فوبیای جای تنگ به تر‌س‌هایی گفته می‌شود که نسبت فضاهای محدود، تنگ، بسته یا شلوغ ایجاد شود. فرد مبتلا به کلاستروفوبیا (claustrophobia) یا همان فوبیای جای تنگ در هنگام تحریک، ترس و اضطراب شدیدی را تجربه می‌کند. این مساله می‌تواند منجر به اجتناب کردن از حضور در موقعیت‌هایی شود که باعث اضطراب او خواهد شد. این ترس زمانی به عنوان یک فوبیا شناخته می‌شود که اثرات منفی بر کیفیت زندگی فرد داشته باشد. در این مقاله از سایت همراهتم شما را با محرک‌ها و علائم تشخیص این فوبیا آشنا خواهیم کرد.
منظور از فضای تنگ چیست؟
برخی افراد فقط توسط محرکی تحریک می‌شوند که باعث اولین وقوع فوبیای آنها شده است. برای مثال: اگر اولین تجربه‌ی ترس فرد در قطار باشد، ممکن است در آینده هم احساس کند که دیگر نمی‌تواند سوار قطار شود. بیشتر افراد تنها با اولین عامل تحریک نمی‌شوند و هرگونه فضای تنگ و بسته‌ای می‌تواند عامل تحریک ترس آنها باشد.
البته به این موضوع هم توجه داشته باشید که افراد مختلف از فضاهای تنگ تعاریف مختلفی دارند، زیرا هر کس فضای خاصی را تنگ و بسته تلقی می‌کند. علاوه بر فضای بسته نزدیک شدن هم تعریفی‌ست که باید در کلاستروفوبیا به آن اشاره کنیم. اشخاص مختلف فضای نزدیک را به گونه‌های مختلف تعریف می‌کنند. ممکن است نزدیک برای شما 1 متر باشد و برای شخص دیگر 6 متر. بنابراین اگر شخصی به فضای نزدیک شما تجاوز کند، ممکن است احساس ناراحتی یا حتی تهدید کنید. هر چه «فضای نزدیک» یک فرد شعاع بیشتری داشته باشد، بیشتر احتمال دارد که کلاستروفوبیا را تجربه کند.
چه چیزی موجب کلستروفوبیا می‌شود؟
دانشمندان در مورد علت‌های دقیق فوبیای جای تنگ، که از فردی به فرد دیگر متفاوت است، مطمئن نیستند. با این حال، چند نظریه در مورد علل آن وجود دارد.
متخصصان و روانشناسان بر این باورند که عوامل محیطی، مانند تروما و زخم‌های دوران کودکی، می‌تواند در ایجاد کلاستروفوبیا نقش داشته باشد. تجربیاتی مانند گیر افتادن در یک فضای محدود، قلدری یا سوء استفاده‌ی دیگر همسالان برای گیر انداختن کودک در جای تنگ و محصور می‌تواند باعث ایجاد چنین ترسی حتی در بزرگسالی شود.
همچنین ممکن است یک علت ژنتیکی پشت این فوبیا وجود داشته باشد. یک مطالعه در سال 2013 نشان داد که جهش نوعی ژن در افراد مبتلا به کلاستروفوبیا بیشتر است.
محرک‌های معمول فوبیای جای تنگ
یکی از موضوعاتی که باید در رابطه با فوبیاها خصوصا کلاستروفوبیا بدانیم این است که بیشتر آنها با فعال شدن بیش از حد نواحی خاصی از مغز، مانند: آمیگدال (Amygdal)، اینسولای (insula) چپ، تالاموس (thalamus) راست و مخچه مرتبطند. اگرچه محرک‌ها می‌توانند برای افراد مختلف متفاوت باشند اما رایج‌ترین آنها عبارتند از:
- آسانسور
- تونل‌ها
- وسایل حمل و نقل عمومی مانند قطار و هواپیما
- توالت‌های عمومی
- فضاهای شلوغ
- دستگاه‌های ام آر آی یا سی تی اسکن
- اتاق‌های کوچک و یا بدون پنجره
- رختکن استخر
- اتاق پرو
- درهای چرخان
- زیرزمین یا اتاق زیر شیروانی
- ترافیک
- غارها
- اتاق‌های که پنجره‌هایش باز نمی‌شود
چگونه فوبیای جای تنگ تشخیص داده می‌شود؟
اگر فکر می‌کنید که به کلاستروفوبیا مبتلا هستید، باید به روانشناس یا روانپزشک خود مراجعه کنید، به خصوص اگر شرایط زیر را داشته باشید:
- فوبیای شما مانع توانایی شما برای عملکرد در زندگی روزمره‌ی شما می‌شود
- بر کیفیت زندگی شما تأثیر منفی می‌گذارد
- باعث می‌شود از موقعیت‌ها یا مکان‌های خاصی اجتناب کنید
- بر سلامت روانی یا رفاه شما تأثیر منفی می‌گذارد
تشخیص زودهنگام می تواند مفید باشد و به شما در مدیریت موثر فوبیای جای تنگ کمک کند. ممکن است درمانگر سوالاتی در رابطه با هر فوبیا یا مسائل اضطرابی از شما بپرسد. شاید جستجویی هم درباره‌ی سابقه‌ی خانوادگی، سابقه‌ی پزشکی شما و هر دارو یا مکملی که مصرف می‌کنید، داشته باشد. معمولا درمورد استرس‌هایی که در روزهای اخیر تجربه کرده‌اید هم سوالاتی می‌پرسند. سپس ممکن است به یک روانپزشک ارجاع داده شوید تا در صورت نیاز در کنار درمان‌های روانشناختی، دارو هم مصرف کنید.
کلام آخر
فوبیای جای تنگ همان‌طور که خواندید می‌تواند زندگی فرد را مختل کند. اگر فکر می‌کنید شما یا یکی از نزدیکان‌تان درگیر آن شده‌اید حتما با یک درمانگر صحبت کنید. گرفتن وقت مشاوره بهترین راه برای تشخیص کلاستروفوبیا است. حتی ممکن است بعد از مراجعه به درمانگر متوجه شوید که چنین فوبیایی ندارید و فقط به کمی استراحت نیاز دارید. گاهی چیزی که ما از آن به عنوان یک فوبیا یاد می‌کنیم تنها استرس‌هایی هستند که ما برای مقابله با آنها آماده نیستیم. بنابراین قبل از اینکه در مورد فوبیای خودتان یا اطرافیان‌تان پیش‌داوری کنید، بهتر است با مراجعه به مشاوره از وجودآن مطمئن شوید.