خواب‌هایی که در ذهن پردازش می‌شوند ممکن است برای بیننده سرشار از هیجان، رموز و ترس باشد. مواجهه با آن‌ها گاهی برایمان سردرگم‌کننده و گاهی شیرین است. ممکن است شما هم به دنبال پیام یا رموز خواب خود رفته و معنای آن را جستجو کرده باشید. اما روانشناسی خواب درباره این موضوع چه می‌گوید؟ در ادامه‌ی این مطلب از بلاگ همراهتم 4 نظریه مهم درباره خواب و رویا را بررسی خواهیم کرد.
نظریه فروید در مورد روانشناسی خواب و رویا
فروید از بنیان‌گذاران روانکاوی معتقد بود که رویا علامتی از امیال سرکوب‌شده در ناخودآگاه انسان است. فروید ذهن انسان را متشکل از سه بخش می‌دانست:
-
اید
نیروهای غریزی است که به دنبال تحقق بخشیدن به خود است.
-
ایگو
شامل عقل و خرد است که به دنبال ایجاد تعادل بین اید و سوپرایگو است.
شامل قوانین، قضاوت‌های اخلاقی و اجتماعی و به دنبال کنترل اید است.
فروید اعتقاد داشت در حالت بیداری، سوپرایگو و ایگو مانع تحقق آرزوهای ناسازگار با جامعه هستند، اما در حالت خواب، سرکوب‌های آگاهی به میزان کمتری ممکن می‌شود و اید فرصت دارد تا آرزوهای خود را به شکل نمادین در رویا بیان کند.
لایه‌های رویا از دیدگاه فروید
در روانشناسی خواب و رویا از دیدگاه فروید، دو لایه برای رویا وجود دارد: محتوای رویای ظاهری و محتوای رویای پنهان.
محتوای رویای ظاهری شامل تصاویر و صحنه‌های ناتمام است که در حافظه باقی مانده است. محتوای رویای پنهان نیز معنای عمیق و پشت پرده است که با تحلیل نمادین میسر می‌شود.
برای تفسیر خواب، دو روش توسط فروید بیان شده است:
- تداعی رویا
- تفسیر نمادین
در روش تداعی رویا، به‌خاطرسپاری و بازگو کردن جزئیات خام و ظاهری رویا مد نظر است.
در روش تفسیر نمادین، بررسی عناصر، شخصیت‌ها، احساسات و فعالیت‌های رؤیا با دانش عملکرد ذهن، تجارب شخصی، فرهنگ عام و منابع علمی وجود دارد.
دیدگاه یونگ در روانشناسی خواب
یونگ یکی از شاگردان فروید بود و با نظریه او در مورد ناخودآگاه و رویا مخالفت داشت. او نظریه خود به نام روانشناسی تحلیلی را ارائه کرد. یونگ اعتقاد داشت رویاها نشان‌دهنده‌ی ظرفیت‌های پنهان و امکانات رشد و تکامل در ذات انسان است. او ذهن انسان را به دو بخش تقسیم می‌کند:
-
ناخودآگاه فردی
شامل خاطرات، تجارب، عقده‌ها و امیال فراموش‌شده یا سرکوب‌شده فرد.
-
ناخودآگاه جمعی
شامل کهن‌الگوهای مشترک و باستانی که در تمام انسان‌های تاریخ وجود دارد و به صورت نمادین در رویا، افسانه و هنر موجود است.
روش تحلیل رویا از دیدگاه یونگ
مرحله اول
بازگو کردن رویای ظاهری، یعنی تصاویری که در حافظه مانده است مانند صحنه‌ها، شخصیت‌ها و احساسات خام و سطحی.
مرحله دوم
بازسازی روایت زیرین، یعنی دیدن روابط منطقی، علت و معلول، همبستگی و تضاد بین مواردی که در رؤیای ظاهری وجود دارد.
مرحله سوم
شناسایی کارکرد، یعنی تعیین هدف و پاسخ به سؤالاتی از قبیل: «رویای من چه مسئله‌ای را به من نشان می‌داد؟ چه می‌خواست به من بگوید؟» گویی رویا کمک می‌کند که با یک جنبه از خود مواجه شوید و یا جزئی که از آن غافل بودید را به یاد آورید.
مرحله چهارم
تفسیر نمادهای رویا با استفاده از دانش عملکرد ذهن، تجارب، فرهنگ عام و منابع علمی برای کشف معانی پنهان خواب و رویا.
رویکرد هال در مورد روانشناسی خواب و رویا
کالوین اس. هال یک روانشناس آمریکایی بود که در زمینه تحلیل رویا تحقیقات زیادی انجام داد. نظریه‌ی او می‌گوید رویاها تصاویری نمایانگر افکار یا ایده‌های فرد است. او بیان کرد رویاها شبیه به نمایشنامه‌هایی هستند که طبق ایده‌هایی که شخص در مورد خود، دیگران، درگیری‌ها، انگیزه‌ها و محیط بیرونی دارد ساخته می‌شوند.
عواملی که هال برای تفسیر خواب در نظر گرفت
-
اقدامات رویاپرداز در رویا
یعنی هرچه فرد در خواب انجام می‌دهد، مانند دویدن، جستجو کردن، پرواز کردن و…
-
اشیاء و ارقام در خواب
یعنی هرچه فرد در خواب می‌بیند مانند صورت‌ها، حشرات، سلاح‌ها و…
-
تعامل بین رویاپرداز و شخصیت‌ها
یعنی هرچه فرد با دیگران در خواب صحبت می‌کنند، عشق می‌ورزد، دعوا می‌کند و…
-
موقعیت و نتیجه رویا
یعنی هرچیزی در خواب قرار دارد، چگونگی تغییر مکان، زمان، پایان و نتایج
براساس این عوامل، هال به شخصیت و نیات بیننده می‌پرداخت. او باور داشت تفسیر خواب باید با توجه به ویژگی‌های خاص رویاپرداز انجام شود.
نظر دامهوف درباره خواب و رویا
جی ویلیام دامهوف روانشناس و علم‌شناس آمریکایی تحقیقات گسترده‌ای در مورد روانشناسی خواب و رویا انجام داده است. او تحلیل محتوای رویا را با تکنیک‌های تصویربرداری مغزی و الکتروانسفالوگرام ترکیب می‌کند. طبق تحقیقات دامهوف، دیدن رویا شبیه به رویاپردازی‌هایی است که اکثر مردم در زندگی بیداری خود تجربه می‌کنند. کار او نشان داد که رویاها عملکرد خاصی انجام نمی‌دهند و ممکن است محصول جانبی روش کار مغز باشند.
کلام آخر
روانشناسی خواب و رویا و تعبیر آن می‌تواند به افراد در درک بهتر خود، افزایش آگاهی و ارتقای روانشناختی‌شان کمک کند. این فرایند مسیری برای کشف عمیق‌تر از خود و تحقق هدف‌ها و نیازهای شخصی در زندگی فراهم خواهد آورد.