طبق گفته‌ی انجمن روانشناسی آمریکا، روانشناسی مطالعه‌ی علمی ذهن و رفتار است. علم روانشناسی یک رشته‌ی چند وجهی‌ست که شامل بسیاری از زمینه‌های مطالعاتی مانند رشد انسانی، ورزش، سلامت، بالینی، رفتار اجتماعی و فرآیندهای شناختی‌ست. روانشناسی واقعاً یک علم بسیار جدید است و بیشتر پیشرفت‌های آن در حدود 150 سال گذشته اتفاق افتاده است.
با این حال ریشه‌ی آن را می‌توان دریونان باستان، 400 تا 500 سال قبل از میلاد پیدا کرد. فیلسوفان یونانی مانند سقراط، افلاطون و ارسطو تاکیدی فلسفی روی مطالعات روانشناختی خود داشتند. آنها در مورد بسیاری از موضوعات مورد مطالعه‌ی روانشناسی مدرن مانند حافظه، اراده‌ی آزاد در مقابل جبر، طبیعت در مقابل پرورش، جاذبه و غیره بحث می‌کردند.
هدف علم روانشناسی چیست؟
چهار هدف اصلی روانشناسی توصیف، توضیح، پیش‌بینی و تغییر رفتار و فرآیندهای ذهنی افراد است.
توصیف
توصیف یک رفتار یا شناخت آن، اولین هدف روانشناسی است. توصیف کردن می‌تواند محققان را قادر سازد تا قوانین کلی رفتار انسان را توسعه دهند.
توضیح دادن
هنگامی که روانشناسان قوانین کلی رفتاری را توصیف کردند، گام بعدی آنها توضیح چگونگی یا چرایی این روند است. آنها نظریه‌هایی را مطرح می‌کنند، که می‌تواند یک رفتار را توضیح دهد. درواقع آنها برای یک رفتار می‌توانند علت‌های درستی را شناسایی کنند.
پیش بینی
هدف سوم علم روانشناسی این است که بتواند رفتار بعدی ما را از یافته‌هایی که دارد، پیش‌بینی کند.
تغییر دادن
هنگامی که روانشناسی رفتار را توصیف، توضیح و پیش بینی کرد، می‌تواند آن رفتار را تغییر دهد یا کنترلش کند.
تفاوت روانپزشکان و روانشناسان در چیست؟
سه تفاوت اصلی بین روانپزشکی و روانشناسی عبارتند از:
- روانپزشکان پزشک هستند، اما روانشناسان پزشک نیستند و تنها کارشناس هستند.
- روانپزشکان دارو تجویز می‌کنند، اما روانشناسان نمی‌توانند این کار را بکنند.
- روانپزشکان بیماری را تشخیص می‌دهند، درمان را مدیریت می‌کنند و طیف وسیعی از درمان‌ها را برای بیماری‌های روانی پیچیده و جدی ارائه می‌دهند. درحالی‌که روانشناسان با روان‌درمانی (گفتار درمانی) به بیماران خود کمک می‌کنند.
بسیاری از افراد روانپزشکان و روانشناسان را با یکدیگر اشتباه می‌گیرند. هم روانپزشکان و هم روانشناسان نحوه‌ی عملکرد مغز، عواطف، احساسات و افکار ما را درک می‌کنند. هر دو می‌توانند بیماری‌های روانی را با درمان‌های روانشناختی (گفتگو درمانی) درمان کنند. با این وجود روانپزشکان از آنجایی که پزشک هستند، ارتباط بین مشکلات روحی و جسمی را به طور تخصصی‌تر درک می‌کنند. به‌علاوه آنها اجازه دارند، دارو تجویز کنند.
روانپزشکان پزشکانی هستند که در دانشگاه، ابتدا دوره‌ی عمومی را می‌گذرانند و سپس وارد تخصص خود می‌شوند. اما روانشناسان کارشناسانی هستند که حداقل 4 سال آموزش دانشگاهی و تجربه‌ی نظارت دارند؛ آنها ممکن است دارای مدرک کارشناسی ارشد یا دکترا در روانشناسی باشند، اما اخذ مدرک دکترا در رشته‌ی روانشناسی به منزله‌ی پزشک بودن فرد درمانگر نیست.
روانپزشکان معمولا برای درمان کسانی اقدام می‌کنند که از شرایط پیچیده‌ای رنج می‌برند. مشکلاتی مانند: افسردگی شدید، روان‌گسیختگی، اختلال دو قطبی و افکار مربوط به خودکشی، مواردی‌ست که معمولاً توسط روانپزشک معاینه و درمان می‌شود.
اما روانشناسان اغلب با بیمارانی سر‌و‌کله می‌زنند که می‌توان با درمان‌های روانشناختی، به آنها کمک کرد. مشکلات رفتاری، مشکلات یادگیری، افسردگی و اضطراب از جمله دلایلی‌ست که می‌توان به یک درمانگر و مشاوره مراجعه کرد.
انواع علم روانشناسی در ایران
به‌طور کلی علم روانشناسی با کمک یک روانپزشک یا روانشناس درصدد بهبود یا اصلاح رفتاری مردم جامعه‌ی خود است. پیش‌تر هم اشاره کردیم که روانشناسی دانش متنوع و گسترده‌ای‌ست. در ادامه به برخی از حوزه‌های اصلی که در علم روانشناسی آمده است اشاره خواهیم کرد تا متوجه میزان تاثیرگذاری، اهمیت و کاربرد روانشناسی در زندگی فردی و اجتماعی انسان‌ها شوید:
- روانشناسی بالینی: متمرکز بر بررسی، تشخیص و درمان اختلالات روانی‌ست.
- روانشناسی شخصیتی: متمرکز بر الگوهای رفتاری، افکار، رفتارها، ویژگی‌هایی که منجر به تمایز افراد از یکدیگر می‌شود و درک نحوه‌ی رشد شخصیت هر فرد است.
- روانشناسی غیرطبیعی: این شاخه نیز متمرکز بر مطالعه و درمان آسیب‌های روانی و رفتارهای غیرطبیعی‌ست.
- روانشناسی اجتماعی: بررسی تاثیرات جامعه بر رفتار فردی، نگرش، رفتار گروهی، پیش‌داوری، پرخاشگری و موارد این‌چنینی از جمله وظایف این حوزه‌ی روانشناسی‌ست.
- روانشناسی شناختی: این شاخه به مطالعه و بررسی فرآیندهای ذهنی و فکری انسان می‌پردازد.
- روانشناسی جنایی: این حوزه از روانشناسی با استفاده از تحقیقات و قوانین موجود، تمرکز خود را بر سیستم عدالت قضایی و کیفری می‌گذارد.
- روانشناسی زیستی: از آنجایی که این شاخه با علوم اعصاب ارتباط نزدیکی دارد برای بررسی آسیب‌های مغزی و نحوه‌ی تاثیر فرآیندهای زیست‌شناختی بر ذهن و رفتار انسان استفاده می‌شود.
- روانشناسی سازمانی: برای ارتقای عملکرد شغلی و حرفه‌ای و انتخاب کارکنان از این شاخه‌ی روانشناسی استفاده می‌شود.
- روانشناسی رشدی: این حوزه از روانشناسی به بررسی رشد انسان در طول زندگی می‌پردازد.
با نگاه کلی به این علم متوجه خواهیم شد، موضوعی در دنیای انسان‌ها و حتی حیوانات وجود ندارد که به علم روانشناسی مربوط نباشد. این دانش بسیار فراگیر و تخصصی‌ست. متاسفانه افراد زیادی با درک سطحی و مطالعات کم و غیرعلمی، خودشان را به جای متخصصین این رشته جا می‌زنند و برای مقاصد شخصی خود مطالبی بی‌پایه و اساس ارائه می‌دهند.
اگر فکر می‌کنید در اطراف‌تان یا حتی صفحات مجازی کسانی هستند که مطالب غیرعلمی در این زمینه ارائه می‌دهند، بهتر است خیلی زود از آنها فاصله بگیرید. هر دانشی را از منابع اصلی، یعنی کارشناسان و متخصصان آن رشته بپذیرید و از کسانی که با مطالعه‌ی چند مطلب به‌ظاهر علمی، سعی در القای افکارشان دارند، فاصله بگیرید.