اختلال انطباقی که با عنوان اختلال سازگاری هم ترجمه شده است، یکی از انواع اختلال‌های روان‌شناختی‌ست که می‌تواند هر کسی را درگیر کند. در این نوشته از «همراهتم» می‌خواهیم مفهوم اختلال انطباقی و راه‌های درمان آن را مرور کنیم.
این اختلال زمانی رخ می‌دهد که فرد پس از روبه‌رو شدن با موقعیتی استرس‌زا، توانایی سازگاری با آن موقعیت را نداشته باشد. این وضعیت در اغلب‌اوقات کوتاه‌مدت است و در شرایطی مانند مشکلات شغلی، تشخیص بیماری‌هایی مانند سرطان، جدایی یا از دست دادن عزیزان رخ می‌دهد.
اختلال انطباقی چیست؟
در سال ۲۰۱۳ سیستم تشخیص سلامت ذهنی پیشنهاد کرد به‌جای اختلال انطباقی (Adjustment Disorder) از نام سندرم پاسخ به استرس (Stress Response Syndrome) استفاده شود. چراکه افرادی که دچار این اختلال می‌شوند، اغلب نشانه‌های بالینی افسردگی و نامیدی را هم دارند. زمانی که در رویارویی با موقعیتی سخت و غیر‌منتظره، بیشتر از حد انتظار، استرس تجربه می‌کنیم و به‌دنبال این استرس در محل کار یا تحصیل به مشکل برمی‌خوریم، به اختلال انطباقی مبتلا شده‌ایم.
شاید تصور کنید با تجربه‌ی هر استرسی به اختلال انطباقی مبتلا شده‌اید. اما باید به‌خاطر داشته باشید که هر اضطرابی، اختلال نیست. در بیشتر موارد فرد در طی چند ماه با تغییرات پیش آمده، سازگار می‌شود. پس برای آشنایی بهتر با این اختلال، بیایید نشانه‌های آن را مرور کنیم.
نشانه های اختلال انطباقی کدامند؟
علائم جسمی و ذهنی اختلال یا سندرم پاسخ به استرس پس از تجربه‌ی استرس یا در همان زمان که فرد دچار استرس شده است، آشکار می‌شود. بعضی افراد تنها یک علامت را تجربه می‌کنند و بعضی دیگر چندین علامت را نشان می‌دهند. پیش از پرداختن به عوامل ایجاد اختلال انطباقی و راه‌های درمان آن، ببینیم نشانه‌های این سندرم کدامند.
-
علائم روانی اختلال انطباقی:
اضطراب، عصبی بودن و استرس شدید
احساس اندوه، ناامیدی، به دام افتادن یا گریه‌های مکرر
گوشه‌گیری
از بین رفتن تمرکز
به مشکل خوردن در انجام فعالیت‌های روزانه
طفره رفتن از انجام کارهایی مثل رفتن به سر کار یا پرداخت قبض‌ها
از بین رفتن عزت نفس
فکر خودکشی
-
علائم جسمی سندرم انطباقی:
بی‌خوابی یا به مشکل خوردن در به خواب رفتن
پرش عضلات
احساس خستگی
سوءهاضمه
احساس درد در اندام‌های بدن و احساس بیمار بودن
سردرد یا معد‌درد
تپش قلب
عرق کردن دست‌ها
انواع اختلال های انطباقی کدامند؟
کارشناسان شش نوع اختلال پاسخ به استرس یا انطباقی مشخص کرده‌اند:
۱. اختلال همراه با خلق‌وخوی افسرده
نشانه‌های این اختلال در احساس غم، ناامیدی، گریه و لذت نبردن از فعالیت‌هایی‌ست که تا پیش از این در فرد حس شادمانی ایجاد می‌کردند.
۲. اختلال همراه با اضطراب
در این نوع اختلال احساس نگرانی، اضطراب و سراسیمگی تجربه می‌شود. تمرکز حواس بسیار دشوار خواهد بود. اضطراب جدایی یکی از نشانه‌هایی‌ست که عموما در کودکان دیده می‌شود.
۳. ترکیب اضطراب و افسردگی
در مواردی فرد به‌صورت هم‌زمان نشانه‌های اضطراب و افسردگی را تجربه می‌کند.
۴. اختلال رفتاری
مشکلات رفتاری مانند سرکشی، خراب‌کاری، رانندگی بی‌ملاحظه و دعوا کردن با دیگران از نشانه‌های این اختلال به‌شمار می‌روند.
۵. ترکیبی از اختلال احساسی و رفتاری
در این گروه، نشانه‌هایی مانند اضطراب، افسردگی و مشکلات رفتاری دیده می‌شود.
۶. اختلال انطباقی نامشخص
فرد نشانه‌هایی را بیان می‌کند که در انواع دیگر این اختلال وجود ندارند و نشانه‌هایی جسمی مانند سردرد، بدن درد، معده درد، تپش قلب یا بی‌خوابی را تجربه می‌کند. همین ممکن است در ارتباط با گروه دوستان، افراد خانواده، همکار یا هم‌کلاسی‌ها دچار مشکل می‌شود.
چه مشکلاتی باعث اختلال سازگاری یا انطباقی می شوند؟
رخدادهایی که کودک و نوجوان یا بزرگسالانان را تحت‌تاثیر قرار می‌دهد و باعث ایجاد استرس فراوان در آنها می‌شود، با هم متفاوت است. ابتدا ببینیم چه اتفاق‌هایی در زندگی کودکان و نوجوانان می‌تواند استرس شدید به آنان وارد کند:
- مشکلات خانوادگی یا جدایی والدین
- مشکلات مدرسه
- به‌دنیا آمدن فرزند دوم
- از دست دادن حیوان خانگی
- عوض شدن مدرسه
- مهاجرت از شهر محل زندگی
- بیماری کودک یا والدین او
فقط کودکان نیستند که گاهی حوادث را فراتر از حد تحمل خود می‌بینند. مشکلاتی که برای بزرگسالان رخ می‌دهد، می‌تواند استرسی بیشتر از توان به آنها تحمیل کند. چه اتفاق‌هایی می‌تواند باعث اختلال پاسخ به استرس در فرد بزرگسال شود؟
- مرگ یکی از افراد خانواده یا دوستان نزدیک
- اختلاف با شریک زندگی یا جدایی
- مشکلات جسمی و بیماری فرد یا یکی از نزدیکان
- تغییر محل زندگی
- مشکلات مالی
- بی‌کاری و از دست دادن شغل
چگونه از ابتلا به اختلال پاسخ به استرس پیشگیری کنیم؟
هیچ تضمین و فرمولی برای در امان ماندن قطعی از ابتلا به این اختلال وجود ندارد. اما با توسعه‌ی مهارت‌های سازگاری می‌توانیم در زمان‌های پراسترس، راحت‌تر با شرایط سازگار شویم.
گاهی شرایط استرس‌زا را می‌توانیم از قبل پیش‌بینی کنیم. مانند مهاجرت به شهر دیگر، بازنشستگی یا تغییر شغل. در چنین شرایطی عادت‌های سالم زندگی را بیشتر می کنیم. با دایره‌ی خانواده یا دوستان از احساس‌مان سخن می‌گوییم و از حمایت آنها آرامش می‌گیریم. خوب است در خاطر داشته باشیم این مقطع زمانی گذراست و ما از آن عبور خواهیم کرد.
راهکار دیگر، مشاوره با پزشک یا تراپیست است. به‌خاطر داشته باشید که همیشه نمی‌توانیم به‌تنهایی تمام مشکلات‌مان را حل کنیم. در مواردی لازم است از کارشناس کمک بگیریم تا از نظر روحی و روانی در امنیت بمانیم.
اختلال انطباقی و راه‌های درمان آن
-
تراپی
درمان این سندرم با مراجعه به تراپیست یکی از راهکارها به‌حساب می‌آید. انتخاب نوع تراپی به موضوع استرس‌زا و نشانه‌ها بستگی دارد. گاهی عامل استرس یک مشکل است و گاهی چند موضوع مختلف هم‌زمان فرد را تحت‌تاثیر قرار می‌دهند.
برای مثال، فردی که رابطه‌اش را با شریک زندگی به پایان رسانده است، با یک عامل استرس‌زا روبه‌رو شده است. اما فردی که هم شغلش را از دست داده است، به سرطان دچار شده است و با شریک زندگی‌اش مشکل دارد، هم‌زمان با چند عامل استرس برخورد کرده است.
سندرم پاسخ به استرس، گاهی خودبه‌خود رفع می‌شود. مادری را درنظر بگیرید که به‌تازگی نوزادی به‌دنیا آورده است و از تغییر بزرگی که در زندگی‌اش رخ داده است، به استرس شدید مبتلا شده است و توانایی کنترل اضطرابش را ندارد. ممکن است پس از گذشت دو ماه، نوزاد روتین خواب منظمی پیدا کند و مادر توانایی بیشتری برای مدیریت شرایط داشته باشد. به این ترتیب عامل استرس خفیف شده است و از بین می‌رود. اگر چه تراپیست باید تشخیص دهد که آیا استرس از بین رفته است یا به اختلال دیگری مانند افسردگی تبدیل شده است.
تراپیست می‌تواند به فرد کمک کند عامل اصلی استرس و اضطرابش را بشناسد و برای روبه‌رو شدن با استرس راه‌حل پیدا کند. کم‌رنگ کردن نشانه‌های این اختلال و آموزش مهارت‌های سازگاری و حل‌مسئله و راه‌های مدیریت استرس کمک دیگری‌ست که تراپیست به فرد می‌کند.
تراپیست فردی‌ست که با توجه به موقعیت مطرح شده، از بین تکنیک‌های مختلف مانند زوج درمانی، درمان شناختی ـ رفتاری یا آرام‌سازی، تکنیک مناسب را به فرد پیشنهاد می‌کند.
-
تراپی کودک و نوجوان
اختلال سازگاری یا انطباقی کودکان زیادی را درگیر می‌کند و درمان آن بسیار ضروری‌ست. چراکه این اختلال می‌تواند به افسردگی یا اختلال اضطراب منجر شود. بعضی نوجوانان فکر خودکشی یا صدمه زدن به خود را تجربه می‌کنند که این آمار در نوجوانان دختر بیشتر است.
تراپیست با آموزش مدیریت خشم، استرس و ارتباط، به کودک کمک می‌کند برای کنار آمدن با شرایط استرس‌زا، راه‌حل و راهکار پیدا کند.
-
دارودرمانی
دارو اغلب برای مشکلات مزمن تجویز می‌شود. اما درصورتی‌که علائم اختلال انطباقی در فرد خیلی شدید باشد، ممکن است برای بعضی از علائم دارو تجویز کنند.
-
خانواده درمانی
در بعضی موارد خانواده‌درمانی به کمک کارشناس می‌آید تا به بهبود روابط بین افراد خانواده کمک کند. با بهتر شدن روابط، امکان مدیریت استرس و سازگاری با آن برای فرد ساده‌تر می‌شود.
-
گروه درمانی
حمایت دیگران از فردی که استرس شدیدی را تجربه می‌کند، به کنترل اضطراب کمک می‌کند. توسعه‌ی مهارت‌های اجتماعی و ارتباطی به ما کمک می‌کند راهکارهای متنوع‌تری برای مدیریت شرایط پیدا کنیم.
سخن پایانی
اختلال سازگاری یا انطباقی که سندرم پاسخ به استرس هم نامیده می‌شود، زمانی رخ می‌دهد که فرد توانایی مقابله با عوامل استرس‌زا را از دست می‌دهد. ممکن است مشکلات فردی باعث این اختلال شود، مانند طلاق یا مسائل مالی. گاهی هم همه‌ی خانواده یا بخشی از جامعه را تحت‌تاثیر قرار می‌دهد، مانند روبه‌رو شدن با مرگ یکی از افراد خانواده یا بلاهای طبیعی مانند زلزله.
با داشتن افراد خانواده یا دوستان حامی، کنترل استرس ساده‌تر می‌شود. همچنین، آموختن مهارت‌هایی مانند مهارت‌های اجتماعی، سازگاری، کنترل اضطراب و یا تقویت اعتماد به‌نفس، روبه‌رو شدن با مشکلات و موقعیت‌های اضطراب‌آور، با کنترل بیشتری روی احساسات صورت می‌گیرد. بهتر است درصورتی‌که توان کنترل استرس را از دست داده‌ایم، با تراپیست مشورت کنیم و در سریع‌ترین زمان ممکن، درمان را آغاز کنیم.