همه‌ی ما دوست داریم در دنیایی زندگی کنیم که انسانها یاد گرفته‌اند مسئولیت‌پذیر باشند. دنیایی که در آن مردم از مسئولیت‌های خود به عنوان یک شهروند شانه خالی نمی‌کنند. برای داشتن این دنیا باید از همان ابتدا مسئولیت پذیری فرزندان را تقویت کنیم تا در آینده انسان مسئولی باشند. اما چطور می‌توانیم فرزندان‌مان را طوری تربیت کنیم که مسئولیت انتخاب‌های خود و اثری که در دنیا خواهد گذاشت را بپذیرند؟
در ادامه‌ی این مطلب از بلاگ همراهتم به نقش والدین در مسئولیت پذیری فرزندان می‌پردازیم.
مسئولیت پذیری چیست؟
مسئولیت پذیری یعنی فرزند ما قدرت تصمیم‌گیری صحیح و مؤثر داشته باشد تا بتواند در نتیجه‌ی این تصمیم‌ها به آثار مثبتی در زندگی دست یابد. انجام کارهای منزل، شستن ظرفها، مرتب کردن اتاق، جمع‌کردن رختخواب و… اگرچه همراهی در انجام امور منزل به شمار می‌رود و زمینه‌های مسئولیت پذیری را فراهم می‌آورد اما به معنای مسئولیت پذیری فرزندان نیست.
درواقع فرزند مسئولیت‌پذیر کسی است که در انجام تکالیف مدرسه، سحرخیزی، حاضرشدن برای مدرسه، نظافت شخصی و … به والدین متکی نیست و به‌تنهایی از پس وظایف روزانه و دیگر درخواست‌های والدین برمی‌آید.
نشانه‌های اینکه فرزند مسئولیت پذیر است
- در تصمیم گیری متزلزل نیست و معمولا تصمیم‌های درستی می‌گیرد
- اغلب برخلاف تصمیم گروه همسالان خود تصمیم می‌گیرد
- انتخاب مسیر صحیح از بین مسیرهای گوناگون برایش آسان است
- معمولا به انجام کارهای همه‌پسند و ساده قانع نمی‌شود و وظایف پیچیدهتری را به عهده می‌گیرد
- اهداف و علایق گوناگون دارند
- وظایف خود را بدون تذکر یا دستور دیگران (والدین) انجام می‌دهد
- بدون بحث و جدل به چارچوبی که از سوی والدین برایش مشخص شده است احترام می‌گذارد
- می‌تواند مشکلات خود را حل کند
- مسئولیت و نتیجه‌ی اعمال و رفتار خود را می‌پذیرد
- برای کارهایی که انجام می‌دهد دلیل موجه دارد
- در صورتی که مرتکب اشتباه شود، به اشتباه خود اعتراف می‌کند
- در موارد عدم موفقیت و ناکامی دیگران را مقصر نمی‌داند
- به قولهایی که می‌دهد عمل می‌کند
- تا حد توان قوانین و مقررات اجتماعی را نادیده نمی‌گیرد
تفاوت مسئولیت پذیری و وظیفه چیست؟
مطمئن شوید که وظیفه را با مسئولیت پذیری اشتباه نگرفته باشید. وظیفهای که بر عهدهی کودک یا نوجوان است شامل اداره کردن امور شخصی است، اما مسئولیت پذیری یعنی علاوه بر وظایفی که دارد، مسائل دیگری هم به او محول شود. وقتی از فرزند خود میخواهید که کاری را انجام دهد یعنی در برابر این مسئولیتی که به او دادهاید چیزی را به دست خواهد آورد.
تفاوت دیگر مسئول بودن و وظیفه این است که وظیفه کودک را مجبور می‌کند کارهایی که به او واگذار می‌شود را انجام دهد، اما مسئولیت را خودش و به صورت آگاهانه می پذیرد.
اهمیت آموزش مسئولیت پذیری به فرزند
مسئولیت پذیری موجب حس شایسته بودن، افزایش قدرت تصمیم‌گیری، اعتمادبه‌نفس، عزت نفس و پذیرفتن پیامد اعمال صحیح و غلط در فرزندان می‌شود. کمک به کودکان و نوجوانان در این راه بسیار حیاتی است، زیرا ممکن است آن‌ها درک درستی از وظایف خود نداشته باشند. اگر پذیرش محدودیت‌ها و مسئولیت‌ها در فرزندان نادیده گرفته شود، مشکلاتی نظیر بی‌انظباطی و غرور کاذب در آنان بروز می‌کند. پس نقش خانواده به‌عنوان اصلی‌ترین کانون تربیت در مسئولیت پذیری فرزندان بسیار حائز اهمیت است.
مسئولیت پذیری فرزندان و نقش والدین
طبق نظر روانشناسان، برخورد والدین با فرزندان خود به چهار سبک مختلف تقسیم می‌شود:
- سبک فرزند پروری مستبدانه
- سبک فرزندپروری سهل‌گیرانه
- سبک فرزندپروی مراقبت ناکافی
- سبک فرزندپروری مقتدرانه
تربیت مستبدانه
گاهی والدین با کودکان خود مانند برده رفتار می‌کنند. آن‌ها انتظار دارند فرزندشان قوانین را بدون هیچ حرفی اجرا کند؛ سوال در مورد چرایی قوانین معنا ندارد و اطاعت از دستورات واجب است. این سبک مستبدانه در آخر هیچ مزایایی در جهت تربیت درست فرزند در بر نخواهد داشت.
تربیت سهل‌گیرانه
این گروه از والدین دچار تفریط هستند! شاید گاهی قوانینی وجود داشته باشد، اما اجرای آن‌ها برایشان اهمیت چندانی ندارد. والدین سهل‌گیر وقتی کار از کار گذشت، قوانین را به فرزندان‌شان یادآوری می‌کنند. تصور آن‌ها این است که نباید به کودکان سخت گرفت و خودشان می‌توانند کارها را مدیریت کنند.
مراقبت ناکافی
به‌طورکلی والدین این گروه توجه کافی به فرزندان ندارند و برای کودکان خود اهمیت قائل نیستند. اغلب قوانینی برای فرزند آن‌ها وضع نمی‌شود و همه‌چیز به خود کودک سپرده می‌شود.
تربیت مقتدرانه
این نوع از فرزندپروری میان نوع مستبدانه و سهل‌گیرانه قرار دارد و سالم‌ترین روش است. در این نوع تربیت محدودیت و آزادی در کنار هم و با تعادل مناسب وجود دارد. در این خانواده‌ها قوانین صحیح و متناسب با نیازهای فرزندان وضع می‌شوند. رابطه‌ی اعضای خانواده گرم و صمیمی است، اما در کنار آن اقتدار و قاطعیت در برخورد با فرزندان حفظ می‌شود و همه‌ی درخواست‌های آنان به‌سادگی پذیرفته نمی‌شود.
دلایل عدم مسئولیت پذیری فرزندان
برخی از کودکان و نوجوانان علاقهای به پذیرش مسئولیت ندارند و مدام از زیر بار آن شانه خالی می‌کنند، اما چرا و چگونه این‌طور می‌شود؟ چرا فرزند ما بی مسئولیت است؟ اشکال کار کجاست؟
شاید یکی از مهمترین دلایل عدم مسئولیت پذیری آنان خود شما باشید! در ادامه به برخی موارد رایج که به اشتباه توسط والدین انجام می‌شود می‌پردازیم:
- نه گفتن را بلد نیستند
- رفتارشان باعث ترس کودک از پذیرش مسئولیت است
- فضای ناامن در خانه باعث می‌شود کودک لجباز یا مبارز عمل کند
- تربیت استاندارد و صحیح روی کودک اعمال نکرده‌اند
راهکار چیست؟
اعتقاد روانشناسان این است که مهمترین عامل در ایجاد حس مسئولیت پذیری فرزندان، نوع تربیت والدین است.
والدین به کودک هدف می‌دهند، اعتماد به نفس او را بالا می‌برند، به فرزندشان یاد می‌دهند چگونه مراقب خانواده‌ی خود باشد، کمک می‌کنند که او بتواند بهترین راه حل را برای مشکلات خود بیابد و باعث می‌شوند که کودک احساس کند مهم و تاثیرگذار است.
پس تا دیر نشده است باید نسبت به تربیت فرزندی عاقل و مسئول اقدام کنیم. بهتر است والدین از کمک کارشناسان سلامت روان کودک و نوجوان جهت دریافت راهکارهای صحیح مشورت بگیرند.
کلام آخر
مسئولیت پذیری فرزندان از دغدغه‌های اصلی والدین در تربیت درست آن‌ها است. اینکه چه زمانی باید از کودک یا نوجوان خود انتظار داشته باشیم که مسئول عمل کند یا کارهایش را خودش انجام دهد و اینکه چطور برخورد مناسبی جهت سوق دادن فرزند به سمت این امر مهم به کار بگیریم بسیار پراهمیت است. مشورت کردن با روانشناس و بهره‌گیری از پیشنهادهای علمی او می‌تواند مسیر فرزندپروری صحیح را برای والدین هموار کند.
