استرس به معنای فشار روانی‌ست. هر موضوع و تنشی که به انسان فشار روانی وارد کند، موجب استرس او خواهد شد. معمولا این فشار روانی بیش از توان و حد تحمل شخص است، به همین خاطر می‌تواند موجب اختلال در عملکرد فکری و جسمی فرد شود. پیش از اینکه بدانیم استرس چه بلایی سر جسم و روح ما می‌آورد، باید بدانیم چه فعل‌و‌انفعالاتی در بدن رخ می‌دهد که باعث ایجاد استرس می‌شود. در این مقاله از سایت همراهتم با مهم‌ترین هورمون‌های استرس زا و نحوه‌ی کنترل آن آشنا خواهیم شد.
علت ترشح هورمون‌های استرس‌زا چیست؟
هورمون‌های استرس‌زا برای آگاهی ما از وضعیت خطر و تنش، ترشح می‌شوند. با ترشح آنها بدن در شرایط آماده‌باش قرار می‌گیرد و نسبت به موضوع حساس می‌شود. این حساسیت کمک می‌کند که فرد برای رهایی از وضعیت خطرناک خود راه چاره‌ای پیدا کند. بنابراین نقش اصلی استرس این است که شخص را از موقعیت آسیب‌زننده آگاه کند. استرس یک واکنش طبیعی در بدن است، اما اگر این واکنش متداول شود، می‌تواند برای سلامتی فرد مشکل‌ساز شود.
واکنش‌های روانی و فیزیکی نسبت به شرایط استرس‌زا را هورمون‌ها اداره می‌کنند.
مهم‌ترین هورمون‌های استرس‌زا
آدرنالین
هورمون آدرنالین (Adrenaline) که به عنوان هورمون هیجان نیز شناخته می‌شود، در هنگامی که اتفاق هیجان‌آور و یا اضطراب‌زایی برای ما رخ می‌دهد، ترشح می‌شود.
اتفاقاتی که موجب ترشح این هورمون می‌شوند:
- تماشای فیلم‌های ترسناک
- مسابقه دادن
- دویدن
- رانندگی با سرعت بالا
- بازی‌های کامپیوتری
- انجام ورزش‌های پر تحرک
- رابطه‌ی جنسی
- پرش از ارتفاع
همان‌طور که آدرنالین برای حفظ سلامتی ما ترشح می‌شود، ترشح بیش از حد آن نیز برای قلب خطرناک است. کسانی که قبلا تجربه‌ی سکته داشته‌اند، نباید خیلی هم در معرض اتفاقات هیجان‌انگیز قرار بگیرند.
وازوپرسین
علت اصلی ترشح این هورمون تجربه‌ی استرس خیلی شدید است. تروما (Trauma) یا شوک عاطفی می‌تواند میزان ترشح این هورمون را بالا ببرد. متاسفانه با بالا رفتن وازوپرسین، در هورمون کنترل ادرار هم اختلال ایجاد می‌شود و با نگاه داشتن آب در بدن، موجب رقیق شدن خون می‌شود.
هورمون نوراپی‌نفرین
این هورمون نیز شبیه به آدرنالین است که از غدد آدرنال مغز آزاد می‌شود، هورمون نوراپی‌نفرین (Norepinephrine) نیز در مواقع استرس‌زا در خون ترشح می‌شود و عملکرد آن مشابهه آدرنالین است. شاید با خود فکر کنید که باوجود حضور آدرنالین وجود نوراپی‌نفرین غیرضروری است، اما باید بدانید که وجود این هورمون می‌تواند مانند سیستم پشتیبان در بدن عمل کند. نوراپی نفرین نقش مهمی در چرخه‌ی خواب دارد.
صبح‌ها زمانی که از خواب بیدار می‌شویم، این هورمون است که موجب هوشیاری، تمرکز و بیداری ما‌ست. حافظه نیز به کمک این هورمون مطالب دریافتی را ذخیره‌سازی می‌کند. زمانی که اضطراب ما زیاد باشد، سطح این هورمون افزایش پیدا می‌کند. به علاوه مصرف مواد مخدر نیز می‌تواند در افزایش نوراپی نفرین نقش داشته باشد. حملات پانیک (Panic attack) ، بیش‌فعالی و افزایش فشار خون از دیگر دلایل افزایش این هورمون استرس‌زا هستند.
کورتیزول
این هورمون استرس‌زا نیز مثل باقی هورمون‌های استرس، در وضعیت‌های پراسترس آزاد می‌شود. در شرایط عادی، سلول‌های ما اغلب انرژی دریافتی خود را صرف سوخت‌و‌ساز مانند: احیا، تجدید سلول‌ها یا تولید بافت‌های جدید می‌کند. درست زمانی که شرایط استرس‌زا برای ما ایجاد شود، مغز فرمان آزادسازی کورتیزول (Cortisol) بیشتری را صادر می‌کند. این کار برای تولید میزان بیشتری از قند خون صورت می‌گیرد. زمانی که کورتیزول ترشح می‌شود میزان قند خون افزایش پیدا می‌کند تا انرژی بیشتری به عضلات برای دفاع از بدن برسد، اما در این بین سیستم رشد، تولیدمثل و گوارش را از کار می‌اندازد.
چرخه‌ی خواب‌و‌بیداری تغییر می‌کند و فشار خون پایین می‌آید. همه‌ی این اتفاقات برای این است که بدن بتواند خود را در شرایط متعادلی نگه دارد، اما اگر میزان ترشح آن بیش از حد باشد می‌تواند خطرات زیادی برای سلامتی انسان داشته باشد. مشکلاتی مانند فشارخون بالا، پوکی استخوان، خستگی مفرط، مشکلات گوارشی، کاهش قدرت عضلانی، تغییر ناگهانی خلق و خو، بی‌خوابی و گلوکز خیلی بالا در خون، نتیجه‌ی آزادسازی بیش‌از حد هورمون کورتیزول است. بنابراین خیلی مهم است که میزان کورتیزول در سطح مناسبی باشد. قبل از روان‌درمانی یا درمان با دارو، می‌توان برای پایین آوردن آن اقدامات زیر را انجام داد:
- نوشیدن آب کافی علاوه بر کورتیزول، تمامی هورمون‌های بدن را تنظیم می‌کند.
- داشتن خواب کافی در پایین آمدن سطح کورتیزول بسیار موثر است.
- نخوردن غذاهای سنگین و زیاد می‌تواند سطح این هورمون را کنترل کند.
- مصرف نوشابه، نوشیدنی‌های انرژی‌زا، قهوه، سیگار و الکل را به حداقل برسانید.
- فعالیت بدنی مرتبی داشته باشید.
- مقدار مصرف غذاهای فرآوری شده‌ای که حاوی شکر و کربوهیدرات‌های تصفیه شده است، مانند نان، کیک، پاستا، ماکارونی و شیرینی را کاهش دهید.
- از اخبار هیجانی دوری کنید.
- مدیتیشن کنید.
- با کسانی معاشرت کنید که به کاهش استرس شما کمک می‌کنند.
- فیلم‌های خنده‌دار ببینید.
هورمون‌های استرس‌زا می‌توانند عملکرد بدن ما را مختل کنند. زمانی که بدن ما به مدت طولانی در شرایط اضطراب‌آوری قرار بگیرد، با ترشح بیش از حد انواع هورمون‌های استرس‌زا وارد چرخه‌ی معیوبی می‌شود که ما را مبتلا به انواع بیماری‌های جسمی می‌کند. اگر بتوانیم با آگاهی از دلایل استرس و راه‌های مقابله با آن، شرایطی را فراهم کنیم که از استرس خلاص شویم یا آن را مدیریت کنیم، می‌توانیم به موقع از ابتلای حتمی به بیماری‌های مختلف جلوگیری کنیم.