حدومرزها در روابط از نقطه‌ای آغاز می‌شود که تفاوت بین تواناسازی و حمایت از دیگران را به‌خوبی تشخیص دهیم. حفظ مرز بین تواناسازی و حمایت شاید همان رکن اصلی در کمک به دوستان، اعضای خانواده و افراد موردعلاقهی ما باشد.
در ادامه‌ی این مطلب از بلاگ همراهتم به تفاوت این دو رفتار می‌پردازیم.
تواناسازی و حمایت
براساس پژوهش‌ها دریافت حمایت از خانواده، دوستان و سایر اعضای دایره‌ی اجتماعی روابط، برای کسانی که با پیامدهای عملی و هیجانی بیماری‌های سلامت روان و اختلالات مصرف مواد مخدر درگیرند می‌تواند مفید واقع شود. همچنین این پژوهش نشان می‌دهد که داشتن پیوندهای قوی با دیگران چگونه کیفیت زندگی فرد را تقویت و از آن حمایت می‌کند.
در پژوهش دیگری این‌طور نشان داده شد: کسانی که به دلیل اختلالات مصرف مواد مخدر درحال گذراندن دوره‌ی درمانی هستند، می‌توانند از فواید ایجاد و حفظ روابط مثبت بهره ببرند. پژوهشگران در ادامه اعلام کردند که افزودن اعضای خانواده به روند درمان به بهتر شدن خروجی‌ها کمک می‌کند.
روابط مثبت حمایت اجتماعی را تأمین می‌کند. انجمن روان‌شناسی آمریکا (APA) حمایت اجتماعی را این‌گونه تعریف می‌کند: «تواناسازی معنای حمایت نمی‌دهد. رفتارهای تواناساز، از طریق حمایت یا محافظت از فرد در مقابل تجربه‌ی کامل پیامدهای عملکردهایش درنهایت موجب تداوم مشکل می‌شوند. حمایت کردن از فرد او را قادر می‌سازد در مسیر تجدید قوا و بازیابی توان خود قدم‌های فعال بردارد.»
تواناسازی چیست؟
رفتارهای تواناساز از سازوکارهای رایج تاب‌آوری به حساب می‌آید و در خانواده‌هایی دیده می‌شود که عضوی از آن‌ها دارای مشکل سلامت روان یا اختلالات مصرف مواد مخدر است. پژوهشگران معتقدند افراد با این اهداف درگیر رفتارهای تواناساز می‌شوند:
- تلاش کنند وضعیت نامطلوب را تغییر دهند
- کنترل را دوباره به دست بیاورند
- ثبات را افزایش دهند
این‌گونه رفتارها از دور حمایتگرانه به نظر می‌رسند، اما رفتارهای تواناسازانه در خدمت همکاری با رفتارهای مشکل‌زا و تقویت آن‌ها قرار می‌گیرند. هرچند همه می‌توانند تواناساز باشند، APA این توضیح را ارائه می‌دهد: کسانی که درگیر رفتارهای تواناساز می‌شوند، از قدرت ویران‌گری رفتارهای فرد دیگر آگاه هستند و سعی می‌کنند هرچه از دست‌شان برمی‌آید انجام دهند تا از بروز مشکل پیشگیری شود. از طرف دیگر ممکن است احساس کنند ناتوان‌اند و قدرتی ندارند.
تواناسازی بخشی از مشکل وابستگی متقابل
تواناسازی ممکن است بخشی از مشکل وابستگی متقابل و بزرگ‌تری باشد که در روابط رخ می‌دهد. ممکن است در ظاهر این‌طور به نظر برسد که فردی عزیز دارد بیش از حد کار می‌کند تا بتواند وضعیت را تعدیل و جبران کند. هرچند از دور شاید حمایتگرانه به نظر می‌رسد، اما درواقع باعث ایجاد و افزایش وابستگی می‌شود. در چنین سناریویی فرد مبتلا به مشکلات سلامت روان یا اختلالات مصرف مواد مخدر استقلال خود را از دست می‌دهد و قدرت کافی برای بهبود یا ایجاد تغییرات ضروری در شرایط را پیدا نمی‌کند.
در پژوهشی دریافته شد که اگر عضوی از خانواده یا فرد موردعلاقه فاقد منابع تاب‌آوری باشد، خطر وابسته شدن متقابل به میزان زیادی بیشتر است. این پژوهش اعلام کرد تواناسازی یعنی ناتوان‌سازی.
رفتارهای مخرب در جهت تواناسازی
بنیاد هزلدن بتی فورد، مجموعه‌ای پیشگام در مراقبت از بیماران بستری و سرپایی مبتلا به مشکلات سلامت روان و مصرف مواد مخدراست و این‌گونه بیان می‌کند که در خانواده‌هایی که اختلالات مصرف مواد مخدر وجود دارد رفتارهای مربوط به وابستگی متقابل و تواناسازی ممکن است شامل این موارد باشد:
- تلاش برای محافظت از فرد عزیز در مقابل تجربه‌ی پیامدهایی که می‌تواند به رشد او کمک کند
- مخفی نگه داشتن استعمال مواد مخدر یا الکل آن‌ها و یا بهانه‌تراشی برای عملکردهایشان
- سرزنش کردن افراد دیگر به دلیل چالش‌های فرد عزیز
- تلاش برای به‌دست‌گیری کنترل نسبت به آنچه خارج از کنترل شماست
- پرهیز از مواجهه یا پرداختن به موضوعات مرتبط با مصرف مواد مخدر و الکل
رفتار حمایتگرانه چیست؟
- گوش دادن به آن‌ها
- به کار بردن جملات تشویقی و انگیزشی و نه تخریبی
- انرژی بخشی و منبع امن بودن برای آن‌ها
- پرهیز از تلاش غیرعادی برای حل تمام مشکلات
- بهبود عزیزان را مسئولیت خود ندانستن
چگونه بدون رفتار تواناسازانه می‌توانم حمایت‌گر باشم؟
مطالعات زیادی انجام شده است و راه‌های بیشتری برای حمایت بدون تواناسازی پیشنهاد می‌کند، ازجمله:
- همدلی
- احترام
- تشویق
اگر درست نمی‌دانید آنچه در حال انجام‌دادن آن هستید تواناسازی است یا حمایت، می‌توانید به این نکته توجه کنید که آیا در حال کمک به فرد عزیز خود برای این‌که به خودش کمک کند هستید یا نه. این روش هم مفید است که دغدغه‌های شفاف خود را به‌طور مستقیم ابراز کنید یا هر زمان که مقدور بود، به پرسش‌ها پاسخی صادقانه بدهید.
کلام آخر
کمک کردن به اعضای خانواده، دوستان یا عزیزانی که با مشکلات سلامت روان یا استعمال مواد مخدر درگیرند ممکن است چالش‌برانگیز و گیج‌کننده به‌نظر برسد. ممکن است بخواهید از طریق تلاش برای کنترل رفتار یا پول دادن به آن‌ها، از شر مشکلات رهایشان کنید. البته ممکن است متوجه شده باشید که این کارها چندان جواب نمی‌دهد. راه حل درک تفاوت میان تواناسازی و حمایت است.
وقتی شک دارید که آیا بهترین کار را انجام می‌دهید یا وقتی نمی‌دانید در گام بعدی باید چه کنید، تلاش کنید دوباره به مفهوم حدومرزها برگردید. رفتارهای تواناساز فاقد حد و مرز هستند و موجب استمرار مشکل می‌شوند. رفتارهای حمایتگرانه به فرد قدرت می‌دهد که از راه انتخاب‌های خودش در مسیر بهبودی گام بردارد.