عوامل متعددی از امتحانات مدرسه گرفته تا تیک‌تاک (TikTok) و رسانه‌های اجتماعی دیگر برای ایجاد نشانه‌های اضطراب نوجوانان وجود دارد. اگر به نظر می‌رسد که این نشانه‌ها بر زندگی تاثیر فراوانی دارد، می‌توانیم آن را اختلال اضطراب و استرس بدانیم. بیشتر نوجوانان عوامل احتمالی استرس‌زایی را که حتی ممکن است برای بزرگسالان ترسناک باشد به خوبی اداره می‌کنند، از آن جمله می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- تغییراتی مانند علائم بلوغ و روابط متفاوت با گروه دوستان، بزرگترها و خانواده
- فشار ناشی از تحصیل و ورزش و آینده تحصیلی و شغلی و ورزشی
- رسانه‌های اجتماعی که اغلب تلقین‌کننده‌ی قیاس و رقابت و هشیاری مداوم است
- افزایش آگاهی‌ها از وقایع اجتماعی و بین‌المللی که در بیشتر اوقات وحشتناک به نظر می‌رسد
اضطراب همیشه نشانه‌ی اختلال نیست ـ در واقع یکی از واکنش‌های طبیعی بدن در برابر استرس را می‌توان اضطراب در نظر گرفت. این واکنش را به منزله‌ی پاسخ جنگ یا گریز یا فلج‌شدن (fight, flight or freeze response) نیز می‌شناسند. این واکنش طبیعی بدن به جلوگیری از آسیب در شرایط خطرناک کمک می‌کند.
با این حال در حدود یک‌سوم نوجوانان با اختلال اضطراب دست و پنجه نرم می‌کنند و این معضل بر زندگی و آینده‌ی آنها تاثیر می‌گذارد. هنگامی که اضطراب به دفعات متعدد در نوجوانان ظاهر می‌شود، در کارها و برنامه‌های روزمره و روابط آنها کشمکش و مشکل پیش خواهد آمد و احتمالا نشانه‌ای از اختلال اضطراب خواهد بود.
در ادامه‌ی این مطلب از بلاگ همراهتم به نشانه‌های اضطراب در نوجوانان و راه‌هایی برای مقابله با آن می‌پردازیم.
نشانه‌های اولیه
اغلب اختلال‌های اضطراب در دوره‌ی کودکی و خردسالی پدیدار می‌شود. در واقع در یک‌پنجم کودکان نشانه‌های از اختلال اضطراب دیده شده است. این اختلال‌ها از این قرارند:
- اختلال اضطراب جدایی (separation anxiety disorder)
- اختلال اضطراب فراگیر (generalized anxiety disorder)
- اختلال وحشت (panic disorder)
- اختلال اضطراب اجتماعی (social anxiety disorder)
- هراس‌های ویژه (specific phobias)
- آگورافوبیا یا ترس از فضاهای باز و عمومی (agoraphobia)
- سکوت انتخابی (selective mutism)
گاهی اضطراب در کودکان به دوران نوجوانانی نیز کشیده می‌شود. اضطراب در کودکان ممکن است به شکل‌های زیر بروز پیدا کند:
- بی میلی به حضور در مدرسه
- ترس از جدایی از والدین
- ترس از چیزهای مشخص، مانند تنهایی یا هیولا
- خواب مختل
- نشانه‌های جسمانی مانند دل‌درد یا مشکلات گوارشی
- گریه‌ی بیش از حد طبیعی
- تردید در آغاز فعالیت‌ها، ورزش‌ها یا بازی‌های جدید
- کج‌خلقی
- بی‌حرکتی و سکوت مطلق
علاوه بر آن پژوهش‌هایی در سال‌های 2017 و 2018 نشان داد که عوامل زیر در بالا رفتن احتمال شکل‌گیری اختلال‌های اضطراب و دیگر مشکلات سلامت روان در کودکان پیش از سن مدرسه دخیل هستند:
- بنیان پراسترس و تنش‌زای خانواده
- خلق و خوی خجالتی و ترسو
- مشکلات با بزرگترها و افراد زورگو
- تغییرات عظیم مانند نقل مکان ناگهانی یا مرگ یکی از اعضای خانواده یا عزیزان
نشانه‌ها در نوجوانان
اضطراب تاثیرهایی متفاوت بر افراد گوناگون دارد. در نوجوانان این تاثیرها ممکن است به صورت‌های زیر بروز کند:
دوری از جمع
عقب‌نشینی به خلوت درون و درون‌گرایی و گوشه‌گیری ممکن است شیوه‌ای برای سازگاری و انطباق فرد در مواجهه با اضطراب‌های بیش از حد توان باشد. میل شدید به ماندن در خانه و دوری از دیگر مردم خصوصا در بین افرادی شایع است که اضطراب اجتماعی یا آگورافوبیا دارند.
نوجوانان مبتلا به اضطراب احتمالا:
- در کلاس صحبت نمی‌کنند
- از روابط اجتماعی یا فعالیت‌های فوق برنامه پرهیز می‌کنند
- عدم تمایل خود را به رفتن به مدرسه ابراز می‌کنند
اشکال در تمرکز
اختلال‌های اضطراب ممکن است سبب دشواری بیشتر در تمرکز بر مدرسه و گاهی ایجاد اشکال در انجام تکلیف‌ها و نمرات کمتر در امتحان شود.
این امر به دلیل هشیاری بیش از حد (hypervigilance) است که با اضطراب همراه می‌شود و توجه فرد را به جهات گوناگون می‌کشاند. این حواس پرتی از عملکرد دستگاه عصبی برای حفاظت از فرد برمی‌آید و تمرکز بر کار را دشوارتر از حد معمول می‌کند.
زودرنجی
گاهی خشم و زودرنجی برجسته‌ترین نشانه‌های اضطراب در نوجوانان محسوب می‌شوند. در پژوهشی که سال 2019 صورت گرفت چنین بیان شد که نوجوانان مبتلا به اضطراب به‌سختی می‌توانند پاسخی مناسب به عواطف و احساسات خود بدهند و خلق و خوی خود را مدیریت کنند. مهارت‌های تنظیم عاطفی کمتر به معنای حساسیت در قبال عواطف است و اغلب سبب انفجار خشم و زودرنجی در فرد می‌شود.
کمال‌گرایی
نوجوانانی که دچار اختلال اضطراب می‌شوند نشانه‌هایی از کمال‌گرایی را در خود نشان می‌دهند. این امر همراستا با تفکر سیاه و سفید (black and white thinking) و ترس از شکست است.
نشانه‌های کمال‌گرایی در نوجوانان از قرار زیر است:
- الگوهای تغذیه‌ای محدود یا اختلال‌های خوردن
- صرف زمان بسیار طولانی‌تر از معمول برای انجام تکالیف مدرسه یا آزمون
- گفتگوی منفی با خود و نگرش منفی به خود
نشانه‌های جسمانی
اضطراب ممکن است سبب نشانه‌های جسمانی در نوجوانان شود و در امور مدرسه و کارهای روزمره دچار اختلال کند. همچنین این معضل زندگی را برای فرد سخت‌تر از حد معمول خواهد کرد. نشانه‌های جسمانی ناشی از اضطراب را می‌توان از قرار زیر عنوان کرد:
- بی‌خوابی
- خستگی مفرط
- ابهام ذهنی
- انواع سردرد
- حالت تهوع یا معده درد
ممکن است وقتی اضطراب را تجربه کرده باشید این علائم در شما نیز بروز کرده باشد، مثلا صبح امتحان یا پیش از صحبت با افراد غریبه.
افسردگی
گاهی اضطراب به افسردگی می‌انجامد و همچنین شاید این دو با هم بروز کند. برای نمونه اگر اضطراب سبب دور ماندن شما از دوستان یا سرگرمی‌هایتان شود، ممکن است تجربه‌ی تنهایی یا از دست دادن روابط را حس کنید و به تدریج دچار افسردگی شوید. س
سازوکارهای ناسالم انطباق‌پذیری و سازش با اضطراب از جمله سوءمصرف مواد نیز ممکن است سبب افسردگی شود.
سوءمصرف مواد
در مطالعه‌ای در سال 2021 بر پیوند میان اضطراب شدید و خطر بالاتر سوءمصرف مواد در نوجوانان اشاره شد. هرچند الکل، حشیش یا دیگر مواد ممکن است ظاهرا احساسات ناخوشایند ناشی از اضطراب را به طور موقت کاهش دهد، ولی این سوءمصرف این مواد در درازمدت سبب وابستگی فرد و نشانه‌های شدیدتر اضطراب خواهد شد.
رفتار پرخطر
دوران نوجوانی زمانی بسیار مناسب برای آزمودن مرزهای گوناگون تجربیات است. اما در مطالعه‌ای که سال 2017 صورت گرفت نشان داده شد که مشکلات گوناگون سلامت روان مانند اضطراب ممکن است به افزایش احتمال ارتکاب به رفتار پرخطر در نوجوانان بینجامد.
از این دست رفتار می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- نوشیدن زیاد مشروبات الکلی
- رفتار پرخطر جنسی
- پرخاشگری و دعوا
- رانندگی نامطمئن
تشخیص اضطراب
اختلال‌های اضطراب ممکن است زندگی را دشوار کنند، اما این مشکلات قابل درمان هستند. بهتر است که نوجوانانی که در ارتباط با اضطراب خود نگرانی دارند بتوانند به راحتی با فرد بزرگسال معتمد خود این مشکل را در میان بگذارند و از وی حمایت و کمک نیاز برای ادامه‌ی راه درمان را مطالبه کنند.
نخستین گام به سوی تشخیص اختلال اضطراب معمولا مراجعه به پزشک عمومی یا متخصص سلامت یا بهداشت است. احتمالا این افراد ابتدا نشانه‌های مشکلات سلامت جسمانی را رصد خواهند کرد تا نشانه‌هایی مانند مشکلات قلبی یا عدم تعادل الکترولیت‌ها (electrolyte imbalances) را شناسایی کنند.
همچنین پزشک ممکن است نشانه‌های اختلال اضطراب را بررسی و متخصص سلامت روان را به خانواده توصیه کند. متخصصان سلامت روان از جمله تراپیست یا روانپزشک پیش از آن که تشخیص خود را قطعی کند احتمالا دلایل دیگر نشانه‌ها را بررسی خواهد کرد. از آن جمله می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- اختلال کمبود توجه بیش‌فعالی (ADHD)
- افسردگی
- ترس از زورگو
- وقایع پراسترس در زندگی
- اوتیسم (autism)
- شرایط ناشی از سانحه یا آسیب
شناسایی ریشه‌ی نشانه‌های اضطراب به انتخاب درمان مناسب و پشتیبانی لازم و کارآمد از نوجوان منتهی خواهد شد.
گزینه‌های درمانی
معمولا دو روش رایج برای اختلال‌های اضطراب وجود دارد که شامل روان‌درمانی و دارودرمانی می‌شود. البته راه‌های جایگزینی نیز وجود دارد که می‌توان با بهره‌گیری از آنها نشانه‌های اضطراب را مدیریت کرد.
روان‌درمانی
روان‌درمانی اساس بیشتر روش‌های درمان اضطراب است. هر چند گونه‌های متعددی از روان‌درمانی وجود دارد، اغلب درمان‌گران از رفتار درمانی شناختی (CBT) برای کمک به افراد مبتلا به اضطراب استفاده می‌کنند.
در روش رفتار درمانی شناختی فرد مهارت‌هایی را فرا می‌گیرد که با استفاده از آنها الگوهای اضطراب‌آور را شناسایی خواهد کرد و تغییر خواهد داد. همچنین فرد در این روش ایجاد عادت‌های جدید فکری و کاهش سطح اضطراب را تمرین خواهد کرد.
در مطالعه‌ای مشخص شد که این روش علاوه بر آن که در مدیریت اضطراب کودکان بسیار موثر است، سبب حذف بسیاری از داروهای لازم برای اضطراب نیز می‌شود.
دارودرمانی
اگر فرد ترجیح دهد که برای مقابله با اضطراب از دارو استفاده کند، روانپزشک تجویز آنها را برعهده خواهد داشت. با توجه به آن که ممکن است در پی مصرف این داروها عوارض جانبی نمود پیدا کند، برخی از متخصصان در ارتباط با مصرف آنها رویه‌ای محتاط را پی می‌گیرند. احتمالا بهتر است فرد صرفا در صورتی که دچار نشانه‌های شدید اضطراب می‌شود از این روش درمانی استفاده کند.
روش‌های جایگزین
شاید فرد بتواند با بهره‌گیری از یکی از شیوه‌های زیر با نشانه‌های اضطراب مقابله کند:
- راهبردهای خودمراقبتی مانند تغذیه‌ی مناسب و متعادل، خواب کافی و با کیفیت و فعالیت‌های جسمانی
- مدیتیشن یا روش‌های مبتنی بر ذهن‌آگاهی
- تمرین‌های بدنی (somatic exercises) مانند آرامیدگی پیش‌رونده‌ی عضلانی (progressive muscle relaxation)
کلام آخر
معمولا نوجوانان با انواع فشارها و عوامل استرس‌زا روبرو هستند. این عوامل بیشتر شامل مسائل مربوط به مدرسه، ورزش یا زندگی اجتماعی می‌شود. رسانه‌های اجتماعی نیز امروزه بر این تنش‌ها افزوده است و سبب مهارناپذیری نشانه‌های اضطراب می‌شود.
نشانه‌های اضطراب نوجوانان را می‌توان عموما از طریق دوری از جمع و خشمگین شدن یا کاهش نمرات در امتحانات شناسایی کرد. پیگیری سرنخ اضطراب و رسیدن به ریشه‌ی آن از اولین راه‌های ضروری برای مقابله با عواقب شدید ناشی از اضطراب است. اقدام ضروری بعدی مراجعه به متخصص دلسوز و آگاه در ارتباط با اضطراب نوجوانان است.
اضطراب نوجوانان موضوعی مهم است که ممکن است آینده‌ی آنان را تحت تاثیر قرار دهد، اما این مشکل را می‌توان با اقدامات بی‌درنگ و به جا به راحتی مهار و مدیریت کرد.