بیشتر از هزار سال پیش علم‌النفس در ایران تدریس می‌شد. متفکرانی چون رازی، ابن سینا، ناصرخسرو و ملاصدرا همگی در آثار خود از این علم سخن گفته‌اند. مباحثی چون ادراک، تخیل، توانایی‌های ذهنی، عاطفه و تفکر در آثار دانشمندان ایرانی مورد بحث بوده است. علم‌النفس یا اخلاق، پایه‌ی تاریخی علم روانشناسی مدرن در ایران به حساب می‌آید.
سنت ارسطویی روانشناسی تنها چند صد سال پس از آغاز رنسانس در غرب مورد پذیرش عموم قرار گرفت. با وجود موج انقلاب صنعتی در اروپا، این علم به صورت یکی از علوم طبیعی سامان‌یافته درآمد، اما آهنگ کند رشد اجتماعی در ایران باعث شده بود تا همین چند دهه‌ی گذشته، روانشناسی در همان حد سنتی خود باقی بماند.
پس از تاسیس دارالمعلمین و دانشگاه تهران خصوصا دانشسراهای مقدماتی و دانشسرای عامی، روانشناسی به عنوان یکی از علوم جدید در ایران شناخته شد. در ادامه‌ی این مطلب از سایت همراهتم درباره تاریخچه‌ی روانشناسی در ایران و پیشتازان این علم بیشتر می‌خوانیم.
تا اوایل دهه‌ی 1340 این علم زیرمجموعه‌ای از رشته‌هایی مثل فلسفه، تربیت معلم و علوم تربیتی بود. اما پس از آن روانشناسی به‌طور مستقل و سازمان‌یافته در ایران شناخته شد. در دهه‌ی 40 لیسانس روانشناسی در دانشگاه تهران و به دنبال آن باقی دانشگاه‌های کشور تاسیس شد. بعد از آن دوره‌ی فوق لیسانس هم به آن اضافه شد که اغلب این تحولات حاصل تلاش‌های دکتر محمود صانعی بوده است.
پیشتازان روانشناسی در ایران
بنیان‌گذار دانشگاه تهران، دکتر علی اکبر سیاسی نخستین کسی بود که کتاب‌هایی در زمینه‌ی علم روانشاسی در ایران تالیف کرد. از مهم‌ترین کتاب‌های دکتر سیاسی، «علم النفس یا روانشناسی از لحاظ تربیت» و «نظريه‌هاي شخصيت: مكاتب روانشناسی» است که هنوز هم چاپ می‌شوند.
دکتر محمدباقر هوشیار یکی دیگر از پیشگامان روانشناسی مدرن در ایران است. او نخستین کسی‌ست که مباحث سنجش هوش و روان‌سنجي را در ايران مطرح کرد. دکتر هوشیار در همین زمینه كتاب «سنجش هوش: روانشناسی علمي» را در سال 1317 تاليف كرد. اصطلاح «اراده‌ی معطوف به قدرت» از مفاهیمی‌ست که دکتر هوشیار برای اولین بار در ایران مطرح کرد. این مفهوم هنوز هم در مباحث روانشناسی به کار برده می‌شود و در واژه‌سازی این علم از آن استفاده می‌کنند.
روانشناسی کودک از طریق دکتر مهدی جلالی شناخته شد. او نخستین کسی بود که در این زمینه کتابی با عنوان «روانشناسی کودک» تالیف کرد. این کتاب که برای اولین بار در سال 1332 به چاپ رسید، به مفاهیمی چون پایه و اساس توارث، رشد بدن و سلسله‌ی اعصاب در دوره‌ی جنینی، رشد و عمل عضوهای حسی، حرکات پیش از تولد، کودک هنگام تولد، رشد جسمی و حرکات بدنی در دوره‌ی پیش از تکلم، رفتار و حرکات عاطفی در دوران طفولیت و کودکی، رفتار اجتماعی، محرک‌ها و شخصیت کودک پرداخته است.
دکتر سعید شاملو در سال 1344 نخستین کلینیک روانشناسی و مرکز مشاوره در دانشگاه تهران را تاسیس کرد. پس از آن کلینیک‌های روانشناسی به تدریج در سراسر ایران گسترش یافت. او با عنوان پدر روانشناسی بالینی ایران شناخته می‌شود.
یکی دیگر از افرادی که می‌توان به‌عنوان پیشتاز عرصه‌ی روانشناسی نام برد دکتر محمدتقی براهنی بود. او نخستین گام‌ها را در زمینه‌ی علمی شدن مفهوم پژوهش و تحقیق در روانشناسی ایران برداشت. از مهم‌ترین اقدامات او تهیه‌ی آزمون‌های شناختی بود، به همین خاطر او را پدر روان‌آزمایی در ایران می‌شناسند. ضرورت وجود آزمون‌های شناختی ضرورت از دیرباز در وزارت علوم، آموزش و پرورش و بسیاری از برنامه ریزی‌های آموزشی کلان کشوری نیز احساس می‌شد.
بنیان‌گذار موسسه‌ی روانشناسی دانشگاه تهران، دکتر محمود صناعی از دیگر پیشتازان روانشناسی در ایران است. او تلاش زیادی کرد که منابع گسترده‌ای از کتاب‌های روانشناسی را در ایران گردآوری کند. او مهم‌ترین نشریات ادواری و کتاب‌های علمی روانشناسی را در کتابخانه‌ی دانشگاه تهران جمع کرد. مجموعه‌ی این کتاب‌ها هنوز از غنی‌ترین کتابخانه‌ها از نظر منابع کلاسیک روانشناسی در ایران است.
تاریخچه‌ی روانشناسی کار در ایران
از زمانی که سازمان امور اداری و استخدامی کشور در سال 1345 تاسیس شد، تعدادی کارشناس برای تهیه و تنظیم آزمون‌های استخدامی، اجرای امتحانات استخدامی ادواری و مصاحبه‌ی استخدامی، مشغول به کار شدند.
در این سال‌ها روش‌های علمی روانشناسی برای انتخاب کارکنان سازمان‌ها به کار گرفته شد. از این رو سازمان‌های خصوصی نیز به کار در زمینه‌ی روانشناسی صنعتی، ترغیب شدند. یکی از بزرگترین سازمان‌های خصوصی موسسه‌ی ملی روانشناسی نام داشت که به فعالیت در زمینه‌ی انتخاب علمی کارکنان، تشکیل دوره های آموزشی مدیریت، ارزیابی عملکرد شغلی کارکنان و ارائه‌ی مشاوره‌های مدیریت، مشغول بود.
کم‌کم پس از گذشت چند سال، روانشناسی کار در ایران با استقبال همه دستگاه‌های دولتی و خصوصی روبه‌رو شد. این استقبال به دنبال تشکیل دوره‌های کارشناسی و کارشناسی ارشد در دانشگاه‌های ایران شکل گرفت.
همان‌طور که خواندید تاریخچه‌ی روانشناسی در ایران به چند قرن گذشته هم می‌رسد اما روانشناسی مدرن ایران در دهه‌های اخیر پیشرفت‌های چشمگیری داشته است. این رشته در دانشگاه‌های مختلفی در سطح کشور و در مقاطع و گرایشهای مختلف تأسیس شده است. حتی در بخش کاربردی نیز روانشناسی پیشرفت خوبی داشته است، به‌گونه‌ای که در مراکز، ادارات و کارخانجات بزرگ اقدام به تاسیس واحد روانشناسی شده است. به علاوه کلینیک‌های روانشناسی و روان‌درمانی هم با انواع خدمات تخصصی در سطح کشور گسترش یافته‌اند.