روانشناسی صنعتی و سازمانی: علم رفتار فرد در محل کار

در جهان صنعتی امروزه، هر فرد به شکل مستقیم و غیرمستقیم با سازمان‌ها و صنایع در ارتباط است؛ یا مشغول به کار در سازمان و یا خدمات‌دهنده و تامین‌کننده‌ی محصول. در چنین شرایطی، لزوم بررسی افراد در فضای صنعت و سازمان، اهمیت فراوان و بیش از پیش دارد.

با این حال، بیشتر افراد با رشته‌ی روانشناسی صنعتی و سازمانی Industrial and Organizational Psychology آشنایی ندارند و از وجود این رشته بی‌خبرند.

در ادامه‌ی این مطلب از بلاگ همراهتم به آگاهی بر علم رفتار فرد در محل کار می‌پردازیم.

روانشناسی صنعتی و سازمانی چیست؟

این روانشناسی، مطالعه‌ی علمی رفتار و فرآیندهای ذهنی تعریف می‌‍شود. انجمن روانشناسی آمریکا (APA) به همین ترتیب، روانشناسی صنعتی و سازمانی را مطالعه‌ی علمی رفتار و فرآیندهای ذهنی در سازمان و محیط کار دانسته است و بیان می‌کند که این تخصص، بر استخراج اصول رفتار فردی، گروهی و سازمانی و به کارگیری این دانش برای حل مشکلات کاری متمرکز است.

با این که در برخی موارد، بخش صنعتی و سازمانی از یکدیگر تفکیک می‌شوند، اما حقیقت این است که در بسیاری از موارد، این دو بخش با همدیگر همپوشانی دارند. برای نمونه، انگیزه از نظر عملکرد و کارایی کارکنان، در بخش صنعتی قرار می‌گیرد، اما از نظر رفاه و رضایتمندی کارکنان با بخش سازمانی ارتباط پیدا می‌کند.

• روانشناسی صنعتی

روانشناسی صنعتی که عنوان اولیه‌ی این رشته بوده است، دیدگاه مدیریتی کارایی سازمانی، به وسیله استفاده مناسب از منابع انسانی دارد و به مواردی نظیر تجزیه و تحلیل شغل، جذب و استخدام، آموزش و توسعه، حقوق و دستمزد و ارزیابی عملکرد مشغول است.

• روانشناسی سازمانی

روانشناسی سازمانی بر افراد تمرکز دارد تا سازمان‌ها؛ این امر به درک رفتار و ارتقای رفاه نیروهای کار در محیط کار می‌پردازد. مواردی از جمله تفاوت‌های فردی در محل کار، انگیزه و رضایت، رفتار و فرهنگ سازمانی، ارتباط و رهبری را می‌توان در حوزه‌ی روانشناسی سازمانی در نظر گرفت.

روانشناسی صنعتی و سازمانی چه تکالیفی دارد؟

مهم‌ترین وظیفه‌ی روانشناس صنعتی و سازمانی، کاربرد اصول روانشناختی و تحقیق در محیط کار با استفاده از رویکرد علمی است. دیگر تکالیف روانشناسان صنعتی و سازمانی به قرار زیر است:

• توصیف رفتار فردی، گروهی و سازمانی
• اندازه‌گیری رفتار و پیشبینی پتانسیل‌های بالقوه
• مشارکت در بالندگی فردی، گروهی و مربوط به سازمان
• انتقال یافته‌های پژوهشی به محیط کار و تقویت کاربران احتمالی

توصیف رفتار فردی، گروهی و سازمانی

یکی از تکالیف روانشناسی صنعتی و سازمانی، توصیف رفتار فردی، گروهی و سازمانی در جهت نظریه‌ها و مدل‌ها است. برای مثال، روانشناسان صنعتی و سازمانی می‌توانند از کارکنان نظرسنجی کنند تا احساس‌شان در مورد شغل‌شان را تعیین کنند و راه حلی برای مشکلات سازمان بیابند.

چالش‌های روانشناسی صنعتی و سازمانی

محیطی که سازمان، صنعت و افراد در آن قرار دارند، به شکل پیوسته در حال تغییر است و همین امر باعث می‌شود روانشناسان صنعتی و سازمانی با چالش بسیاری مواجه باشند و برخی از آن‌ها شامل موارد زیر است:

• اشتراک بین ‌رشته‌ای

تحقیقات بین رشته‌ای و آموزش‌های مبتنی بر پدیده، جهت رفع کردن چنین مشکلات پیچیده و دشواری در عمل ضروری است.

• محیط کار و کارکنان مجازی

دشواری پیشرفت دنیای صنعتی و تکنولوژی آن‌جایی آشکار می‌شود که از کارکنان انتظار دارند در خارج از ساعات کاری در منزل هم در دسترس باشد؛ از طرف دیگر، چنین پیشرفتی باعث منعطف شدن ساعات کاری و اشتغال افراد بیشتر با ساعات کاری مناسب‌تر و کمتر می‌شود.

• هویت، ارزش‌ها و تعهدات کارکنان

هویت باید در جهت ارزش‌ها باشد، نه باورها. افراد با چنین هویتی، نسبت به روش‌های پیشرفت خود ذهن بازتری خواهند داشت. کارکنان این دوره خواستار توانمندسازی و مشارکت در همه‌ی امور هستند. هنگامی که کارکنان در تصمیم‌گیری‌ها مشارکت می‌کنند، رضایت بیشتری از حرفه‌ی خود خواهند داشت.

• مهارت‌های نو

اینترنت و تکنولوژی، ماهیت و عملکرد مشاغل را تغییر داده است. در ادامه انواع جدیدی از مشاغل ایجاد شده است. مشاغل مدرن، نیازمند کارکنان با سواد آی تی و تحصیل‌کرده هستند.

• جهانی شدن

جهانی شدن، به دلیل رشد ناعدالتی و نابرابری افراد را آسیب‌پذیر می‌کند. به همین دلیل، روانشناسان صنعتی و سازمانی مشکلاتی که کارآمدی و اثربخشی افراد و سازمان‌ها را تهدید می‌کند، حل می‌کنند.

• ناپایداری، اشتغال پایدار و بهزیستی

جنگ و همه‌گیری در طول تاریخ، محیط کارها را شکل و تحت تاثیر قرار داده است.

روانشناس صنعتی یک حرفه است؟

فرصت‌های حرفه‌ای متعددی برای روانشناسان سازمانی و صنعتی وجود دارد. افراد قادر هستند در واحد منابع انسانی سازمان‌ها، مدیریت و شرکت‌های مشاوره مشغول به کار شوند.

حرفه‌ی روانشناسی صنعتی و سازمانی پر از چالش است؛ چراکه یک رشته‌ی جدید به شمار می‌آید و فرصت‌هایی جهت یادگیری، تنوع و عملکردهای شخصی فراهم می‌کند. به دلیل افزایش ارزشمندی منابع انسانی به عنوان کلید موفقیت هر سازمان، روانشناسان صنعتی و سازمانی بیش از قبل مورد نیاز و پراهمیت شناخته می‌شوند.

از طرف دیگر، بسیاری از مشاغل روانشناسی سازمانی و صنعتی، به مدرک کارشناسی ارشد یا دکتری در این رشته نیازمند هستند. به دلیل ماهیت کار روانشناسی صنعتی و سازمانی، شاغلان در این رشته در معرض خطر فرسودگی شغلی قرار می‌گیرند.

در صورتی که افراد سازمان خواستار تغییر نباشند، روانشناسان سازمانی و صنعتی با کارشکنی و ضعف شدید برای حل مشکلات سازمان مواجه خواهند شد.

کلام آخر

هنگامی‌که یک دانشجو وارد رشته روانشناسی صنعتی و سازمانی بشود، ممکن است این تصور در او ایجاد شود دره‌ی عمیقی میان دانشگاه و محیط کار در ارتباط با آن وجود دارد و آنچه درباره‌ی آن دیده و شنیده‌ایم و رشته‌ی روانشناسی صنعتی و سازمانی در کارشناسی تفاوت بسیار زیادی با دوره‌ی کارشناسی ارشد دارد.

یکی از دلایل این موضوع، جدید بودن این گرایش روانشناسی در جهان و به خصوص کشور ما است و به علت کمبود نیروی کار متخصص لازم است توجه ویژه‌ای به آن شود.