راه‌های متعددی برای رسیدن به هوش بالا و نبوغ وجود دارد و این ویژگی‌ها مختص برخی از افراد نیست. روانشناسان و متخصصان اکنون به شیوه‌های گوناگونی به هوش انسان نگاه می‌کنند. انواع هوش برای بشر تعریف شده است که از آن جمله می‌توان به هوش اجتماعی و هوش عاطفی اشاره کرد. همچنین راه‌های متفاوتی برای ارزیابی میزان هوش افراد وجود دارد.
در ادامه‌ی این مطلب از بلاگ همراهتم به انواع گونه‌های هوش نگاهی خواهیم انداخت و راه‌هایی را برای ارتقا آن بررسی خواهیم کرد.
شیوه‌ی ارزیابی هوش
احتمالا تا کنون عبارت آزمون بهره‌ی هوشی یا آی‌کیو (IQ) را شنیده‌اید. برآوردهای این آزمون به طور ویژه برای ارزیابی توانایی و استعداد افراد طراحی شده است.
البته هوش صرفا محدود به بهره‌ی هوشی نمی‌شود. چرا که:
- آزمون‌های آی‌کیو مهارت‌های خاصی را مانند استدلال، حافظه و حل مشکل بررسی می‌کنند و به استناد آنها نمی‌توانیم کل توانمندی‌های یک فرد را در نظر بیاوریم.
- آزمون‌های آی‌کیو خصوصیت‌های مهمی چون خلاقیت و مهارت‌های عاطفی را بررسی نمی‌کنند.
- افرادی که سابقه‌ها و پس‌زمینه‌های متفاوت دارند سطوح متفاوتی از آشنایی با مفاهیم و ساختار به کار رفته در آزمون‌ها را دارند، بنابراین ممکن است امتیاز پایین نشانه‌ی قابلیت‌های هوشی واقعی نباشد.
- در بررسی سال مشخص شد که افراد مبتلا به اوتیسم (autism) اغلب هوشی بالاتر در قیاس با نشانگرهای تعیین شده در آزمون آی‌کیو دارند. این گونه هوش صرفا طوری نامتعادل شده است که اثر منفی بر تعاملات اجتماعی و شیوه‌ی اقدام به وظایف دارد.
گونه‌های متفاوت هوش
در نظر دانشمندان هوش توانایی شخص در فراگیری از تجربیات برای انطباق با محیط، ساختن آن یا انتخاب محیط مناسب برای خود است. انواع آزمون‌های آی‌کیو و معیارها برای ارزیابی هوش وجود دارد.
با این حال برخی از متخصصان بر این باورند که صرفا با استفاده از یک آزمون نمی‌توان تصویری کامل از هوش به دست آورد. آنها این بحث را مطرح می‌کنند که برای شناسایی هوش باید گونه‌های متفاوت آن را در هر فرد بررسی کرد.
یکی از نظریه‌های محبوب که هاوارد گاردنر (Howard Gardner) معرفی کرده است می‌گوید که هشت نوع از هوش وجود دارد:
- هوش زبانی: حساسیت ذهنی در مواجهه با زبان شفاهی یا نوشتاری و قابلیت استفاده از زبان برای رسیدن به هدف
- هوش منطقی یا ریاضی: قابلیت تحلیل منطقی، حل معادلات ریاضی و تحقیق علمی
- هوش تصویری ـ فضایی: آگاهی از توانایی تجسم فضاهای پهناور و الگوهای کوچک‌تر، برای نمونه در هندسه؛ توانایی جهت‌یابی و حل پازل
- هوش جسمی ـ حرکتی: قابلیت استفاده از کل بدن برای خلق، اجرا و حل مشکل. ارتباط چشم و دست در این نوع از هوش نمونه‌ی بسیار مناسبی است
- هوش موسیقایی: مهارت‌های آهنگسازی، اجرا و درک و لذت بردن از موسیقی و الگوهای موسیقایی
- هوش میان فردی: قابلیت درک تعاملات با دیگران و امیال آنها که به ارتباط و همکاری خوب فرد با دیگران منتهی می‌شود
- هوش درون فردی: توانایی تامل و درک خود که شامل احساسات، انگیزه‌ها و قابلیت‌ها می‌شود
- هوش طبیعت‌گرایی: تشخیص و دسته‌بندی انواع گونه‌های جانداران، الگوهای آب و هوایی و دیگر پدیده‌های طبیعی
البته این نظام دسته‌بندی مشکلاتی نیز دارد. مثلا ارزیابی و بررسی این گونه‌های هوش و تمایز میان آنها دشوار است. برای نمونه، شاید بتوان توانایی تمایز گذاشتن میان انواع گونه‌های جانداران را عملی علمی و بنابراین در دسته‌ی هوش منطقی در نظر آورد.
همچنین عبارت‌های دیگری نیز وجود دارد که برخی برای تشریح هوش به کار می‌برند:
- هوش عاطفی، که شیوه‌ی واکنش فرد به احساسات خود یا دیگران است
- هوش جنسی، که آگاهی فرد از مفاهیم و پیچیدگی‌های موضوعات جنسی است
- هوش اجتماعی، که مشابه هوش میان فردی گاردنر محسوب می‌شود
شما چه نوع هوشی دارید؟
شاید رویکردهایی مانند رویه‌ی گاردنر نقصان داشته باشد، اما به شما کمک خواهد کرد که نقاط قوت خود را شناسایی کنید. در ادامه چند استعداد و توانایی آورده شده است که احتمالا به شما در درک نوع هوش و نقاط قوت‌تان کمک خواهد کرد:
همدلی
همدلی را معمولا توانایی درک تجربیات از نگاه دیگران تعریف می‌کنند و یکی از عناصر اصلی در هوش عاطفی محسوب می‌شود. هوش عاطفی به قابلیت فرد در درک احساسات و بیان آنها به طریقی سالم و سازنده اشاره دارد.
قدم مهم اولیه در زمینه‌ی این گونه هوش شناسایی و تایید احساسات خود است. البته باید در نظر داشت که افراد با هوش عاطفی بالا درک و آگاهی بسیار خوبی نیز از احساسات و افکار دیگران دارند. حس همدلی بالا به معنای آن است که فرد می‌تواند گرفتاری یا درگیری عاطفی دیگران را از طریق نشانه‌های رفتاری یا زبان بدن آنها درک کند. همچنین دقت نظر در انواع تجربه‌هایی که دیگران از سر می‌گذرانند و پذیرش این تفاوت‌ها را می‌توان سطح عمیق‌تری از این نوع هوش محسوب کرد.
بزرگداشت ارزش تنهایی
به آسایش و کسب مجدد انرژی نیاز دارید؟ ممکن است حتی ارزش درون‌نگری را فهمیده باشید، اما شاید ندانید که یافتن حس کمال در تنهایی نیز نشان از هوش دارد.
مطالعه‌ای که در سال 2017 بر اثر دوستی، تراکم جمعیت هوش در ارتباط با شادی صورت گرفت نشان داد که افرای باهوش وقتی بیشتر زمان خود را در روابط اجتماعی با دوستان می‌گذرانند کمتر احساس رضایت می‌کنند.
البته منظور آن نیست که افراد باهوش عموما از دیگران خوششان نمی‌آید یا دوستان کمی دارند، بلکه درون‌گرایی و هوش معمولا دربردارنده‌ی زمانی برای گشت و گذار ذهنی، تفکر بر مشکلات خود، رسیدن به فکرهای بکر و جدید و بررسی تجربیات گذشته در تنهایی است.
درک عمیق از خود
آگاهی از نیازهای خود در ارتباطات و تعاملات صرفا بخشی از خویشتن‌آگاهی محسوب می‌شود. درک شخصی از هویت با فهمی که از جنبه‌های گوناگون زندگی خود داریم نیز مربوط است:
- خصوصیات و توانایی‌ها
- ارزش‌هایی که در زندگی بزرگ می‌داریم
- اهداف و آرزوهای اصلی در زندگی
- دیگر ویژگی‌های تعیین‌کننده‌ی شخصیت
درک عمیق از خود نشان از هوش بالا دارد، زیرا معمولا شناخت مناسب هویت شخصی به این معنا است که:
- به خود اعتماد دارید و در تنهایی حس امنیت می‌کنید
- مهارت‌های خود و سطح آنها را می‌شناسید
- در ارتباط با تصمیم‌هایی که نشان از باورهایتان دارد اعتماد به نفس دارید
کشف این موارد در خود زمان‌بر است. حتی هنگامی که هویت شخصی خود را شکل می‌دهید، باید تلاش کنید که:
- در ابراز آزادانه‌ی خود حس راحتی داشته باشید
- مرزها و محدوده‌های شخصی خود را برپا کنید و از آنها حراست کنید
- راهی را انتخاب کنید که با ارزش‌ها و مرام شخصی شما همراستا باشد
همواره در پی دانش بیشتر
شاید هیچ گاه از رسیدن به یک توضیح ساده راضی نمی‌شوید. از مطالعه، هنر و مکاشفه در دیگر زبان‌ها و فرهنگ‌ها لذت می‌برید.
پرسش‌های زیرکانه می‌پرسید تا به اصل موضوع پی ببرید، برای جستجو در علایق جدید ساعت‌ها به کندکاو در اینترنت می‌پردازید یا برای درک کارکرد اشیاء آنها را کالبدشکافی می‌کنید.
کنجکاوی شما شاید به صورت علایق به تجربیات و زندگی دیگران نیز نمود پیدا کند. این خصوصیات همراه با ذهن باز و آمادگی تردید در باورهای شخصی در دسته‌بندی «پنج جنبه بزرگ شخصیت» زیر چتر ویژگی «استقبال از تجربه» قرار می‌گیرد. کنجکاوی به هر صورت که باشد در رابطه‌ای تنگاتنگ با هوش است.
مشاهده کردن و به خاطر سپردن
مشاهده و دریافت وقایع اطراف نشان از هوش دارد. حافظه‌ی فعال توانایی ما در ذخیره کردن خرده‌های اطلاعاتی است که مشاهده می‌کنیم. توانایی دقت به اطراف و مشاهده‌ی وقایع به گونه‌های متفاوتی از هوش مرتبط است:
- اگر دید خوبی برای دریافت الگوهای گوناگون دارید شاید قدرت مشاهده‌ی شما در کارهای خلاقانه به کار می‌آید. این خصوصیت از هوش تصویری ـ فضایی برمی‌آید.
- حافظه‌ی خوبی در زمینه‌ی شنیده‌ها یا مطالعات خود دارید؟ این ویژگی هوش زبانی است.
- درک عمیقی از طبیعت دارید و مثلا در باغبانی توانمندید؟ هوش طبیعت‌گرایی شما بالا است و می‌توانید الگوی تغییرات محیط طبیعی را درک کنید.
حافظه‌ی جسمانی بالا
هوش در زمینه‌ی جسمانی نیز نمایان می‌شود. شاید بتوانید با شنیدن هر ریتمی ورزش کنید یا برقصید. هوش جسمانی ـ حرکتی بالا را می‌توان زبردستی و هماهنگی مناسب اعضای بدن نیز در نظر گرفت. در فعالیت‌های جسمانی مانند ورزش یا کارهای هنری دستی و فنی این هوش به کار می‌رود.
توانایی مقابله با کشمکش‌های زندگی
زندگی همیشه راحت نیست. توانایی انطباق با دشواری‌های پیش رو یکی از اجزاء اساسی هوش است. توانایی سازگاری با شرایط جدید یا تغییرات از این نوع هوش برمی‌آید. این خصوصیت به مقاومت فرد و توانایی بهبود یافتن پس از مواجهه با سختی‌ها مربوط است. همچنین ذوق طنز و شوخ‌طبعی نشان از هوش بالای فرد در این زمینه دارد.
قابلیت بالا در حفظ صلح و آرامش
مهارت قوی میان فردی نشان از هوش بسیار بالا دارد. غلبه بر مشاجرات و حل درگیری خود با دیگران یا ایجاد صلح و آرامش میان اشخاص دیگر هوش فراوانی را می‌طلبد. این مهارت جزئیات متعددی دارد:
- درک زبان بدن دیگران
- استفاده از نشانه‌ها برای پرسیدن به موقع پرسش‌های صحیح و به جا یا گوش سپردن فعالانه برای درک کل ماجرا
- تشویق دیگران به مشاهده‌ی نقطه نظرهای دیگر
- کمک به ایجاد راهبردهای ممکن برای حل مشکل
کلام آخر
هوش بالا در افراد گوناگون به طرق متفاوتی نمایان می‌شود. توانمندی‌های هوشمندانه‌ی افراد متفاوت گوناگون است. نمی‌توان افراد گوناگون را بر اساس نوع هوشی که دارند بررسی کرد، اما نکته‌ی مهم سطح و عمق هر گونه از هوش در فرد است. توسعه‌ی هوش‌های مختلف به تلاش نیاز دارد و فرد با توجه به میزان رشدی که کرده است از آن بهره می‌برد. مسلما هر گونه از هوش در زمینه‌ای خاص کاربرد دارد، برای نمونه هوش عاطفی بالا کمک می‌کند تا:
- عواطف و احساسات گوناگون شناسایی و درک شوند
- اثر این عواطف بر انتخاب‌ها یا رفتار درک شود
- به طور مثبت و کارآمد به این عواطف پاسخ داده شود
- مهار نفس و مدیریت عواطف در زمان و مکان مناسب صورت بگیرد
- واکنش‌ها و پاسخ‌های عاطفی درخور و سالم باشد
افرادی که هوش خود را در زمینه‌های گوناگون پرورش می‌دهند در محیط اجتماعی، طبیعی و در تنهایی درک بهتری از شرایط دارند و توانمندی آنها برای یافتن راه حل مناسب در مواجهه با گرفتاری و سازش با تغییرات غیر قابل کنترل در زندگی بیشتر می‌شود و از این رو آرامش و رفاه بالاتری خواهند یافت.