آیا بازی های کامپیوتری برای فرزندم ضرر دارد؟

میکرو، آتاری و سِگا. این اسم‌ها برایتان آشنا نیست؟ بعید است متولد دهه‌ی شصت به بعد باشید و قسمتی از کودکی‌تان با این بازی‌های ساده‌ی گرافیکی نگذشته باشد. اگر به خاطرات آن روزها برگردیم، احتمال والدین‌تان همان‌قدر روی این بازی‌ها حساسیت داشتند که حالا شما نگران ضرر و زیان بازی‌های کامپیوتری برای فرزندتان هستید. با این‌که زمانه عوض شده و حالا صفحه کلید کامپیوتر، تبلت، موبایل و دسته‌های بازی جای خودشان را به کنسول‌های قدیمی بازی داده‌اند اما این سوال اساسی همچنان دغدغه‌ی والدین است: آیا بازی‌های کامپیوتری برای فرزندم ضرر دارد؟

این سوال اگر چه که دقیق است اما نمی‌توان برای پاسخ دادن به آن به یک بله یا خیر ساده اکتفا کرد. به همین دلیل در ادامه‌ی این مطلب از سایت همراهتم از بازی‌های کامپیوتری و تاثیر آن روی سلامت ذهن و روان کودکان می‌گوییم. همچنین از مهارت‌هایی حرف می‌زنیم که یک بازی کامیپوتری خوب و مفید می‌تواند به فرزندتان آموزش بدهد. با ما همراه باشید تا بیشتر از بازی کامپیوتری و بچه‌ها بگوییم.

بازی کامپیوتری و رشد شناختی کودک

فرض کنید در خیابان در حال قدم زدن هستید که ناگهان یک خبرنگار تلویزیونی جلوی راه‌تان سبز می‌شود و بی‌مقدمه نظرتان را درباره‌ی تاثیر بازی‌های کامپیوتری روی کودک می‌پرسد. چه پاسخی می‌دهید؟ احتمالا از تاثیر منفی بازی‌های آنلاین و ویدیویی می‌گویید و از این‌که بچه‌های این دوره و زمانه وقت‌شان را پای گوشی و کامپیوتر تلف می‌کنند، ابراز نگرانی می‌کنید. این سوگیری رفتاری در ما طبیعی‌ست. چرا که در ذهن‌ ما بازی کامپیوتری با خشونت، خستگی، پرخاش و افسردگی کودک هم‌ردیف شده است. نه تنها ما، که روان‌شناسان و متخصصین سلامت هم همیشه نگران آثار مخرب بازی‌های کامپیوتری بر ذهن و جسم کودکان بوده‌اند. اما حالا عقیده دارند که باید با دیدگاه متعادل‌تری درباره‌ی تاثیر بازی‌های ویدیویی بر رشد کودکان و نوجوانان حرف زد.

احتمالا باورش برایتان سخت باشد اما براساس یافته‌های یک مطالعه که در سال ۲۰۱۳ میلادی انجام شده است، بازی‌های ویدیویی خشن با محوریت تیراندازی روی درک سه‌بعدی افراد از اشیا، درست به اندازه‌ی یک کلاس درسی تاثیر مثبت می‌گذارد. همچنین بازی‌های کامپیوتری طیف وسیعی از مهارت‌های شناختی کودک مانند استدلال، حافظه و ادراک را تقویت می‌کنند. به زبان ساده، یافته‌های این تحقیقات نشان می‌دهند بازی‌های ویدیویی برخلاف ظاهرشان می‌توانند مانند یک کلاس درس عمل کنند. کلاس درسی که در آن امکان آموزش و توسعه و مهارت‌آموزی وجود دارد و کودک را آرام آرام برای شناختن علایقش در زمینه‌های مختلف راهنمایی می‌کند.

استفاده از بازی کامپیوتری به عنوان سرگرمی آموزشی

سرگرمی آموزشی (Edutainment) به بازی‌هایی گفته می‌شود که غیر از سرگرم کردن کودک، جنبه‌ی آموزشی و یادگیری هم دارند. در این بازی‌ها دو عنصر آموزش و سرگرمی کنار هم قرار می‌گیرند تا کودک بدون آن که خسته شود یا احساس کند سر کلاس درس نشسته است، مفاهیم کاربردی و متنوعی را یاد بگیرد و از این یاد گرفتن‌ها لذت هم ببرد. مثلا آموزش غیرمستقیم ریاضی، تقویت زبان انگلیسی یا بهبود املای فارسی در قالب بازی‌هایی با گرافیک جذاب و چالش‌های سرگرم‌کننده که کودک را برای پیدا کردن راه‌حل و رفتن به مرحله‌ی بعدی بازی تشویق کند، از نمونه‌های این بازی‌های کامپیوتری مفید هستند.

بازی های مفید کامپیوتری برای تقویت مهارت حل مسئله

روان‌شناسان کودک معتقدند که بازی‌های کامپیوتری به کودکان کمک می‌کند تا مهارت‌ حل مسئله در آنها تقویت شود. یکی از مهم‌ترین انواع بازی‌های کامپیوتری برای تقویت مهارت حل مسئله، بازی‌های سبک استراتژیک هستند. در این نوع از بازی‌های ویدیویی، بازیکن با قبول کردن یکی از نقش‌های مهم مانند رهبری یا سرپرستی گروه باید از تمام منابع، ابزار و تجهیزات موجود برای رسیدن به اهداف بازی استفاده کند. مثلا فرد در نقش پادشاه یک کشور باید هدایت ارتش و حافظت از مرزهایش را برعهده بگیرد و با چالش‌های مختلفی دست‌وپنجه نرم کند. تحقیقات نشان می‌دهد کودکانی که بیشتر به بازی‌های سبک استراتژیک علاقه نشان می‌دهند در درس‌هایی که با مهارت حل مسئله همراه است، خلاقیت بیشتری را از خودشان بروز می‌دهند.

بازی کامپیوتری و کاهش استرس در کودکان

بازی معروف پرندگان خشمگین (Angry Birds) را به یاد دارید؟ این بازی نه‌تنها برای کودکان که برای بزرگ‌سالان هم جذاب بود. برخورد پرنده‌ها با مانع‌های مختلف و رفتن به مرحله‌ی بعد، آن هم بعد از چند بار شکست خوردن حسی از پیروزی و شعف را در ما ایجاد می‌کرد. بعضی بازی‌ها برای تغییر خلق‌وخو، ایجاد آرامش و از بین بردن اضطراب طراحی شده‌اند. پس اگر یک بازی کامپیوتری می‌تواند باعث از بین رفتن تنش و اضطراب در کودک شود، چرا کودک را از آن انجام آن بازی منع کنیم؟

همچنین بازی‌های کامپیوتری می‌توانند ابزار موثری برای انتقال مفهوم شکست و تاب‌آوری در برابر شکست به کودکان باشند. یاد گرفتن روش‌های مقابله با شکست‌های مداوم در این بازی‌ها، به مرور در کودکان یک انعطاف‌پذیری عاطفی ایجاد می‌کند که به عنوان یک مهارت اساسی در زندگی روزمره‌شان می‌توانند به آن تکیه کنند.

بازی کامپیوتری و بهبود مهارت های اجتماعی

یک باور غلط دیگر درباره‌ی بازی‌های کامپیوتری، تاثیر این بازی‌ها بر منزوی شدن و گوشه‌گیر شدن بچه‌هاست. منظورمان از منزوی شدن یعنی تمایل فرد به تنهایی و تنها ماندن. اما تحقیقات، نتایج دیگری را نشان می‌دهند. بیشتر از هفتاد درصد گیمرها به صورت آنلاین و تیمی بازی می‌کنند. بازی‌های Farmville و World of Warcraft از نمونه‌های معروف این بازی‌های گروهی هستند. بازی‌هایی که در آن افراد با سایر بازیکنان در قالب تیم‌های چند نفره با هم بازی می‌کنند.

این تیم‌های کوچک مجازی، یک جامعه‌ی بزرگ‌تر مجازی را تشکیل می‌دهند. جامعه‌ای که بچه‌ها در آن یاد می‌گیرند چه کسانی قابل اعتماد هستند، چطور باید در شرایط سخت تصمیم بگیرند و چگونه می‌توانند گروه‌شان را به سمت پیروزی هدایت کنند. بررسی‌ها نشان می‌دهد که بازی‌های آنلاین گروهی حتی اگر خشونت‌آمیز باشند، باز هم مفیدتر از بازی‌های تک‌کاربره که افراد را صرفا روبه‌روی هم قرار می‌دهد، هستند.

بازی کامپیوتری و تقویت حافظه کودک

احتمالا عجیب به‌نظر برسد اما تحقیقات نشان می‌دهد گیمرها، حافظه‌ی بهتری نسبت به بقیه دارند. البته نه فقط گیمرها، بلکه کسانی که زمانی عادت به انجام بازی‌های کامپیوتری داشته‌اند، در تست‌های مربوط به سنجش حافظه عملکرد بهتری از خودشان نشان داده‌اند. مثلا در یکی از این آزمایش‌ها، افراد باید با به‌خاطر سپردن اطلاعات و انجام محاسبات ذهنی به چند سوال پاسخ می‌دادند. از میان بیست‌وهفت بزرگسالی که برای انجام این آزمایش دعوت شده بودند، کسانی عملکرد بهتری از خودشان نشان دادند که در دوران کودکی‌شان زمان بیشتری را صرف انجام دادن بازی‌های کامپیوتری می‌کردند. بنابراین این افراد حتی با این‌که در بزرگسالی‌شان دیگر سراغ انجام این بازی‌ها نرفته بودند، اما باز هم حافظه‌شان عملکرد بهتری نسبت به سایر شرکت‌کنندگان داشت.

بعد از انجام اولین مرحله از این آزمایش، برای تمام شرکت‌کنندگان یک دوره‌ی آموزش بازی‌های کامپیوتری برگزار شد تا با اصول ساده‌ی انجام این بازی‌ها آشنا شوند. بعد از اتمام دوره‌ی آموزشی، دوباره تمام شرکت‌کنندگان در تست مربوط به سنجش حافظه شرکت کردند. این بار نتایج گروهی که در کودکی‌شان سراغ بازی‌های کامپیوتری رفته بودند با نتایج گروهی که هیچ‌وقت بازی نکرده بودند، بیشتر به هم نزدیک شده بود.

نقش والدین در نظارت بر بازی های کامپیوتری

هرچند این مطلب را با تاثیر مثبت بازی‌های مفید کامپیوتری بر کودک شروع کردیم، اما نمی‌توان گفت که این بازی‌های کامپیوتری کاملا بی‌ضرر هستند. مهم‌ترین نکته مجموع زمان‌هایی ا‌ست که کودک به بازی کردن اختصاص می‌دهد. همچنین انتخاب نوع بازی هم اهمیت زیادی دارد. به‌عنوان پدر و مادر، ایده‌ی خوبی‌ست اگر سعی کنید در زمان‌های بازی کودک با او همراه باشید تا از رفتار او حین بازی کردن و بازی‌هایی که انتخاب می‌کند، آگاه باشید.

اگر کودک‌تان بیشتر با موبایل و تبلت بازی می‌کند، تنظیمات گوشی را به نحوی انتخاب کنید که نصب بازی‌های مختلف با در نظر گرفتن شرایط سنی کودک انجام شود. غیر از این موضوع، بازی‌های آنلاین ویدیویی به نظارت بیشتری از سمت والدین نیاز دارند. چرا که می‌تواند کودک را در معرض بسیاری از خطرات مجازی مانند آزار و اذیت اینترنتی، افشای اطلاعات و اخاذی قرار دهد.

همه‌ی ما خیلی خوب می‌دانیم که در این دوره و زمانه دور نگه داشتن کودکان از بازی‌های کامپیوتری کاملا نشدنی است. تبلیغات گسترده و رونمایی از بازی‌های جدید و کنسول‌های مختلف، حتی بزرگترها را هم پای این بازی‌ها می‌نشاند. همان‌طور که در این مطلب خواندید، بازی‌های کامپیوتری برای کودک مفید و حتی لازم هستند. چرا که مهارت‌های مختلفی را در حین بازی کردن یاد می‌گیرند.

تنها نکته‌ای که اهمیت دارد مدیریت زمان بازی و انتخاب نوع بازی است. پس سعی کنید بیشتر کودک‌تان را در دنیای بازی‌های کامپیوتری همراهی کنید و در فعالیت‌های او شریک شوید. با این کار برای کودک‌تان تبدیل به الگویی می‌شوید که بلد است بین زندگی واقعی و دنیای بازی‌های کامپیوتری تعادل برقرار کند تا هم از بازی کردن لذت ببرد و هم از تاثیر منفی این بازی‌ها مصون بماند.