با شنیدن نام اوتیسم اولین چیزی که در ذهن اکثر افراد تداعی می‌شود، کم‌توانی ذهنی است. اما در واقع اوتیسم (ASD) نوعی اختلال در رشد مغزی است و مهم‌ترین تاثیر آن روی روابط اجتماعی است. اوتیسم یا درخودماندگی منجر به اختلال در مسیر شناخت کودک از محیط اطراف و توانایی‌های خود می‌شود. البته مسئله به این‌جا ختم نمی‌شود و این آشفتگی رشدی مشکلاتی را در رمزگذاری اطلاعات در حافظه به بار می‌آورد. در بیشتر موارد افراد اوتیستیک از مهارت‌های اجتماعی، گفتاری و ارتباطی برخوردار نیستند و این باعث می‌شود که امکان حضور راحت و آسوده در جامعه برای آن‌ها فراهم نباشد.
در این مقاله از سایت همراهتم با عوامل ایجادکننده‌ی اوتیسم، علائمی که کودکان اوتیسمی از خود نشان می دهند، و روش‌های درمانی این اختلال رفتاری آشنا می‌شوید.
اوتیسم چیست؟
اوتیسم اختلال پیچیده‌ای است که همه‌ی کودکان مبتلا به آن علائم و مشکلات یکسانی ندارند. برخی از آن‌ها رفتارهای تکراری دارند. برخی دیگر در مقابل تغییر، مقاومت عجیبی از خود نشان می‌دهند و در برخی دیگر از این کودکان شاهد رفتارهای خودآزاردهنده هستیم. این کودکان معمولا مشکلات سلامت جسمانی ندارند.
در مواردی مشابهت‌هایی بین علائم این اختلال طیف اوتیسم و سندروم داون وجود دارد که باعث می شود برای تشخیص صحیح این بیماری به معاینه‌ی دقیق و نظر پزشک متخصص نیاز داشته باشیم. به‌صورت کلی سندروم داون، یک بیماری ژنتیکی است که در نتیجه‌ی تغییر ساختار کروموزوم ایجاد می‌شود و افراد مبتلا به آن، توان ذهنی پایینی دارند. آن‌ها علاوه بر مشکلات یادگیری با بعضی مشکلات جسمانی نیز دست و پنجه نرم می‌کنند.
- اولین تفاوت در ظاهر و شیب به سمت بالای چشمان این کودکان است.
- تفاوت مهم و اصلی در میزان یادگیری کودکان مبتلا به سندروم داون است که امکان پیشرفت وجود ندارد. اما در کودک اوتیسمی می‌توانیم انتظار استعدادهای بالایی را در زمینه‌های خاص داشته باشیم.
انواع اوتیسم
با توجه به این‌که اوتیسم انواع مختلفی دارد، معمولا از نام اختلال طیف اوتیسم استفاده می‌شود. این طیف، طبق آخرین تقسیم‌بندی DSM5 (راهنمای تشخیصی اختلالات روانی که انجمن روانپزشکی آمریکا منتشر می‌کند) به پنج دسته تقسیم‌بندی می‌شود که به شرح زیر هستند:
- سندروم آسپرگر
- سندروم رِت
- اختلال فروپاشی دوران کودکی
- سندروم کانر
- اختلال تحولی فراگیر
سندروم آسپرگر
سندروم آسپرگر یکی از انواع اختلالات طیف اوتیسم است. در این نوع از اختلال کودک مبتلا به اوتیسم هوش بالاتر از حد متوسط دارد، اما در برقراری مهارت‌های کلامی با مشکلاتی رو‌به‌رو است. علائم زیر در کودکان مبتلا به سندروم آسپرگر مشاهده می‌شود:
- نرمش و انعطاف‌پذیری پایین در فکر و رفتار
- عدم توانایی در جابه‌جایی کارها
- گفتار یکنواخت و عدم توانایی تغییر لحن یا تغییر زیر و بمی صدای خود
- مشکل در تعامل و برقراری ارتباط موثر با همسالان
سندروم رِت (Rett Syndrome)
سندروم رت که نوعی اختلال عصبی رشدی نادر است، معمولا در دختران و در دوران نوزادی مشاهده می‌شود و بسیاری از جنبه‌های زندگی کودک را تحت تاثیر قرار می‌دهد. علائم زیر در نوزادان مبتلا به این سندروم مشاهده می‌شود:
- هماهنگی بین حرکات بدن خود را از دست می‌دهند
- در برقراری ارتباط و صحبت کردن مشکل دارند
- در مواردی دچار مشکلات تنفسی می‌شوند
آشفتگی از هم گسیختگی در دوران کودکی
آشفتگی از هم گسیختگی (CDD) دوران کودکی نیز یک اختلال عصبی رشدی است که معمولا پس از سه سالگی خود را نشان می‌دهد. اما در مواردی بروز نشانه‌های آن تا ۱۰ سالگی طول هم می‌کشد و والدینی که گمان می‌کنند فرزندشان مشکل خاصی ندارد را ناگهان با بحران مواجه می‌کند. در این اختلال که در پسران شایع‌تر است، با شروع علائم کودک ناگهان توانایی‌های خود را از دست می‌دهد.
بروز علائم زیر در کودک بیانگر ابتلا به این اختلال است:
- مهارت‌هایی که قبلا داشته را از دست می‌دهد (مثل به تنهایی لباس تن کردن)
- واژه‌های از پیش یادگیری شده را فراموش می‌کند
- مهارت‌های اجتماعی و ارتباطی‌اش را از دست می‌دهد
- برخی از مهارت‌های حرکتی خود را از دست می‌دهد
سندروم کانر (Kanner’s Syndrome)
این سندروم را اوتیسم نوزادی می‌نامند. مبتلایان به این سندروم جذاب، باهوش و هوشیار به نظر می‌رسند و علائم زیر در آن‌ها مشهود است:
- وابستگی عاطفی به هیچ کس ندارند
- توانایی برقراری ارتباط ندارند
- چالش در کنترل گفتار دارند
- در دست زدن به اشیا وسواس دارند
- از حافظه‌ی بسیار خوبی برخوردارند
- مهارت‌های دیداری بسیار بالایی دارند
اختلال تحولی فراگیر
این نوع از اوتیسم که با نام «اوتیسم پایین‌تر از آستانه» شناخته می‌شود، مربوط به کسانی‌ست که تنها تعداد کمی از علائم اوتیسم را دارند. به عبارت دیگر علائم در آن‌ها خفیف‌تر است. آن‌ها رفتارهای پیوسته و پشت سرهمی مانند باز و بسته کردن مکرر درها یا روشن خاموش کردن چراغ‌ها را از خود نشان می‌دهند.
علائم اوتیسم در کودکان
- تا چهار ماهگی صداهای کودکانه‌ای مانند غرغر یا قان‌قان را از آن‌ها نمی‌شنوید
- تا پنج ماهگی لبخند نمی‌زنند
- تا دوازده ماهگی نسبت به شنیدن نامشان واکنشی نشان نمی‌دهند
- تا دوازده ماهگی نسبت به اشیایی که دیگران در برابرشان حرکت می‌دهند، عکس‌العملی ندارند
- از صداهای بلند ناراحت می‌شوند
- تا یک سالگی مهارت‌های گفتاری و زبانی همچون گفتن مامان یا بابا را ندارند
- بارها و بارها کلمات را تکرار می‌کنند
- به بازی‌های اجتماعی و بازی با همسالان خود علاقه‌ای نشان نمی‌دهند
- درگیر رفتارهای تکراری از جمله تکان دادن یا چرخش دست می‌شوند
- از برقراری تماس چشمی اجتناب می‌کنند
علل اوتیسم
در منابع علمی علت مشخصی برای اوتیسم گفته نشده است و روانشناسان دلایل مختلفی از جمله کند بودن رشد مغزی و عوامل ژنتیکی را در این اختلال موثر می‌دانند.
بررسی‌های دانشمندان درباره علل اوتیسم در کودکان، نشانگر رشد بیش از حد مغز در سه سال اول زندگی کودک است. علت این رشد سریع باعث می‌شود که بخش‌هایی از مغز کودکان اوتیستیک، به روشی غیر معمول با سایر بخش‌ها ارتباط برقرار کنند.
یافته‌ها و مقالات چندین ژن را مسئول ایجاد این اختلال می‌دانند و علت‌های زیر را در کنار عوامل ژنتیکی حائز اهمیت می‌دانند:
- یکی از اعضای خانواده اوتیستیک است
- جهش‌های ژنتیکی خاصی در آزمایشات مشاهده می‌شود
- کودک از ابتدای تولد با سندروم X شکننده یا توبروز اسکلروزیس به دنیا آمده است
- والدین در سن بالا بچه‌دار شده‌اند
- کودک در هنگام تولد وزن کمی دارد
- مادر در هنگام بارداری دیابت یا فشار خون بالا دارد
- مادر سابقه‌ی عفونت‌های ویروسی را دارد
- مادر در جریان بارداری، در معرض هوای آلوده قرارگرفته است
- مادر دچار عدم تعادل متابولیک است
- نوزاد در معرض فلزات سنگین و سموم محیطی قرار گرفته است
- جنین در معرض داروهای والپروئیک اسید یا تالیدومید قرار گرفته است
درمان اوتیسم
اوتیسم یک اختلال طیفی است و افراد مبتلا به این طیف از اختلالات، مجموعه‌ای از نقاط ضعف و قوت را دارند. از این‌رو درمان مشخص و یکسانی برای طیفهای اوتیسم وجود ندارد. در درمان اوتیسم در کودکان، به حداکثر رساندن توانایی کودک و کاهش علائم اختلالات مدنظر است. اقدام به موقع در اولین سال‌های دبستان، به کودک شما کمک می‌کند تا مهارت‌های اجتماعی، ارتباطی، عملکردی و رفتاری را بیاموزد. با این حال با گذر زمان، در برهه‌های زمانی مختلف نیازهای فرزند شما تغییر می‌کند. از این‌رو صحبت با متخصصان این حوزه جهت تعیین استراتژی درمانی اوتیسم بسیار مهم است.
درمانهای رفتاری و ارتباطی و آموزشی
بسياري از برنامه‌های درمانی به رفع مشکلات اجتماعی، زبانی و رفتاری می‌پردازد. برخی درمانهای اوتیسم در کودکان روی جایگزینی رفتارهای مشکل‌ساز کودک، با رفتارها و مهارت‌های جدید تمرکز می‌کنند. مهارت‌های جدید بر اساس سیستم انگیزشی مبتنی بر پاداش آموزش داده می‌شوند و به کودک اوتیستیک جهت برقراری ارتباط بهتر، یاری می‌رسانند.
در این بین خانواده‌درمانی یکی از بهترین و موثرترین درمانهای اوتیسم است. والدین و سایر اعضای خانواده باید بتوانند با کودک اوتیستیک بازی کنند، با وی تعامل داشته باشند، رفتارهای چالش‌انگیز کودکان مبتلا به اوتیسم را مدیریت کنند و مهارت‌های زندگی روزمره را به کودک آموزش دهند.