نوجوانانی که مواد مخدر مصرف می‌کنند، سلامتی خود را به‌خطر می‌اندازند. مواد مخدر اثرهای گوناگونی بر عملکرد قلب و مغز دارند و پیامدهای موقت یا دائمی خواهند داشت. لازم است نوجوان درمورد خطر استفاده از مواد مخدر آگاهی داشته باشد. در این نوشته از «همراهتم» خواهیم دید مصرف مواد مخدر در کوتاه و بلندمدت چه اثری بر سلامتی دارد و چگونه می‌توانیم با گفت‌وگو و انتقال دانش، آنها را از خطر استفاده از مواد مخدر دور نگه داریم.
چرا نوجوانان به استفاده از مواد مخدر رو می‌آورند؟
عوامل زیادی باعث امتحان کردن یا زیاده‌روی در مواد مخدر می‌شوند. نوجوان اغلب برای نخستین بار در جمع دوستان مواد مخدر را تجربه می‌کند. در موارد زیادی سیگار نخستین اعتیاد‌آوری‌ست که به آسانی تهیه می‌شود و دردسترس نوجوان قرار می‌گیرد. احساس ناامنی یا میل به پذیرش در جمع از جمله علت‌هایی هستند که نوجوان به استفاده از این مواد ادامه می‌دهد. او در شرایط سنی قرار دارد که تصور نمی‌کند آسیبی به خود برساند و توجهی به خطر استفاده از مواد مخدر ندارد.
علت‌های متداول سوءمصرف و اعتیاد به مواد مخدر در نوجوانان
- سابقه‌ی خانوادگی مصرف مواد مخدر
- مشکلات سلامت ذهنی یا رفتاری مانند درگیر بودن با افسردگی، اضطراب یا اختلال کم‌توجهی و بیش‌فعالی
- سابقه‌ی تروما مانند تصادف ماشین یا قربانی تجاوز
- عزت نفس پایین یا احساس طردشدگی اجتماعی
خطرهای استفاده از مواد مخدر برای نوجوانان
۱. وابستگی به مواد مخدر
نوجوانانی که مواد مخدر را امتحان می‌کنند، در معرض وابستگی و اعتیاد در سن بزرگسالی هستند.
۲. قضاوت نادرست
مصرف انواع مواد مخدر در سن نوجوانی با قضاوت ضعیف و نادرست در ارتباطات شخصی و اجتماعی همراه می‌شود.
۳. فعالیت جنسی پرخطر
در بعضی موارد، روی آوردن به مواد مخدر با فعالیت‌های جنسی پرخطر و بارداری ناخواسته همراه می‌شود.
۴. اختلال سلامت روان
خطر درگیر شدن با اختلال سلامت روان مانند افسردگی و اضطراب با مصرف مواد مخدر بیشتر می‌شود.
۵. رانندگی خطرناک
رانندگی تحت تاثیر سوءمصرف مواد مخدر با ریسک و احتمال تصادف و صدمه دیدن راننده، مسافران و ماشین‌های دیگر همراه است.
۶. افت تحصیلی
نوجوانانی که درگیر مصرف مواد مخدر می‌شوند، اغلب از درس خواندن دور شده و افت تحصیلی و پایین آمدن نمره‌ها را تجربه می‌کنند.
اثر مواد مخدر بر سلامت نوجوان
خطر استفاده از مواد مخدر در نوجوانان از آسیب‌های موقت تا آسیب جدی، بیماری و مرگ متفاوت است. ببینیم ریسک انواع مخدر کدامند.
- کوکائین: خطر حمله‌ی قلبی، سکته‌ی مغزی و تشنج
- اکستازی: خطر نارسایی کبد و نارسایی قلبی
- اعتیاد به مواد استنشاقی: ریسک آسیب به قلب، ریه، کبد و کلیه در مصرف طولانی‌مدت
- ماری جوانا: خطر اختلال حافظه، اختلال در یادگیری و تمرکز، ریسک روان‌پریشی، اسکیزوفرنی، پارانویا و توهم
- مت‌آمفتامین یا شیشه: در استفاده‌ی طولانی یا دوز بالا خطر رفتار سایکوتیک
- مخدرهای اپیوئید: در مصرف دوز بالا خطر دیسترس تنفسی یا مرگ
- سیگار الکترونیکی: خطر مواد خطرناک مشابه سیگار و ریسک اعتیاد به نیکوتین
اثر کوتاه‌مدت استفاده از مواد مخدر بر سلامت
اثر کوتاه مدت به نوع مواد، دوز مواد و سوء مصرف بستگی دارد. اثر مواد می‌تواند به‌دلیل روش استفاده یا ویژگی‌های آن باشد.
اوردوز یا مصرف بیش از حد
زمانی که فرد تصادفی یا عمدی بیش از حد معمول از مواد مخدر استفاده کند و نیازمند مداخله‌ی اورژانس پزشکی شود، در شرایط اوردوز یا مصرف بیش از حد قرار دارد. نشانه‌های مصرف بیش از اندازه، از دست رفتن هوشیاری، مشکل تنفسی و مشکل قلبی‌ست. گاهی هم به مرگ منجر می‌شود.
اثر درازمدت مواد مخدر
اثر درازمدت مصرف مواد مخدر بسته به نوع مواد و مقدار آن متفاوت است. از متداول‌ترین مشکلات سلامتی به انتقال بیماری از راه وسایل تزریق اشاره می‌کنیم. هپاتیت C، هپاتیت B و ایدز ازجمله این بیماری‌ها هستند. گاهی فرد درگیر عفونت باکتریایی و قارچی یا آسیب رساندن به رگ‌های خونی می‌شود.
بیماری‌های تنفسی مانند سرفه‌های مزمن، خس‌خس سینه، برونشیت مزمن یا تنگی نفس از خطرات استفاده از مواد مخدر به مدت طولانی به‌شمار می‌روند. گذشته از اثر جسمی، فرد با مشکلات مالی، عاطفی و اجتماعی دست به‌گریبان می‌شود.
گفت‌وگو با نوجوان درمورد خطر استفاده از مواد مخدر
گفت‌وگو با نوجوان بهترین راه آگاه‌سازی او نسبت به ریسک مصرف الکل و مواد مخدر است. بهتر است در موقعیتی مناسب و به دور از صدای زنگ تلفن یا رفت‌وآمد دیگران، با نوجوان به صحبت بنشینیم. هنگام خشم و ناراحتی زمان مناسبی برای سخن گفتن نیست.
- نظر نوجوان را می‌پرسیم: بهتر است برای نوجوان سخنرانی نکنیم؛ بلکه به نظر و عقیده‌ی او درمورد مواد مخدر گوش دهیم و پرسش‌های او را بشنویم. گفت‌وگویی صادقانه و روراست بسیار کمک‌کننده است.
- به دلایل می‌پردازیم: به‌جای ترساندن، بهتر است از اثر مصرف مواد بر فعالیت‌های مورد علاقه‌ی نوجوان سخن بگوییم، مانند ورزش، رانندگی و همچنین ظاهر، زیبایی و سلامتی او.
- از اثر رسانه می‌گوییم: درباره‌ی محتوای برنامه‌های تلویزیونی و شبکه‌های اجتماعی، فیلم و ترانه‌ها سخن می‌گوییم که می‌توانند استفاده از مواد مخدر را فریبنده یا بی‌اهمیت جلوه دهند.
- از تسلیم نشدن درمقابل اصرار دوستان سخن می‌گوییم: می‌توانیم با طوفان فکری به ایده‌هایی برسیم که نوجوان در هنگام اصرار گروه دوستان به مصرف مواد مخدر، پاسخ‌هایی آماده داشته باشد.
راهکارهایی برای دور نگه داشتن نوجوان از مصرف مواد مخدر
- آشنایی با فعالیت‌های نوجوان: نوجوان ما به چه سرگرمی و فعالیت‌هایی علاقه دارد؟ می‌توانیم او را به سرگرمی‌های جذابی تشویق کنیم که مهارت‌های اجتماعی او را تقویت می‌کنند.
- قانون‌های خانگی: قانون‌های خانه را به‌روشنی بیان می‌کنیم؛ مانند ترک کردن مهمانی درصورت وجود مواد مخدر و سوار نشدن به ماشینی که راننده‌ی آن مواد مصرف کرده. درصورتی‌که نوجوان قانون را زیرپا بگذارد، با پیامدهای مشخصی روبه‌رو می‌شود.
- شناخت دوست‌های نوجوان: زمانی که دوستان نوجوان به مصرف مواد مخدر علاقه دارند، نوجوان برای تجربه کردن آن زیر فشار قرار می‌گیرد. با شناخت دوستی‌ها، می‌توانیم نوجوان را از خطرها آگاه کنیم.
- حمایت از نوجوان: وجود ارتباط عاطفی عمیق بین افراد خانواده، نوجوان را در وضعیت روحی خوبی قرار می‌دهد. ضمن این که احتمال امتحان کردن مخدرها کم می‌شود، در صورت چنین تجربه‌ای یا نیاز داشتن نوجوان به کمک، ما نیز درجریان قرار می‌گیریم.
نشانه‌های احتمالی مصرف مواد مخدر
تغییر ناگهانی در عادت‌های غذایی، الگوی خواب، دایره‌ی دوستان و معاشرت‌ها، عملکرد نوجوان در مدرسه و در ظاهر او ازجمله نشانه‌های مصرف مواد به‌حساب می‌آیند. همچنین کناره‌گیری از جمع خانواده، بی‌مسوولیتی، بی‌علاقگی به ارتباط‌ها و سرگرمی‌ها نشانه‌های احتمالی درگیر شدن نوجوان هستند.
سخن پایانی
هیچ زمانی برای سخن گفتن درمورد خطر استفاده از مواد مخدر در نوجوانان دیر نیست. این گفت‌وگو باعث می‌شود نوجوان در آینده به انتخاب‌های درست‌تر و سالم‌تری دست بزند. درصورتی‌که نشانه‌های مصرف مواد را در نوجوان مشاهده کنیم، لازم است از پزشک و مشاور نوجوان کمک بگیریم و به دانسته‌های خودمان اکتفا نکنیم. با نوجوان با آرامش سخن می‌گوییم. هنگام صحبت، فراموش نمی‌کنیم اگرچه مصرف کردن مواد مخدر کار خطرناکی‌ست، به شخصیت نوجوان حمله نمی‌کنیم و او را فرد بدی نمی‌دانیم.