نافرمانی و لجبازی نوعی اختلال است و بیشتر در کودکان و نوجوان مشاهده می‌شود. شرایط فرهنگی، خانوادگی و کشوری که کودکان در آن زندگی می‌کنند متفاوت است. برای همین قسمتی از این اختلال با توجه به شرایط موجود طبیعی است.
در اکثر بچه‌ها این اختلال از 8 سالگی شروع می‌شود و تا 17 سالگی ادامه دارد. نکته حائز اهمیت این است که اگر این روند از 17 سالگی بیشتر ادامه پیدا کند فرد دچار اختلال ضد اجتماعی می‌شود.
بعضی کودکان، نافرمانی و لجبازی را از 18 تا 24 ماهگی شروع می‌کنند و در اوایل نوجوانی هم این روند ادامه دارد که این طبیعی است و جزئی از فرایند رشد محسوب می‌شود.
احتمال دارد رفتار این کودکان در اجتماعات مختلف مانند جمع دوستان و خانواده آن‌ها متفاوت باشد. مثلا در جمع دوستان‌شان کاملا طبیعی و خوب رفتار می‌کنند اما در مقابل والدین خود پرخاشگر و عصبی هستند و نافرمانی می‌کنند.
این اختلال باعث به وجود آمدن تداخل در ارتباطات اجتماعی می‌شود و امکان دارد اعتماد به نفس فرد پایین آورده شود. همچنین این موضوع را هم در نظر بگیرید که اگر تحمل و صبر نداشته باشید، دچار حملات عصبی و خلق افسرده می‌شوید.
دقت کنید اگر این اختلال به‌طور موقت در واکنش به استرس ظاهر شود نوعی اختلال انطباقی محسوب می‌شود. البته این را هم در نظر بگیرید که احتمال مصرف مواد در افرادی که دچار این اختلال هستند بسیار زیاد است.
مشخصات رفتار نافرمانی و لجبازی
اگر کودکان طی 6 ماه، چهار تا از این مشخصاتی که در ادامه مقاله به آن‌ها اشاره می‌کنیم را داشته باشند، فرد مبتلا به اختلال نافرمانی و لجبازی شده است. این مشخصات شامل موارد زیر است:
- کینه توزی: تلافی جویانه بودن این افراد باعث می‌شود رفتار کینه توزانه‌ای از خودشان نشان دهند و به طرف مقابل خود بدون هیچ دلیل ضربه وارد کنند.
- خلق خشمگین و تحریک‌پذیر: این افراد سریع عصبانی می‌شوند و از کوره در می‌روند. همچنین این افراد بسیار سریع زودرنج و دلخور می‌شوند.
- ناراحت کردن عمدی: اکثرا به صورت عمدی اطرافیان خود را ناراحت می‌کنند.
- رفتار جروبحث و مقابله‌ای: اکثرا با مراجع قدرت مانند والدین، ناظم، معلم و… جروبحث می‌کنند. در اصل با کسانی که میخواهند برای آن‌ها مرز تعیین کنند همیشه می‌جنگند.
- سرزنش کردن دیگران: برای رفتارهای پرخاشگرانه‌ای که خودشان دارند، دیگران را مقصر می‌دانند و میخواهند شخص دیگری را گناهکار نشان دهند.
- آگاهی نداشتن: این افراد آگاهی خاصی از موضوعات ندارند و فکر می‌کنند حق با آن‌ها است.
شدت لجبازی افراد مبتلا چقدر است؟
- خفیف: اکثرا رفتار این افراد در خانه بروز داده می‌شود.
- متوسط: افراد مبتلا به این اختلال، در جمع دوستان، خانه و مدرسه این رفتارها را از خود بروز می‌دهند.
- شدید: در هر محیطی که باشند این رفتار را از خود نشان می‌دهند.
عامل‌های اختلال رفتارهای مقابله‌ای
- مشکلات خانوادگی
- ژنتیکی
- محیطی که فرد در آن زندگی می‌کند.
روش درمان اختلال نافرمانی و لجبازی:
- آموزش به والدین: به والدین مهارت ارتباط با کودک را یاد می‌دهند. پدر و مادر باید رفتارهای مثبت کودک را با تشویق و تقویت کردن و همچنین منفی را با زبان خوش بیان کنند.
- آموزش به کودک: در این مرحله باید روان‌درمانی انجام شود، در اصل باید شروع به کاهش رفتارهای مقابله جویانه کنند. رفتارهای مثبت تشویق و تقویت، همچنین منفی‌ها گوشزد شود.
دقت کنید که رفتارهای منفی را با تنبیه فیزیکی نباید گوش زد کنید. در این صورت کودک بیشتر لجبازی می‌کند.
- درمان دارویی: این روش درمان کم‌تر یا اصلا استفاده نمی‌شود مگر اینکه کودک خارج از چارچوب رفتار کند.
- گروه درمانی: در این مرحله به کودک مهارت‌های ارتباطی را یاد می‌گیرد.
- درمان رفتاری_شناختی: در این روش به کودک آموزش می‌دهند که چگونه خشم و عصبانیت خود را مهار کند. همچنین مسائل و مشکلات را با روش‌های آسان و مناسب حل کند.
زمان مراجعه به متخصص
هر زمان که یکی از نشانه‌های زیر را در کودک خود مشاهده کردید حتما به متخصص مراجعه کنید تا به شما برای درمان کمک کند. این نشانه‌ها عبارتند از:
- خارج شدن از کنترل
- نخوردن غذا یا نخوابیدن در 3 روز متوالی
- شنیدن صداهای غیر واقعی
- مشاهده کردن موارد غیر واقعی
- احساس افسردگی شدید، ترس و اضطراب نسبت به خود و دیگران
- بروز رفتارهای نگران کننده نسبت به والدین، دوستان و معلمان
مشکلات و عوارض اختلال نافرمانی و لجبازی
این مشکلات شامل موارد زیر است:
بسیاری از کودکان و نوجوانانی که این اختلال را دارند، دچار مشکلات روانی دیگری هم هستند. این مشکلات شامل موارد زیر است:
- افسردگی
- اختلال کمبود توجه
- بیش فعالی
- اضطراب
- اختلالات یادگیری و ارتباط
سن شروع اختلال نافرمانی و لجبازی 8 تا 17 سالگی است. البته بعضی کودکان قبل از سن مدرسه این رفتار را از خود نشان می‌دهند. دقت کنید که این کودکان هوش بسیار خوبی دارند اما به دلیل سروصدای بیش از حدی که تولید می‌کنند نمی‌توانند بر روی درس خود تمرکز داشته باشند.
این رفتار تا حدی طبیعی است و جزئی از فرایند رشد محسوب می‌شود اما از سن 17 سالگی نباید بیشتر شود چون باعث می‌شود فرد ضد اجتماعی شود.