تاثیر شبکه‌های اجتماعی بر سلامت روان؛ خوب یا بد؟

امروز و در سال ۱۴۰۱ نمی‌توانیم تاثیر شبکه‌های اجتماعی بر سلامت روان را نادیده بگیریم. شبکه‌های اجتماعی ابزاری بی‌همتا و پویا به‌حساب می‌آیند که پای ثابت زندگی همه‌ی ما هستند. چند میلیارد نفر در سراسر دنیا عضو شبکه‌های اجتماعی هستند. عجیب نیست که عمر این شبکه‌ها تنها یک دهه است و اکنون نمی‌توانیم زندگی بدون آن را تصور کنیم؟ در این نوشته از «همراهتم» نگاهی داریم به تاثیر شبکه‌های اجتماعی بر سلامت روان. تاثیری که در بعضی موارد مثبت و در مواردی منفی ارزیابی شده.

شبکه‌های اجتماعی و تاثیر مثبت آنها بر سلامت روان

در سال ۲۰۱۸ تنها ۲۶ درصد از مردم آمریکا از شبکه‌های اجتماعی مانند فیس‌بوک، اینستاگرام، توییتر، لینکداین و پینترست استفاده می‌کردند. این عدد در سال ۲۰۲۰ به ۷۲ درصد رسید. به نظر می‌رسد که درست کردن پروفایل کاری، ارتباط با دوستان و خانواده، به اشتراک گذاشتن فکرها، روزمرگی‌ها، عکس، موسیقی، لینک و چیزهای دیگر، کاربران را حسابی مشغول خود کرده است.

موافقان شبکه‌های اجتماعی می‌گویند دنیای آنلاین به ارتباط بیشتر دوستان و بستگان کمک کرده. بسیاری از دوستان قدیمی در همین شبکه‌ها یکدیگر را پیدا کردند. معلم‌ها، استادان و دانشجویان به دریایی از منابع درسی دسترسی پید کرده‌اند. اطلاعات مفید اجتماعی و علمی به‌راحتی دردسترس همه قرار می‌گیرد. و این‌ها بخشی از خوبی‌های وجود شبکه‌های اجتماعی‌ست.

از سوی دیگر، مخالفان شبکه‌های اجتماعی به اثراتی مانند افسردگی، اضطراب و تنهایی اشاره می‌کنند و آن را برای سلامت روان مناسب نمی‌دانند. در این‌جا می‌خواهیم با جزئیات بیشتر به تاثیر شبکه‌های اجتماعی بر سلامت روان از جنبه‌ی مثبت اشاره کنیم.

تاثیر مثبت شبکه‌های اجتماعی بر سلامت روان

۱. الهام‌بخش زندگی سالم

شوخی نمی‌کنیم! تحقیقات نشان داده به اشتراک گذاشتن هدفی که درنظر داریم، شانس موفقیت در رسیدن به هدف را بالا می‌برد. تاثیر شبکه‌های اجتماعی در رسیدن به هدفی مانند کاهش وزن، ترک سیگار، انتخاب غذای سالم یا ثبت‌نام در باشگاه ورزشی، مثبت ارزیابی شده.. زمانی که برنامه‌ریزی را با صدای بلند اعلام می‌کنیم، از طرف دوستان حمایت می‌شویم. با دنبال کردن صفحه‌های مشابه، انگیزه می‌گیریم و بیشتر روی هدف تمرکز می‌کنیم.

۲. تقویت دوستی‌ها

موردی دیگر از تاثیر شبکه‌های اجتماعی بر سلامت روان، تقویت رابطه‌ها و دوستی‌هاست. وجود گروه‌های خانوادگی و دوستانه باعث می‌شود کسانی که فاصله‌ی جغرافیایی دارند و در شهرها یا کشورهای مختلف زندگی می‌کنند، بیشتر از حال هم باخبر باشند و کمتر احساس تنهایی کنند.

افراد سالمند، بیمار یا کسانی که مشکل حرکتی دارند، باوجود رسانه‌های اجتماعی، با دیگران ارتباط برقرار می‌کنند. این مورد به‌ویژه برای کسانی که بیرون آمدن از خانه برای‌شان سخت است، بیشتر دیده می‌شود.

۳. فرصتی برای دریافت دانش

بعضی افراد به‌سختی می‌توانند درباره‌ی مشکلات خود صحبت کنند. نمونه‌ی بارز آن نوجوانان و افرادی هستند که با افسردگی دست‌وپنجه نرم می‌کنند. تعداد نوجوانانی که درمورد مشکلات‌شان در اینترنت جست‌وجو می‌کنند، بیشتر از آنهایی‌ست که مشکل را با خانواده درمیان می‌گذارند.

وجود شبکه‌های اجتماعی کمک کرده اطلاعاتی درمورد بهداشت پوست و مو و درمان آکنه، کنترل خجالت، اضطراب، افسردگی یا دوست شدن با همکلاسی‌های جدید، راحت‌تر دراختیار نوجوان قرار گیرد.

روش‌های درمان استرس و از بین بردن اضطراب به بزرگسالان کمک می‌کند کیفیت زندگی را بالا ببرند.

۴. آموختن مهارت‌های تازه

پیدا کردن شغل دلخواه بدون آشنایی با تکنولوژی، دانستن روش استفاده از سرویس‌های آنلاین و بعضی ابزارها کار راحتی نیست. در حالی که کودکان و نوجوانان زمانی را در محیط‌های آنلاین سپری می‌کنند، می‌توانند به‌شکل عملی و تئوری مهارت‌های مختلف را بیاموزند و کم‌کم آماده‌ی ورود به بازار کار شوند.

۶. فراهم شدن آشنایی با حوزه‌های تازه

وجود اینترنت زندگی‌ها را دگرگون کرده. دسترسی به اطلاعات در زمینه‌های موردعلاقه‌ی افراد ساده شده. پیدا کردن دستور آشپزی، کتاب یا موسیقی موردعلاقه، به سادگی یک کلیک است. اما این امکان زمانی جذاب‌تر می‌شود که بخواهیم درمورد یک سبک ادبی، همه‌ی آثار یک نویسنده، یک سبک آشپزی یا هر شاخه‌ی دیگری بیاموزیم.

می‌توانیم درحالی‌که در اتاق نشیمن خود نشسته‌ایم، ببینم مردم کشورهای دیگر چه فرهنگی دارند، چه غذایی می‌خورند و چگونه زندگی می‌کنند. نوجوانان ساده‌تر از گذشته می‌توانند در مورد رشته‌های تحصیلی و شغلی اطلاعات به‌دست بیاورند و علاقه‌ی خودشان را پیدا کنند.

۷. کاریابی ساده‌تر

تحمل استرس از دست دادن شغل آسان نیست. تا یک دهه‌ی پیش باید روزانه روزنامه‌ها را بررسی می‌کردیم و روزها منتظر مصاحبه‌ی شغلی می‌ماندیم.

امروز با اسکرول شبکه‌های کاریابی آنلاین،‌ شغل و شاخه‌ی موردنظرمان را پیدا می‌کنیم. در گروه‌های مختلفی که در شبکه‌های اجتماعی ساخته‌ شده، با فرصت‌های شغلی آشنا می‌شویم. در مطلب‌های متنی یا ویدیویی که پیدا می‌کنیم، راه‌های درست مصاحبه‌ی شغلی را یاد می‌گیریم.

۸. سرگرمی و تفریح

زمانه‌ی نو، سرگرمی را دوباره معنی کرده است. خواندن و به اشتراک گذاشتن مطلب‌های جذاب و جالب، فرد را ساعتی سرگرم می‌کند. این خوشگذرانی‌های کوچک فرد را از فشار کار روزانه رها می‌کند و باعث می‌شود ساعتی سرخوش باشد.

هیچ پدیده‌ای نیست که سراپا خوبی باشد. می‌توانیم از اثر شبکه‌های اجتماعی و تاثیر منفی آن بر سلامت روان بگوییم و از آن آگاه باشیم.

تاثیر منفی شبکه‌های اجتماعی بر سلامت روان

۱. اعتیادآور بودن

تحقیقی که به‌طور خاص درمورد فیس‌ بوک انجام شده، نشان داد اختلال اعتیاد به فیس بوک می‌تواند به نادیده گرفتن زندگی شخصی و تغییر خلق‌وخو منتهی شود. چنان‌چه این تحقیق را به دیگر شبکه‌های اجتماعی تعمیم دهیم، می‌توانیم بگوییم دیگر رسانه‌ها هم چنین اثری دارند. زمانی که فرد از این شبکه‌ها دور می‌شود، احساس اضطراب می‌کند.

۲. انتقال اطلاعات نادرست

تحقیقات نشان داده اخبار اشتباه و دروغ سریع‌تر از واقعیت منتشر می‌شوند. پس از روشن شدن واقعیت، تعداد افرادی که از آن باخبر می‌شوند، کمتر از تعداد اولیه است. و همچنین افراد کمتری اطلاعات تصحیح‌شده را به اشتراک می‌گذارند.

۳. نمره‌ی پایین‌تر در مدرسه و دانشگاه

کارشناسان براساس تحقیقاتی که درمورد وقت گذاشتن در فیس بوک انجام شده، به این نتیجه رسیده‌‌اند که هر چه دانشجویان زمان بیشتری در این شبکه می‌گذرانند، نمره‌های پایین‌تری دارند. از سوی دیگر، عملکرد دانش‌آموزان در مدرسه‌هایی که تلفن همراه ممنوع بوده، بهتر گزارش شده است.

۴. مشکلات آفلاین

استفاده‌ی بیش از حد از رسانه‌های اجتماعی می‌تواند مانع از توسعه‌ی مهارت مدیریت تعارض و توانایی حل مساله در نوجوانان شود. به این ترتیب امکان موفقیت در زندگی واقعی کمتر می‌شود.

۵. حس جداافتادگی

فرد ممکن است درصورت دوری از اینترنت احساس جداافتادگی را تجربه کند. زمانی که فرد می‌بیند دوستان و هم‌کلاسی‌ها در شبکه‌های اجتماعی وقت می‌گذرند، احساس می‌کند در حال از دست دادن تجربه و اطلاعات است و از دیگران جدا افتاده.

همین حس باعث می‌شود فرد ترجیح دهد به‌جای بیرون رفتن از خانه یا معاشرت، در شبکه‌های اجتماعی وقت بگذراند. به این ترتیب فرصت دیدار دیگران و آموختن مهارت‌های اجتماعی را از دست می‌دهد.

 ۶. حس ناامیدی

زمانی که فرد تصویر، نوشته یا ویدیویی را با دوستان خود به اشتراک می‌گذارد، در انتظار دریافت لایک و کامنت می‌ماند. اگر بازخورد خوبی از پست نگیرد، احساس بی‌اعتباری و ناامیدی می‌کند.

تعداد لایک و کامنت خود را با دیگران مقایسه می‌کنیم و از محبوب بودن بیشتر دیگران حس سرخوردگی می‌کنیم. نامیدی، کم شدن عزت نفس و حس اضطراب از دیگر نشانه‌هایی‌ست که بعضی افراد تجربه می‌کنند.

سخن پایانی

تصور زندگی بدون استفاده از اینترنت و حضور داشتن در شبکه‌های اجتماعی کار راحتی نیست، چراکه به بخش جدایی‌ناپذیر زندگی تبدیل شده‌اند. ما برای دریافت اطلاعات در زمینه‌های مختلف، ارتباط با دوستان و افراد خانواده و آموختن مهارت‌های مختلف از اینترنت و مطالبی بهره می‌بریم که در شبکه‌های اجتماعی به اشتراک گذاشته می‌شود.

تاثیر شبکه‌های اجتماعی بر سلامت روان در تحقیق‌های مختلفی موردمطالعه قرار گرفته که در این نوشته به تعدادی از آنها اشاره کرده‌ایم. عضویت در شبکه‌های اجتماعی می‌تواند فشار اجتماعی بر فرد را بیشتر کند.

دیدن تصویر دیگران درحالی‌که در سفر، رستوران یا مهمانی زمان می‌گذرانند و دوستان زیادی دارند، ممکن است حس جداافتادگی و تنهایی را در فرد تشدید کند. کم شدن تمرکز، وقت‌گذرانی در شبکه‌های مختلف و اقدام نکردن برای کارهای مفید و ضروری از دیگر اثرات آن است.

از سوی دیگر، نوجوانان با به‌دست آوردن اطلاعات کافی درباره‌ی دانشگاه‌ها و رشته‌های مختلف، با دیدی واقع‌بینانه دست به انتخاب رشته و شغل می‌زنند. مهارت‌های زیادی در زمینه‌ی استفاده از کامپیوتر به‌دست می‌آورند و راحت‌تر وارد دنیای کار می‌شوند.

شما چقدر از بودن در شبکه‌های اجتماعی دانش کسب کرده یا تفریح می‌کنید؟