عزاداری پاسخ طبیعی و عادی به از دست دادن است. با این که اغلب عزاداری را مخصوص از دست دادن اعضای خانواده، دوستان یا نزدیکان می‌دانیم، اما موارد متعدد دیگری نیز وجود دارد که مایه‌ی عزاداری ما می‌شود. برای نمونه:
- پایان رابطه‌ی عاطفی
- نقل مکان به اجتماعی جدید
- از دست رفتن فرصت یا هدفی واقعی در زندگی که انتظارش را داشته‌ایم
- از دست دادن حیوانات خانگی
- ابتلای یکی از عزیزان به بیماری لاعلاج یا بسیار دشوار و خطرناک
عزاداری برای چنین مواردی بسیار اهمیت دارد، زیرا این کار امکان «رهاسازی» انرژی پیوند با آن شخص، فرصت و موقعیت، شیء یا تجربه‌ی مهم را به ما می‌دهد ـ و از این طریق ما می‌توانیم انرژی را در جایی دیگر سرمایه‌گذاری کنیم. تا زمانی که به درستی عزاداری نکنیم، احتمالا سرمایه‌گذاری انرژی بر موردی دیگر را بسیار دشوار خواهیم یافت، چرا که همواره بخشی از ما به گذشته زنجیر شده است.
عزاداری به معنای فراموشی نیست. همچنین این کار به مفهوم غرق شدن در اشک و آه و اندوه نیست. عزاداری سالم به توانایی به یاد آوردن اهمیت آن چه از دست داده‌ایم منتهی خواهد شد ـ البته به جای بر جا گذاشتن حس رنج و محنتی دردآور، به آرامش و صلح درونی جدید منجر می‌شود.
در ادامه‌ی این مطلب از بلاگ همراهتم به بررسی بیشتر عناصر عزاداری سالم می‌پردازیم.
تجربه‌ی عزاداری
هیچ انسانی مشابه دیگری عزاداری را تجربه نخواهد کرد. احتمالا طریقه‌ی ادراک حسی و تفکر ما، شیوه‌ی کارکرد بدن‌مان و راه تعامل‌مان با دیگران همگی تحت تاثیر عزاداری قرار خواهد گرفت. برخی از تجربه‌های دیگر در حین عزاداری از این قرار است:
- مشکل در تمرکز
- بی‌اشتیاقی
- خشم ـ در مقابل افراد یا اتفاقات مسئول، در برابر فرد از دست رفته، از خودمان یا حتی نیروهای دیگر و دست‌های در کار
- عذاب وجدان ـ «اگر چنین کرده بودم…» یا «اگر فرصت داشتم…»
- اختلال در خواب
- بی‌اشتهایی
- دوری گزیدن از دیگران
- زودرنجی
- اندوه شدید یا گریستن در هنگام به یاد آوردن خاطرات
- کرختی
- تنهایی، یا حس دورافتادن از دیگران
- گم کردم معنای زندگی
گاهی واکنش ما چنان متغیر، شدید یا با زودرنجی است که می‌ترسیم دیوانه شویم. اغلب عزاداران از رویارویی با عزای خود در هراسند و می‌ترسند اگر در قلب‌شان را باز کنند در سیل اشک یا خشم غرق شوند. این اتفاق بسیار غیرمحتمل است، اجازه دادن به دیگران برای کمک به ما در حین عزاداری تضمینی عالی برای حفظ تعادل است.
بدون در نظر گرفتن شدت تجربه‌ی عزایی که از سر می‌گذرانیم، این تجربه گذرا است. پس از عزاداری زندگی همچنان جریان خواهد داشت ـ البته اگر به جای آن که بخواهیم مانع احساس اندوه از عزا شویم، این احساس را تایید و بر واکنش‌های خود کار کنیم.
رویه‌ی عزاداری چگونه است؟
خوشبختانه ظاهرا بیشتر فرایند عزاداری سالم در ژن ما نهفته شده است. تایید حس و رشد بر اثر عزاداری فرایندی طبیعی است و بسیاری از آن به صورت غیرارادی و بدون نیز به هدایت ما سپری خواهد شد ـ به شرط آن که توقع خود را در ارتباط با این که چگونه «باید» عزاداری کنیم پایین بیاوریم و بگذاریم تا حدودی احساسات ما را هدایت کند.
به هر حال باید بدانیم که عزاداری سالم فرایندی است که باید فعالانه صورت بگیرد. این امر واقعیت ندارد که «فقط باید به آن فرصت داد.» یک راه برای درک اقدامات لازم برای عزاداری سالم آن است که آن را به‌منزله‌ی مجموعه‌ای از اقدامات ضروری در نظر بگیریم (که البته موارد زیر لزوما به ترتیب نیست):
- پذیرش قطعیت از دست دادن
- تایید، پذیرش و بیان کلیه‌ی احساساتی که در نتیجه‌ی از دست دادن تجربه می‌کنیم
- سازگاری با زندگی بدون حضور شخص، شیء یا تجربه‌ی از دست رفته
- خداحافظی با شخص، شیء یا موقعیت از دست رفته، به جای آوردن مراسم لازم و حرکت به سوی صلح و آرامش در پی از دست دادن
دوستان خوب، اعضای خانواده یا مشاور شخصی نیز در این کار حیاتی کمک‌رسان هستند. شما نیز تا حد فراوانی می‌توانید به خود کمک کنید.
کمک به خود در حین عزاداری
عزاداری فعالانه و سالم به تعادل نیاز دارد ـ تعادل در زمانی که آگاهانه و به طور مستقیم بر فرایند عزاداری خود کار می‌کنید و زمانی که با زندگی روزمره کنار می‌آیید، تعادل در میزان زمانی که با دیگران صرف می‌کنید و زمانی که به تنهایی می‌گذرانید و تعادل در کمک خواستن از دیگران و کمک به خود. تمرکز شدید بر یکی از این کارهای دوگانه منتهی به خارج شدن از مسیر درست می‌شود.
موارد دیگری نیز وجود دارد که بسیاری از افراد در فرایند عزاداری سالم مفید می‌دانند. می‌توانید از میان این موارد آنهایی که مناسب حال و وضعیت شما است انتخاب کنید یا روشی را برای خودمراقبتی ابداع کنید که بیشترین بهره را به شما می‌رساند. به یاد داشته باشید که عزاداری فرایندی فعالانه و انرژی‌بر است و احتمالا باید این انرژی را موقتا از منابعی استخراج کنید که برای زندگی روزمره به کار می‌گرفته‌اید. با خود همان گونه برخورد کنید که با دوستی ارجمند در موقعیتی مشابه رفتار می‌کنید، به خود اهمیت دهید، شکیبایی کنید و مهربان باشید.
- عطوفت داشته باشید ـ تا حد لازم به خود زمان بدهید و برای خود محدوده‌ی زمانی برای گذر از دوره‌ی عزاداری تعیین نکنید
- انتظار داشته باشید که تا حدودی از کارآمدی معمول‌تان کاسته شود و این وضع را بپذیرید
- سعی کنید در دوره‌ی عزاداری از پذیرش مسئولیت‌های جدید یا گرفتن تصمیمات مهم و تعیین‌کننده در زندگی اجتناب کنید
- با کسی که مورد اعتمادتان است به طور منظم درباره‌ی حزن و عزا و خاطرات‌تان صحبت کنید
- کمک و حمایت دیگران را بپذیرید
- مخصوصا حواس‌تان به حفظ رژیم غذایی سالم و خواب کافی و مناسب باشد
- به طور منظم و در حد متعادل ورزش کنید
- به طور منظم یادداشت بنویسید
- مطالعه کنید ـ کتاب‌های مفید فراوانی در ارتباط با عزاداری وجود دارد. هر چه بهتر با فرایند عزاداری آشنا باشید راحت‌تر می‌توانید برخوردی سالم و مناسب با این دوره داشته باشید
- بدون آن که حس عذاب وجدان داشته باشید، طی فرایند عزاداری اوقات خوش را برای خود برنامه‌ریزی کنید و کمی از زندگی لذت ببرید. هدف اصلی در همه‌ی موارد زندگی حفظ تعادل است
- شیئی مرتبط با منبع عزا با خود داشته باشید ـ یادگاری که به طور نمادین شما را به یاد آن چه از دست داده‌اید بیاورد. زمانی را در آینده پیش‌بینی کنید که دیگر نیازی به حمل این یادگاری ندارید و آن را کنار می‌گذارید
- به اطرافیان بگویید که چه کارهایی به شما کمک می‌کند و چه کارهایی وضع را بدتر می‌کند. بسیاری از اطرافیان دوست دارند که کمک کنند، مشروط به آن که بدانند چگونه می‌توانند مفید باشند
- دوش آب گرم بگیرید
- به مشاور مراجعه کنید
- تا می‌توانید ماساژ بگیرید
- روزانه زمانی مشخص را برای یادآوری و تجربه‌ی احساساتی بگذارید که در طول دوره‌ی عزاداری و با یادآوری خاطره‌ی منبع عزا برمی‌آید
- سرگرمی‌های خود را با دقت انتخاب کنید ـ ممکن است برخی از فیلم‌ها، سریال‌ها یا کتاب‌ها احساسات و عواطفی که اکنون نیز بسیار شدید است را حاد کند
- به گروه حمایتی بپیوندید ـ صدها گروه حمایتی گوناگون وجود دارد که افراد بسیاری چون شما را از لحاظ روحی پشتیبانی می‌کند
- برای «روزی ویژه» چون تعطیلاتی خاص یا جشن سالگرد برنامه‌ریزی کنید. در این روزها احساسات و عواطف نیرویی ویژه می‌گیرند
- به کلاس یوگا بروید
- خشم خود را به شیوه‌ای سالم تخلیه کنید و آن را درون خود نگه ندارید. پیاده‌روی سریع یا ورزش و بازی بسیار مفید خواهد بود
- به طبیعت بروید و در آن وقت بگذرانید
- به گل و گیاه رسیدگی کنید
- به دیگران کمک کنید
کلام آخر
اندوه و عزای ناشی از فقدان در بسیاری از موارد چنان طاقت‌فرسا می‌شود که روند زندگی را مختل می‌کند. متاسفانه همه‌ی ما زمانی در زندگی با چنین غم فقدانی دست و پنجه نرم کرده‌ایم یا خواهیم کرد. مهم‌ترین نکته آن است که بتوانیم برخوردی هوشمندانه، آگاهانه و سالم با فرایند عزاداری داشته باشیم. روش‌های متنوعی وجود دارد که ما را برای مواجهه با چنین مواقعی آماده می‌سازد.
باید به یاد داشته باشیم که ما حق عزاداری را داریم و باید به خود فرصت کافی برای طی کردن این دوره را بدهیم. اما از آن سو این دوره صرفا بخشی از زندگی است و باید آن را سپری کرد. در بسیاری از موارد عزاداری سالم علاوه بر آن که به ما کمک خواهد کرد که دوره‌ی حزن و رنج را بهتر بگذارنیم، بلکه به اطرافیانی که در اندوه ما شریک هستند نیز دلگرمی می‌دهد و پشتیبان روحی آنها نیز خواهد شد.
عواطف برآمده از فقدان و عزاداری بسیار شدید است. اگر نیروی عواطف را دست کم بگیریم، ممکن است آثار آن را تا مدت‌ها و گاهی تا پایان عمر با خود حمل کنیم. بنابراین با برخورد آگاهانه با فقدان و فراگیری روش‌های عزاداری سالم این دوره را به سلامت طی کنید.