می‌رساند که دیوانه شده است، بلکه رفته رفته آزارگری را آغاز می‌کند و از این راه همسر را تحت کنترل خود درمی‌آورد. به مرور ارتباط زن با خانواده و دوستانش قطع می‌شود. زن آغاز به بازبینی احساس، درک و خاطرات خود می‌کند. در کنار این، او احساس خشم، اضطراب و حساسیت غیرقابل کنترلی دارد که در واقع هدف گس لایت هم همین است: بی‌قراری و نامطمئنی سوژه، درجهت اینکه متوجه نشود چه چیزی درست است و چه چیزی نادرست. این اصطلاح از همین فیلم وارد دنیای روانشناسی شد.
پدیده گس لایتینگ در رابطه‌ی عاطفی
این اتفاق زمانی می‌افتد که یکی از طرفین رابطه، با دست‌آویز قرار دادن بازی‌های کلامی و روانی، اعتمادبه‌نفس و هویت طرف مقابل را دچار اختلال کند. گویی به شریک عاطفی خود این‌طور تلقین می‌کند که رفتارها، حرف‌ها و احساس‌هایش همه اشتباه و براساس توهم هستند. او این کار را انجام می‌دهد تا کنترل رابطه را در دست خود نگه دارد و طرف مقابل همیشه طبق میل او رفتار کند و درنهایت انتقاد یا شکایتی از شرایط نداشته باشد. اگر شما با افراد مبتلا به خودشیفتگی در ارتباط بوده باشید، حتما گس لایتینگ را تجربه کرده‌اید. خودشیفته‌ها برخلاف ظاهر قدرتمند خود، درون ضعیفی دارند. آن‌ها از فقدان عزت نفس رنج می‌برند و این خود برترشماری ظاهری، فقط واکنشی دفاعی و به عبارتی نمایش است.
گس لایتینگ عمدی یا سهوی است؟
بیشتر افراد بدون اینکه خودشان متوجه باشند پدیده گس لایتینگ را انجام می‌دهند. پروسه‌ی این رفتار در ناخودآگاه افراد خودشیفته اتفاق می‌افتد. همین امر سبب می‌شود که درمان‌شان بسیار سخت باشد؛ زیرا نمی‌توان آن‌ها را قانع کرد که در حال گس لایتینگ هستند. آنان درحال لذت بردن از کنترل ذهن و عملکرد فرد قربانی‌شان به سر می‌برند و این لذت ناخودآگاه است، اما غیر عمدی بودن آن توجیه و بهانه‌ی مناسبی برای اعمال گس لایتینگ نیست.
علائم اینکه تحت پدیده گس لایتینگ قرار گرفته‌اید
- فرد مقابل شما اصرار به کارهایی که انجام نداده‌اید یا حرف‌هایی که نگفته‌اید داشته باشد
- وقایع پیش آمده برای شما تحت انکار یا تمسخر قرار گیرد
- وقتی از نیازها یا نگرانی‌های‌تان حرف می‌زنید، به شما «بیش از حد حساس» یا «دیوانه» بگویند
- در توانایی تصمیم‌گیری خود سردرگم و نامطمئن باشید
- برای عذرخواهی همیشه داوطلب باشید
- فکر کنید که نمی‌توانید هیچ کاری را درست انجام دهید
- به‌طور دائمی عصبی، مضطرب یا نگران باشید
- اعتماد به نفس خود را از دست بدهید
- از دست دادن هویت خود را حس کنید
- هرگاه چیزی بد پیش می‌رود شما مقصر در نظر گرفته شوید
- اینکه مطمئن باشید چیزی اشتباه است و ندانید دقیقاً چیست
- به مدت طولانی بی‌حسی عاطفی داشته باشید
نحوه‌ی پاسخگویی به گس لاتینگ
درصورتی‌که متوجه نشانه‌های چراغ گازی شدید، می‌توانید برای رفع آن‌ها و بازیابی فضای اصلی خود اقداماتی انجام دهید:
-
به عزیزان‌تان مراجعه کنید
خانواده و دوستان قابل اعتماد که مستقیماً در این اتفاق دخالت ندارند می‌توانند دیدگاه موثر خود را ارائه دهند، به شما برای شفاف‌سازی ذهن خود کمک کنند و از شما حمایت عاطفی داشته باشند.
اگر احساس می‌کنید از عزیزان خود فاصله گرفته‌اید، بدانید که انزوا می‌تواند باعث پیشرفت بیشتر در پدیده گس لایتینگ شود.
-
یادداشت بردارید
ثبت وقایع درست بعد از وقوع، شواهد بسیار مهمی به شما ارائه می‌دهد. نوشتن نکات برجسته‌ی یک مکالمه یا ضبط کردن آن، برای زمانی که حافظه‌ی شما زیر سوال می‌رود، بسیار مهم است. ممکن است در مواجهه با شخص مورد نظر احساس راحتی نکنید، اما یادداشت‌‌ها به شما کمک می‌کنند تا بفهمید چه اتفاقی در شرف وقوع است.
-
مرزهای واضح تعیین کنید
ایجاد مرز می‌تواند تلاش شخص آزارگر را کند و بعد متوقف کند. بعد از این مرزبندی وقتی اتفاق مشابهی می‌افتد، ممکن است بگویید:
«گویا اتفاقات را خیلی متفاوت به‌خاطر می‌آوریم، پس بهتر است بیشتر بحث کنیم.»
«اگر به من توهین کلامی کنی و دیوانه صدایم بزنی اینجا را ترک خواهم کرد.»
«اگر وقتی داریم صحبت می‌کنیم فریاد بزنی، من خواهم رفت.»
ایجاد و ماندگاری در این مرزها بسیار ضروری است. در این صورت دیگران متوجه می‌شوند نمی‌توانند شما را فریب دهند.
-
کمک بگیرید
متخصص سلامت روان می‌تواند به شما یاری برساند تا پدیده چراغ گاز یا گس لایتینگ را تشخیص دهید و روی آن کار کنید.
کلام آخر
پدیده گس لایتینگ به تدریج شروع می‌شود و بعد از مدتی می‌تواند بسیار خطرناک جلوه کند. آسیب‌هایی که در ادامه‌ی آن اتفاق می‌افتد بسیار عمیق و ماندگار است. درمانگران می‌توانند به شما کمک کنند تا ابتدا گس لایتینگ را شناسایی کنید و بعد با پرداختن به آن، به مرور از خود دورش کنید.